Sáp nhập tỉnh: Góc nhìn từ kinh tế biển

Là chuyên gia về kinh tế biển, PGS.TS. Nguyễn Chu Hồi - Phó Chủ tịch thường trực Hội Thuỷ sản Việt Nam, Đại biểu Quốc hội khoá XV - khẳng định: Phương án sáp nhập tỉnh/thành phố có biển với tỉnh trên các lưu vực sông tương ứng chắc chắn sẽ mang lại hiệu năng, hiệu quả, hiệu suất trong phát triển kinh tế biển.

Những chia sẻ của ông dưới đây với phóng viên Báo Công Thương sẽ làm rõ hơn về vấn đề này.

Biển là lợi thế

- Thưa ông, đâu là đặc điểm nổi bật của địa lý Việt Nam và điều này đã tác động thế nào trong các chính sách phát triển kinh tế đất nước?

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi: Ba phần Việt Nam là biển, cứ khoảng 1 km² đất liền thì có gần 3 km² vùng biển đặc quyền kinh tế; cứ 100 km² đất liền thì có 1 km chiều dài đường bờ biển; hơn 114 cửa sông đổ ra biển từ lãnh thổ đất liền nước ta và cứ 20 km đường bờ biển bắt gặp một cửa sông lớn. Cùng với hơn 3.000 đảo lớn, nhỏ phân bố tập trung thành các cụm, tuyến đảo ở vùng biển ven bờ và hai quần đảo ngoài khơi là Hoàng Sa và Trường Sa.

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi - Phó Chủ tịch thường trực Hội Thuỷ sản Việt Nam, Đại biểu Quốc hội khoá XV. Ảnh: Phạm Thắng

Đây là nét đặc trưng cơ bản của sự phân hoá lãnh thổ nước ta, tạo nên tính đa dạng về cảnh quan và tài nguyên thiên nhiên biển-ven biển, tạo tiền đề cho khả năng phát triển nền kinh tế biển mạnh và bền vững.

Trong suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước, biển luôn là không gian sinh tồn và phát triển của dân tộc, gắn bó máu thịt với dân ta từ bao đời và ngày nay tiếp tục là chỗ dựa sinh kế trực tiếp của hơn 20 triệu người dân sống ở vùng ven biển và trên các đảo.

Phát huy lợi thế, Đảng và Nhà nước ta luôn xác định biển là yếu tố quan trọng, không thể tách rời trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm an ninh - quốc phòng của đất nước.

Là một quốc gia biển lớn nằm ven bờ Biển Đông - nơi được xem là “ngã ba đường” của thế giới, Việt Nam có hình thế lãnh thổ đất liền hẹp chiều ngang (không có nơi nào cách biển quá 500 km). Theo cấu trúc ngang, toàn bộ lãnh thổ đất liền của Việt Nam đều chịu ảnh hưởng của “yếu tố biển”, bao gồm cả yếu tố tự nhiên và yếu tố phát triển và tạo ra lợi thế “mặt tiền” hướng biển, thuận lợi cho giao thương và hội nhập kinh tế quốc tế, nhưng cũng xung yếu về mặt an ninh, quốc phòng từ phía biển.

50% dân số tại các tỉnh có biển

- Từ đặc điểm trên đã mang lại những đặc trưng về không gian sống, kinh tế, văn hóa tại các vùng, địa phương ra sao, thưa ông?

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi: Về hành chính, hiện cả nước có 28/63 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có biển với 12 huyện đảo và 53 xã đảo, trong đó, có 10 huyện đảo ven bờ và 2 huyện đảo ngoài khơi là Hoàng Sa và Trường Sa.

Diện tích tự nhiên của 28 tỉnh/thành phố trung ương có biển chiếm khoảng 136.887 km², bằng 35,6% diện tích tự nhiên cả nước, dân số gần 50 triệu người, chiếm khoảng 51% tổng dân số cả nước, trong đó, có khoảng 25 triệu lao động (năm 2020).

Trong tổng số các đảo nói trên, chỉ khoảng 70 đảo có dân sinh sống (không tính du khách) với tổng dân số hơn 300.000 người, mật độ dân số trên đảo trung bình 100 người/km² so với mật độ trung bình cả nước là 315 người/km².

Những làng chài được hình thành ở quần đảo Trường Sa. Ảnh: Thu Hường

Số lượng lớn đảo còn lại chỉ có sinh vật sinh sống và không ít đảo nhỏ vẫn ở trạng thái hoang sơ, hoang dã có tiềm năng bảo tồn cao và thuận lợi cho phát triển kinh tế sinh thái, kinh tế biển (đảo) xanh.

Đặc biệt, nhiều trong số huyện đảo nói trên có vị trí pháp lý quan trọng do có các điểm trong hệ thống điểm mốc xác định “đường cơ sở” để tính chiều rộng lãnh hải của nước ta.

Lực lượng cư dân nói trên hình thành nên những cộng đồng gắn kết với nhau, góp phần hình thành văn hoá biển đặc trưng Việt Nam và thực hiện “chủ quyền dân sự” trên các vùng biển, đảo của Tổ quốc.

Như vậy, theo quan điểm phân hoá lãnh thổ, nước ta có 3 mảng không gian phát triển cốt yếu liên thông với nhau: Núi rừng, đồng bằng và biển, đảo.

Ngoài hai đồng bằng châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long tầm cỡ quốc tế và khu vực, còn có một dải đồng bằng hẹp chạy dọc ven biển, là một bộ phận gắn kết của đới bờ biển-nơi được xác định là vùng kinh tế động lực của đất nước, có ảnh hưởng lan toả sâu vào kinh tế đất liền. Và, các huyện đảo được xem là những trung tâm kinh tế-dịch vụ biển xa kết hợp xây dựng đơn vị phòng thủ trên biển, là “cánh tay nối dài” để gắn phát triển kinh tế biển với bảo đảm quốc phòng, an ninh biển đảo.

Quan điểm và chủ trương phát triển nói trên được đề cập khá rõ trong Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, và tiếp tục được hiện thực hoá trong bối cảnh của cuộc Cách mạng sắp xếp, tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị nước ta để chuẩn bị hành trang bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Tạo thuận lợi cho liên kết vùng

- Với chủ trương sáp nhập tỉnh, địa phương, ông nhìn nhận thế nào đối với các tỉnh, vùng ven biển?

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi: Vừa qua, với tinh thần “vừa chạy, vừa xếp hàng”, chỉ trong thời gian ngắn chưa từng có, dưới sự chỉ đạo quyết liệt và hiệu quả của Bộ Chính trị, Ban Bí thư và Tổng Bí thư Tô Lâm, các tổ chức, bộ máy của Đảng, Quốc hội, Chính phủ, khối Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể quần chúng-xã hội… trên phạm vi cả nước đã được kiện toàn, đạt mục tiêu đề ra, được nhân dân đồng tình, tin tưởng.

Kinh tế biển trở thành động lực chính trong tăng trưởng phát triển tại các tỉnh ven biển. Ảnh: Thu Hường

Với cách làm đồng bộ, toàn diện, triệt để, Trung ương Đảng đã kịp thời tổng kết, rút kinh nghiệm và lại đang chỉ đạo triển khai “thần tốc” việc sắp xếp, tinh gọn cấp địa phương (tỉnh, xã) và không tổ chức cấp huyện.

Về bản chất, việc sắp xếp các tỉnh, thành phố trung ương (và cấp cơ sở) lần này là cách tiếp cận “tổ chức lại lãnh thổ” cho phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững trong bối cảnh một “thế giới phẳng” với sự can thiệp ngày càng mạnh mẽ của chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo (AI).

Việc lựa chọn phương án sáp nhập dựa trên nguyên tắc: Tận dụng lợi thế vùng miền, tôn trọng các giá trị cốt lõi, phát huy tính liên thông, tương tác giữa các đơn vị tự nhiên-sinh thái (ví dụ: Lưu vực sông gắn với vùng bờ biển và biển đảo)… để tạo ra một không gian, dư địa phát triển mới, giảm thiểu xung đột trong sử dụng các nguồn lực và mâu thuẫn lợi ích do chồng chéo hoặc bị chia cắt bởi các chủ thể hành chính khác nhau.

Sáp nhập làm sao để tạo thuận lợi cho liên kết vùng trong phát triển, hoà nhập văn hoá, giải phóng được các nguồn lực vốn có và thuận lợi cho phân cấp, phân quyền, phát huy “bốn tại chỗ” và tăng cường khả năng gắn phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường, bảo đảm an ninh-quốc phòng “từ miền núi ra miền biển”.

Căn cứ vào các nguyên tắc nói trên, phương án sáp nhập tỉnh/thành phố có biển với tỉnh trên các lưu vực sông tương ứng chắc chắn sẽ mang lại hiệu năng, hiệu quả, hiệu suất trong phát triển kinh tế biển.

Sáp nhập góp phần tăng sức bật cho kinh tế biển. Ảnh minh họa: Thu Hường

Nó tạo ra một đơn vị lãnh thổ mới có tính tương đồng, có khả năng tôn tạo các giá trị vùng miền, khai thác được tính xuyên ranh giới (Transboundary) của các vùng tự nhiên-sinh thái trong liên kết vùng và cắt giảm được bệnh “hội chứng trong phát triển” ở một số tỉnh ven biển.

Điều này cũng giúp thống nhất quản trị về mặt nhà nước đối với các đơn vị tỉnh ven biển mới sáp nhập, tạo không gian rộng mở, tự do và thu hút đầu tư nhiều hơn cho phát triển kinh tế biển trong thời gian tới.

Xin trân trọng cảm ơn ông!