Tháo gỡ ‘điểm nghẽn’ cho logistics đường sắt Việt - Trung

"Nút thắt" hạ tầng

Dù có lợi thế về chi phí, khả năng chuyên chở lớn và thời gian vận chuyển ổn định, tuyến đường sắt giữa Việt Nam và Trung Quốc vẫn chưa phát huy được hết tiềm năng trong vận chuyển hàng hoá do vướng mắc về hạ tầng, chính sách và thủ tục liên vận.

Tại Hội nghị Hợp tác logistics đường sắt Việt Nam - Trung Quốc (Quảng Tây) do Cục Xuất nhập khẩu - Bộ Công Thương phối hợp với Sở Thương mại Quảng Tây tổ chức chiều ngày 12/3, các chuyên gia một lần nữa khẳng định vai trò quan trọng của vận tải đường sắt trong chuỗi cung ứng giữa hai nước. Tuy nhiên, hệ thống đường sắt hiện tại chưa đáp ứng được nhu cầu vận tải hàng hóa xuyên biên giới.

Hội nghị Hợp tác logistics đường sắt Việt Nam - Trung Quốc (Quảng Tây)

Theo ông Nguyễn Xuân Hùng, đại diện Tổng công ty Đường sắt Việt Nam, tổng sản lượng hàng hóa liên vận quốc tế năm 2024 đạt 1,59 triệu tấn, tăng 44% so với năm 2023, cho thấy nhu cầu vận chuyển bằng đường sắt giữa hai nước là rất lớn.

Để thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu giữa Hà Nội - Quảng Tây bằng đường sắt liên vận quốc tế, ông Hùng khuyến nghị, từ tuyến đường sắt liên vận quốc tế cần kết nối sâu vào các tỉnh phía Nam thông qua các hành trình như: Nam Ninh - Bằng Tường - Đồng Đăng - Yên Viên - Đà Nẵng, Nam Ninh - Bằng Tường - Đồng Đăng - Yên Viên - Sóng Thần (Bình Dương)… Hành trình này sẽ giúp thúc đẩy hoạt động vận chuyển các mặt hàng xuất khẩu như trái cây tươi; hải sản đông lạnh; ngành hàng điện tử, da giày, gỗ nội thất,... là những ngành hàng thế mạnh và chủ lực của Việt Nam được tiêu thụ chính tại thị trường Trung Quốc nói chung và tỉnh Quảng Tây nói riêng.

Tiềm năng như vậy, song theo các doanh nghiệp logistics Việt Nam, dù có lợi thế về thời gian di chuyển nhanh, giá cước cạnh tranh và thủ tục đơn giản, nhưng hệ thống đường sắt vẫn đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là về cơ sở hạ tầng và sự đồng bộ trong kết nối.

Một trong những điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là sự khác biệt về khổ đường giữa Việt Nam (1.000mm) và Trung Quốc (1.435mm). Điều này khiến việc kết nối giữa hai hệ thống trở nên phức tạp, làm tăng thời gian và chi phí chuyển tải.

Ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) - thẳng thắn chỉ ra: “Tuyến đường sắt Hà Nội - Đồng Đăng dù có khổ lồng giúp tàu chạy thẳng vào ga Yên Viên, nhưng đây chỉ là giải pháp tạm thời. Khi điều kiện chín muồi, chúng ta sẽ phải xây dựng tuyến mới để đảm bảo khả năng kết nối lâu dài”.

Ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương

Bên cạnh hạ tầng, thủ tục kiểm dịch hàng hóa tại cửa khẩu cũng là một rào cản lớn. Ông Trần Thanh Hải chia sẻ: “Hàng nông sản xuất khẩu từ Việt Nam qua ga Bằng Tường không có điểm kiểm dịch thực vật, mà phải di chuyển sang khu vực khác, khiến chi phí đội lên và mất nhiều thời gian hơn. Nếu phía Trung Quốc có thể trang bị một trung tâm kiểm dịch tại ga Bằng Tường, việc thông quan sẽ nhanh hơn, giảm chi phí cho doanh nghiệp”.

Ngoài ra, doanh nghiệp cũng bày tỏ lo ngại về tình hình giá cước. Đại diện Công ty KA Logistics chia sẻ: “Năm ngoái, tuyến đường sắt từ Nam Ninh đến Yên Viên, Đồng Đăng hoạt động mạnh do có trợ giá, nhưng năm nay giá cước cao hơn, không còn hấp dẫn như trước. Điều này khiến khách hàng chuyển sang đường bộ, dù tắc nghẽn nhưng linh hoạt hơn”.

Cần "cú hích" từ chính sách và thủ tục

Mặc dù đối mặt với nhiều thách thức, vận tải đường sắt giữa Việt Nam và Trung Quốc vẫn có tiềm năng lớn để phát triển nếu hai bên có những điều chỉnh phù hợp. Tại hội nghị, nhiều giải pháp đã được đưa ra nhằm tháo gỡ khó khăn và nâng cao hiệu quả khai thác tuyến đường sắt này.

Ông Thẩm Thượng Vỹ, đại diện Công ty TNHH Bắc Cảng Quảng Tây, cho biết: “Hiện tại, Quảng Tây đã có đường sắt thường nối Nam Ninh qua Bằng Tường, Đồng Đăng đến Hà Nội, cùng với tuyến cao tốc Phòng Thành Cảng - Đông Hưng và Trùng Khả - Bằng Tường sắp đưa vào khai thác. Việc đầu tư cơ sở hạ tầng tại Trung Quốc đang được đẩy mạnh, tuy nhiên để phát huy tối đa hiệu quả, cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn với phía Việt Nam”.

Một trong những giải pháp quan trọng được các đại biểu đề xuất là tăng cường mô hình cửa khẩu thông minh. Việc áp dụng công nghệ số trong quản lý thông tin hàng hóa tại các ga Đồng Đăng và Lào Cai sẽ giúp rút ngắn thời gian thông quan.

Ông Trần Thanh Hải nhấn mạnh: “Lạng Sơn đang triển khai cửa khẩu thông minh, số hóa toàn bộ thông tin hàng hóa. Tuy nhiên, số liệu này sẽ không có ý nghĩa nếu không được chia sẻ giữa hai nước. Do đó, chúng ta cần phối hợp với Trung Quốc để đảm bảo luồng thông tin được lưu thông thông suốt”.

Bên cạnh đó, việc tổ chức các đoàn tàu chuyên tuyến chở container lạnh từ miền Nam Việt Nam sang Trung Quốc cũng đang được nghiên cứu triển khai. Đây sẽ là giải pháp quan trọng giúp giảm áp lực cho đường bộ, đồng thời đảm bảo chất lượng hàng hóa, đặc biệt là nông sản tươi sống.

Hàng hóa xuất nhập khẩu vận chuyển bằng đường sắt. Ảnh: VNR

Về chính sách trợ giá, đại diện Công ty KA Logistics kiến nghị phía Trung Quốc xem xét lại chính sách hỗ trợ doanh nghiệp vận tải đường sắt, đồng thời cần có giải pháp kỹ thuật cho vấn đề chênh lệch khổ container giữa hai nước. Hiện nay, Trung Quốc sử dụng container có kích thước lớn hơn, gây khó khăn khi vận chuyển hàng hóa của Việt Nam.

Ngoài ra, việc phát huy vai trò của doanh nghiệp trong kết nối và hợp tác cũng rất quan trọng. Theo ông Trần Thanh Hải, doanh nghiệp cần chủ động tìm kiếm bạn hàng, tháo gỡ khó khăn. Sự kết nối giữa các doanh nghiệp hai bên không chỉ giúp cải thiện chuỗi cung ứng, mà còn tạo ra nhiều cơ hội kinh doanh hơn.

Hiện nay, cửa khẩu Lạng Sơn là nơi có lưu lượng hàng hoá lớn nhất, dẫn đến việc ùn tắc đường bộ đến cửa khẩu. Khó khăn này đặt ra yêu cầu phải cải thiện đường sắt để giảm tải cho đường bộ. Đồng thời nâng cao hiệu quả vận chuyển qua đường sắt.

“Logistics vừa là lực kéo, vừa là lực đẩy, phát triển logistics sẽ giúp xuất nhập khẩu thuận lợi hơn. Đồng thời khi xuất nhập khẩu phát triển cũng giúp logistics phát triển theo. Do đó, việc cải thiện logistics đường sắt Việt - Trung sẽ góp phần giúp nâng cao hiệu quả xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và Trung Quốc” - ông Trần Thanh Hải khẳng định.