Tìm giải pháp mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội đối với lao động khu vực phi chính thức

Tại Hội thảo “Giải pháp mở rộng diện bao phủ của chính sách BHXH đối với lao động khu vực phi chính thức”, do BHXH Việt Nam tổ chức mới đây, Phó Chủ nhiệm ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi nhấn mạnh: Nghị quyết 21-NQ/TW của Bộ Chính trị và Nghị quyết 28-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng nhằm tăng nhanh độ bao phủ, tiến tới BHXH toàn dân, trọng tâm là phát triển 35 triệu lao động trong khu vực phi chính thức là khu vực tiềm năng khai thác cho loại hình BHXH tự nguyện. “Tuy nhiên, suốt 10 năm qua, số lượng người tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) tự nguyện rất thấp. Đến thời điểm này chỉ có hơn 240 nghìn người và chủ yếu là những người đã đóng BHXH bắt buộc, tiếp tục tham gia đủ năm để được hưởng lương hưu. Để đạt mục tiêu các Nghị quyết là rất khó khăn”- ông Lợi chia sẻ.

Nhiều lao động phi chính thức vẫn nằm ngoài lưới an sinh xã hội

Với 18 triệu việc làm năm 2016, quy mô lao động việc làm phi chính thức ở Việt Nam còn rất lớn và chưa có xu hướng giảm. TS. Bùi Sỹ Tuấn, Phó Chánh Văn phòng, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội thông tin: người lao động trong khu vực phi chính thức thường không có hợp đồng lao động, không có BHXH, không tham gia công đoàn, không có liên hệ nhiều với các khu vực khác của nền kinh tế và do đó không được sự bảo vệ của pháp luật lao động và an sinh xã hội. Vì vậy, thực hiện BHXH cho mọi người lao động nói chung và bản thân người lao động khu vực phi chính thức nói riêng được xem vừa là mục tiêu vừa là giải pháp tích cực góp phần thực hiện công bằng xã hội trong hệ thống các chính sách an sinh xã hội, đảm bảo cho mọi người dân đều được tham gia và hưởng các chế độ BHXH theo quy định của pháp luật.

Thống kê của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, đến nay, sau hơn 10 năm thực hiện chính sách BHXH tự nguyện, tuy nhiên mới có khoảng hơn 200 ngàn lao động tham gia, chỉ chiếm khoảng 0,6% tổng số lao động của khu vực phi chính thức và chiếm khoảng 0,4% tổng lực lượng lao động là một kết quả còn quá hạn chế. Trong số những người tham gia BHXH tự nguyện có đến 60% đã tham gia BHXH bắt buộc trước đó nên đóng tiếp để đủ thời gian hưởng chế độ hưu trí. Điều này đồng nghĩa với hơn 99% lao động ở khu vực phi chính thức vẫn nằm ngoài lưới an sinh xã hội.

Nguyên nhân, theo ông Phạm Trường Giang - Vụ trưởng Vụ BHXH, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội là do Luật BHXH chưa bao phủ hết đối tượng có khả năng tham gia BHXH bắt buộc; trong thời gian dài, chưa có chính sách hỗ trợ người dân tham gia BHXH tự nguyện; các quy định về điều kiện được hưởng lương hưu khá khắt khe; chính sách BHXH tự nguyện chưa thật hấp dẫn do chỉ thực hiện 2 chế độ là hưu trí và tử tuất; thiếu sự kết nối và hỗ trợ lẫn nhau giữa các chế độ BHXH.

Ngoài ra, do chưa có hình thức giao chỉ tiêu phát triển đối tượng tham gia BHXH phù hợp cho các địa phương; tính tuân thủ pháp luật BHXH chưa cao; công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện chính sách BHXH đã được tăng cường nhưng chưa đáp ứng yêu cầu; dịch vụ và tiếp cận dịch vụ BHXH cho người dân chưa thuận lợi; cơ quan BHXH mặc dù đã tích cực đẩy mạnh hiện đại hóa, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, tuy nhiên quá trình này vẫn đang trong lộ trình hoàn thiện, nên còn một số nội dung chưa đáp ứng được nhu cầu, mong muốn của người lao động.

Để mở rộng diện bao phủ BHXH, đặc biệt là đối với lao động khu vực phi chính thức, theo đề xuất, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp để hướng đến cả 2 mục tiêu: Một là, phát triển thêm đối tượng mới; hai là, duy trì, hạn chế đối tượng đang tham gia rời khỏi hệ thống. Theo đó, giải pháp phát triển các đối tượng tham gia mới sẽ tập trung vào việc rà soát, mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với các nhóm chủ hộ kinh doanh, người quản lý doanh nghiệp, người quản lý, điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương, người lao động làm việc theo chế độ linh hoạt. Nghiên cứu sửa đổi, bổ sung theo hướng tăng tính hấp dẫn, linh hoạt của chế độ BHXH tự nguyện như: Có sự hỗ trợ phù hợp từ ngân sách nhà nước cho nông dân, người nghèo, người có thu nhập thấp, lao động khu vực phi chính thức để mở rộng diện bao phủ BHXH; nghiên cứu thiết kế các gói BHXH tự nguyện ngắn hạn linh hoạt để người lao động có nhiều sự lựa chọn tham gia và thụ hưởng...

Về giải pháp duy trì, nhiều ý kiến cho rằng, muốn hạn chế đối tượng đang tham gia rời khỏi hệ thống cần phải sửa đổi điều kiện hưởng chế độ hưu trí theo hướng giảm dần số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng chế độ hưu trí từ 20 năm xuống 15 năm, hướng tới còn 10 năm với mức hưởng được tính toán phù hợp nhằm tạo điều kiện cho người lao động cao tuổi, có số năm tham gia BHXH thấp được tiếp cận và thụ hưởng quyền lợi BHXH; sửa đổi, bổ sung các quy định về BHXH một lần, trong đó có quy định phù hợp để giảm tình trạng hưởng BHXH một lần theo hướng tăng quyền lợi nếu bảo lưu thời gian tham gia BHXH để hưởng chế độ hưu trí, giảm quyền lợi nếu hưởng BHXH một lần; tăng cường sự gắn kết và hỗ trợ lẫn nhau giữa các chế độ trong chính sách BHXH…

Mặt khác, việc tổ chức thực hiện chính sách BHXH cần tập trung vào công tác tuyên truyền, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho người lao động trong việc tiếp cận dịch vụ BHXH. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, thực hiện dịch vụ công trực tuyến mức độ 4 trên tất cả các lĩnh vực BHXH, BH thất nghiệp; hoàn thiện, đẩy mạnh kết nối cơ sở dữ liệu quốc gia về bảo hiểm với các hệ thống cơ sở dữ liệu có liên quan nhằm phục vụ tốt công tác thực hiện chính sách và công tác nghiên cứu, hoạch định chính sách….