Tìm cơ hội trong khó khăn
Để đi tìm lời giải về mô hình phát triển thị trường phù hợp cho người nghèo vùng Tây Bắc, Viện Phát triển doanh nghiệp đã thực hiện 2 cuộc khảo sát quy mô lớn với 2.000 người trưởng thành ở 12 tỉnh Tây Bắc về nhu cầu tiêu dùng; 500 doanh nghiệp ở 4 tỉnh Hòa Bình, Phú Thọ, Điện Biên và Lào Cai về sự tham gia của doanh nghiệp; đồng thời có các nội dung phỏng vấn sâu về 2 chuỗi cung ứng ở Bắc Kạn và Hà Giang.
Nhiều sản phẩm của các doanh nghiệp trong nước đã được tiêu thụ tại các phiên chợ vùng cao |
Kết quả cho thấy, người nghèo ở Tây Bắc chủ yếu vẫn dùng thực phẩm được sản xuất tại chỗ với giá rẻ như: Gạo, thịt, rau, gia vị…; việc trao đổi chủ yếu được thực hiện tại các phiên chợ truyền thống. Để đáp ứng cho nhu cầu khiêm tốn này, một số doanh nghiệp đã có những cách cung ứng phù hợp nhất định – thể hiện qua việc bán những sản phẩm có chất lượng và giá cả phù hợp với khả năng thanh toán của người nghèo; các chương trình khuyến mại được thực hiện thường xuyên; có các kênh phân phối đến tận các chợ xã – cả những xã vùng sâu, vùng xa heo hút.
“Mặc dù người nghèo là những người có thu nhập thấp, sức mua hạn chế nhưng thực tế, số lượng người nghèo ở Tây Bắc vẫn còn rất lớn. Nếu biết khai thác đây sẽ là thị trường tiềm năng cho các doanh nghiệp” – Tiến sĩ Lương Minh Huân – Viện trưởng Viện Phát triển doanh nghiệp - khẳng định và nêu ví dụ về những bài học thành công của Công ty Cổ phần Thế hệ xanh, Công ty Cổ phần Supe Phốt phát và Hóa chất Lâm Thao khi tiếp cận với thị trường Tây Bắc.
Cùng với vai trò là người tiêu dùng, với việc sở hữu nhiều đặc sản nổi tiếng như: Chè, gạo, rau củ, trái cây…, Tây Bắc còn có rất nhiều tiềm năng để phát triển mô hình chuỗi cung ứng với sự tham gia của chính những người nghèo. Tuy nhiên, cũng theo Tiến sĩ Lương Minh Huân: “Khó khăn lớn nhất của người nghèo khi tham gia vào chuỗi cung ứng là vấn đề vốn và tư liệu sản xuất. Người nghèo, đặc biệt là người nông dân thường xuyên ở trong tình trạng sản xuất vụ sau để trả nợ vụ trước; không có tiền mua giống, phân bón và các vật dụng phục vụ lao động – sản xuất và trang trải sinh hoạt”.
Hai mô hình thị trường cho người nghèo
Từ những kết quả nghiên cứu, Viện Phát triển doanh nghiệp đã đề xuất 2 mô hình thị trường cho người nghèo. Bao gồm: Mô hình đáy tháp và mô hình chuỗi cung ứng.
Với mô hình đáy tháp, trước hết, Nhà nước cần có các chính sách thu hút các doanh nghiệp lên với Tây Bắc. Tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người nghèo về hàng hóa tiêu dùng, cách nhận biết hàng giả, hàng nhái; xây dựng các chương trình tuyên truyền chủ trương “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”. Trong đó, để khắc phục tình trạng doanh nghiệp bán lẻ ở Tây Bắc ít, lại thiếu chuyên nghiệp…, Nhà nước cần sớm xây dựng định hướng chiến lược phát triển hệ thống phân phối cả về hạ tầng thương mại, hệ thống pháp lý và đào tạo nhân lực. Về phần mình, các tỉnh Tây Bắc cần sớm triển khai quy hoạch phát triển thương mại nhằm bảo đảm sự phát triển đồng bộ về hệ thống kết cấu hạ tầng trong tỉnh và trong vùng.
Với mô hình chuỗi cung ứng, theo các nhà nghiên cứu, Tây Bắc cần xây dựng phương án phát triển thị trường cho các sản phẩm đặc sản có giá trị cao, đặc biệt là nông sản. Cụ thể là xây dựng chuỗi cung ứng các sản phẩm – dịch vụ thế mạnh của khu vực Tây Bắc như: Chuỗi du lịch, chuỗi nông sản, chuỗi chăn nuôi… Trong đó, tạo điều kiện để các doanh nghiệp “đầu tàu” tích cực tham gia vào các chuỗi cung ứng, nhất là các doanh nghiệp có thể liên kết sản xuất, chế biến hoặc xuất khẩu, có sử dụng nhiều lao động nông thôn.
“Vấn đề cốt tử với doanh nghiệp chế biến nông sản là sự ổn định và chất lượng vùng nguyên liệu. Chính vì vậy, doanh nghiệp cần cam kết thu mua nguyên liệu với giá đảm bảo để người sản xuất có lãi và gắn bó bền chặt với chuỗi cung ứng. Về phía người nghèo, để có thể tham gia hiệu quả vào chuỗi cung ứng, người nghèo cần tích cực học tập và áp dụng các kỹ thuật tiến bộ và công nghệ mới vào sản xuất, tránh sản xuất tự phát, ồ ạt… Có như thế mới mong hạn chế đến mức thấp nhất những rủi ro có thể xảy ra trong quá trình sản xuất – tiêu thụ nông, lâm sản ở Tây Bắc” – Tiến sĩ Lương Minh Huân khuyến cáo.