Tận dụng cam kết FTA ASEAN thúc đẩy xuất khẩu mặt hàng chủ lực

ASEAN là thị trường xuất khẩu lớn thứ tư của Việt Nam

Ngày 14/11/2025, tại TP. Hồ Chí Minh, Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) tổ chức Hội thảo “Cộng đồng Kinh tế ASEAN và tận dụng các cam kết trong các hiệp định thương mại tự do thuộc ASEAN đối với mặt hàng xuất khẩu chủ lực của doanh nghiệp Việt Nam”.

Sự kiện cung cấp cho cộng đồng doanh nghiệp cái nhìn toàn diện về tiến trình hội nhập kinh tế ASEAN, định hướng các giải pháp tận dụng hiệu quả cơ hội từ các Hiệp định thương mại tự do (FTA) trong khuôn khổ ASEAN.

Chia sẻ tại sự kiện, bà Nguyễn Việt Chi - Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) cho biết, với mong muốn thúc đẩy hợp tác, hội nhập kinh tế trong ASEAN, năm 2015, các nhà lãnh đạo ASEAN đã nhất trí thành lập Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) để tạo dựng một thị trường và cơ sở sản xuất thống nhất cho các quốc gia thành viên ASEAN; thúc đẩy dòng chu chuyển tự do của hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, lao động có tay nghề trong ASEAN; nâng cao năng lực cạnh tranh và giúp ASEAN có thể hội nhập đầy đủ vào nền kinh tế toàn cầu.

Theo bà Nguyễn Việt Chi, để hiện thực hóa các mục tiêu này, các nước thành viên ASEAN đã triển khai hàng loạt sáng kiến, thỏa thuận, tuyên bố… trong đó có các Hiệp định thương mại tự do (FTA). Hiện Việt Nam là thành viên của tám FTA ASEAN và của ASEAN với đối tác, đồng thời đang cùng ASEAN đàm phán một FTA mới.

Sau 30 năm kể từ khi Việt Nam gia nhập ASEAN, khu vực này luôn là đối tác kinh tế - thương mại quan trọng của Việt Nam. Hiện ASEAN là thị trường xuất khẩu lớn thứ tư của doanh nghiệp Việt Nam, sau Mỹ, Trung Quốc và Liên minh châu Âu (EU).

Theo số liệu của Cục Hải quan, năm 2024, giá trị xuất khẩu của Việt Nam sang ASEAN đạt gần 36,9 tỷ USD, tăng 13,3% so với năm 2023 và chiếm 9,09% tổng giá trị xuất khẩu của Việt Nam ra thế giới. Riêng 9 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu từ Việt Nam sang ASEAN đạt 28,5 tỷ USD, tăng 2,8% so với cùng kỳ năm 2024.

Theo các chuyên gia kinh tế, ASEAN là thị trường giàu tiềm năng đối với doanh nghiệp Việt Nam nhờ nhiều yếu tố thuận lợi như: quy mô dân số lớn thứ ba thế giới, mang đến quy mô thị trường rộng mở; vị trí địa lý gần gũi giúp doanh nghiệp tối ưu chi phí vận chuyển, logistics.

Ngoài ra, thói quen, thị hiếu tiêu dùng gần gũi, giao thoa, nhiều nét tương đồng do có chung nền tảng văn hóa nông nghiệp; doanh nghiệp dễ đáp ứng các yêu cầu của thị trường ASEAN về chất lượng cũng như giá thành, là bước đầu để hàng hóa Việt Nam tiếp tục thâm nhập các thị trường khác yêu cầu cao hơn và khó tính hơn. 

Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 diễn ra tại Malaysia vào tháng 10 vừa qua đã thông qua các văn kiện định hướng hợp tác, chiến lược dài hạn cho ASEAN từ nay đến 2045. Trong đó, Kế hoạch Chiến lược Cộng đồng Kinh tế ASEAN 2026 - 2030 đặt ra 6 định hướng, 44 mục tiêu và 192 nhiệm vụ, hướng tới mục tiêu đưa ASEAN trở thành nền kinh tế lớn thứ tư thế giới. Đây được xem là nền tảng quan trọng để doanh nghiệp Việt Nam tiếp tục khai thác sâu rộng lợi ích từ hội nhập, nâng cao năng lực cạnh tranh và khẳng định vị thế trên thị trường khu vực.

Xây dựng hình Hệ sinh thái để tận dụng FTA

Ông Nguyễn Trường Thi - Phó Giám đốc Sở Công Thương TP. Hồ Chí Minh thông tin, Thành phố hiện là đô thị có quy mô kinh tế lớn nhất cả nước, giữ vai trò hạt nhân của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam với không gian và tiềm năng phát triển hết sức to lớn.

Thành phố luôn xác định hội nhập quốc tế về kinh tế là động lực cốt lõi. Trong đó, Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) là ưu tiên hàng đầu, là thị trường gần gũi, là không gian sản xuất quan trọng, góp phần mở ra cơ hội để Việt Nam và Thành phố vươn lên trở thành trung tâm xuất nhập khẩu hàng đầu Đông Nam Á.

Ông Nguyễn Trường Thi cho biết, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động, 10 tháng đầu năm 2025, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của cả nước vẫn tăng 17,4% so với cùng kỳ, trong đó có sự đóng góp quan trọng của doanh nghiệp TP. Hồ Chí Minh.

Tuy nhiên, quá trình hội nhập và tận dụng các FTA còn nhiều thách thức. Tại TP. Hồ Chí Minh, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa còn thiếu thông tin. Các rào cản kỹ thuật cũng ngày càng gia tăng, nhất là phòng vệ thương mại, lĩnh vực mà hàng hóa Việt Nam đã đối mặt hàng trăm vụ kiện, tác động mạnh đến các ngành thép, gỗ, nhựa.

Sự phức tạp của quy tắc xuất xứ (C/O) cũng là vướng mắc khiến doanh nghiệp không thể hưởng ưu đãi thuế quan, ngay cả Hiệp định ATIGA của Cộng đồng Kinh tế ASEAN cũng đang trong quá trình sửa đổi để tháo gỡ các khó khăn này.

Theo đại diện Sở Công Thương, những nội dung được thảo luận tại hội thảo đều là những vấn đề "nóng", đánh trúng vào nhu cầu cấp bách nhất của doanh nghiệp. Tại nhiều diễn đàn, các chuyên gia của Bộ Công Thương đã chỉ ra một "nghịch lý": dù nhiều FTA đã đưa thuế suất về 0%, nhưng thị phần của hàng hóa Việt Nam tại các thị trường đó lại chưa tăng tương xứng. Vậy làm sao để doanh nghiệp tận dụng được mới là khâu then chốt.

Do đó, sáng kiến của Bộ Công Thương xây dựng “Mô hình Hệ sinh thái Hỗ trợ Doanh nghiệp tận dụng FTA” là bước đi đột phá, giúp hình thành mạng lưới kết nối giữa cơ quan quản lý, hiệp hội và các nhà cung cấp dịch vụ logistics, tài chính, pháp lý. Qua đó, hỗ trợ doanh nghiệp một cách thực chất, nâng cao năng lực cạnh tranh, thúc đẩy phát triển bền vững.

Ông Nguyễn Trường Thi cam kết, sở sẽ đồng hành, phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương trong công tác tuyên truyền FTA thế hệ mới; làm đầu mối, tiếp nhận và tổng hợp đầy đủ các ý kiến, vướng mắc của doanh nghiệp để báo cáo, tham mưu UBND thành phố và Bộ Công Thương.

Tại hội thảo, các diễn giả đến từ khu vực công đã giới thiệu tổng quan về Cộng đồng Kinh tế ASEAN và định hướng tương lai; cập nhật tình hình thực thi, rà soát nâng cấp và đàm phán các FTA trong ASEAN và giữa ASEAN và các đối tác; phổ biến các cam kết liên quan đến phòng vệ thương mại trong các FTA, quy tắc xuất xứ mới trong các FTA để doanh nghiệp Việt Nam tận dụng. 

Đồng thời đưa ra khuyến nghị cho các ngành hàng cụ thể mà doanh nghiệp địa phương quan tâm; ghi nhận ý kiến đóng góp từ đại diện các cơ quan, doanh nghiệp tham gia hội thảo. Qua đó nâng cao hơn nữa hiệu quả sự tham gia của Việt Nam trong hội nhập kinh tế ASEAN, đặc biệt là thị trường xuất khẩu trong bối cảnh hiện nay.

Hội thảo khép lại với kỳ vọng giúp doanh nghiệp Việt Nam, chủ động hơn trong việc tận dụng ưu đãi thuế quan, nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng thị phần tại ASEAN, một thị trường gần gũi nhưng đầy tiềm năng.