Nồng độ bụi mịn ở các tỉnh, thành đều vượt nhiều lần mức khuyến nghị

Hà Nội nằm trong số tỉnh, thành có nồng độ bụi PM2.5 cao nhất

Lần đầu tiên, Việt Nam có bức tranh nghiên cứu đầy đủ hiện trạng bụi PM2.5 của 63 tỉnh, thành phố trên cả nước, thông qua báo cáo “Hiện trạng bụi PM2.5 ở Việt Nam giai đoạn 2019-2020 sử dụng dữ liệu đa nguồn”. Theo đó, chất lượng không khí toàn quốc năm 2020 có phần cải thiện hơn so với năm 2019, tuy nhiên nhiều vùng, địa phương vẫn chịu ô nhiễm bụi PM2.5 (nghĩa là có nồng độ PM2.5 trung bình năm cao hơn QCVN 05:2013/BTNMT).

Nồng độ bụi PM2.5 trung bình của Hà Nội rất cao

PGS TS. Nguyễn Thị Nhật Thanh - Trường đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội - thông tin: Trên phạm vi toàn quốc, nồng độ PM2.5 trung bình năm 2020 (8 - 35,8 µg/m3) có xu hướng giảm so với năm 2019 (9 - 41 µg/m3). Các vùng có nồng độ bụi PM2.5 cao là Đồng bằng sông Hồng (Hà Nội và các tỉnh lân cận), Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh (các khu vực ven biển),TP. Hồ Chí Minh, Đồng Nai và Bình Dương.

Riêng trong năm 2020, toàn quốc có 10/63 tỉnh thành có nồng độ bụi PM2.5 trung bình năm vượt quy chuẩn, trong đó tất cả các tỉnh thành này đều nằm ở miền Bắc. Năm 2019, toàn quốc có 13/63 tỉnh thành có nồng độ PM2.5 trung bình năm vượt quy chuẩn QCVN 05:2013/BTNMT (gồm 11 tỉnh thành tại miền Bắc, và 2 tỉnh thành tại miền Nam).

Cụ thể, 10 tỉnh thành ở miền Bắc có nồng độ bụi PM2.5 trung bình năm toàn tỉnh vượt quy chuẩn quốc gia QCVN 05:2013/BTNMT, bao gồm: Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương, Hà Nội, Thái Bình, Nam Định, Hải Phòng, Hà Nam, Ninh Bình, Vĩnh Phúc. Miền Trung và miền Nam không có tỉnh, thành phố nào có nồng độ bụi PM2.5 trung bình năm 2020 toàn tỉnh vượt quy chuẩn quốc gia. “Tuy nhiên, nếu so sánh với nồng độ bụi PM2.5 theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới năm 2021 (5 µg/m3) và năm 2005 (10 µg/m3), nồng độ bụi PM2.5 của tất cả các tỉnh, thành phố nước ta trong giai đoạn 2019 - 2020 đều vượt nhiều lần mức khuyến nghị”, bà Thanh lưu ý.

Tính riêng nồng độ bụi chi tiết tới cấp quận/huyện/thị xã: Hà Nội đứng thứ 6 trong xếp hạng các tỉnh, thành phố có nồng độ bụi PM2.5 trung bình năm 2020 cao nhất. Nồng độ bụi trung bình cả hai năm 2019-2020 đều vượt quy chuẩn quốc gia QCVN 05:2013/BTNMT, mặc dù ô nhiễm bụi PM2.5 năm 2020 giảm 16% so với năm 2019.

Tại TP. Hồ Chí Minh, nồng độ bụi PM2.5 trung bình năm đứng thứ 11 trong xếp hạng toàn quốc. Nồng độ trung bình năm 2020 của thành phố thấp hơn giới hạn cho phép của QCVN 05:2013/BTNMT, và giảm 13% so với nồng độ trung bình năm 2019.

Các nghiên cứu kiểm kê phát thải gần đây cho thấy, có nhiều nguyên nhân dẫn đến sự ô nhiễm. Tính riêng tại Hà Nội, khoảng 48,3% lượng PM2.5 đến từ các hoạt động công nghiệp và làng nghề, 21,3% từ giao thông, 20,2% do đốt phụ phẩm nông nghiệp, 6,6% do đun nấu dân dụng và thương mại, khoảng 3,6% tổng lượng phát thải PM2.5 đến từ các lĩnh vực còn lại (chưa tính đến bụi đường, bụi PM2.5 thứ cấp và một số nguồn khác gồm xây dựng, lò đốt rác, vận tải đường biển quốc tế, hỏa hoạn, đốt hương, nến và vàng mã…). Tại TP. Hồ Chí Minh, các nguồn thải bụi PM2.5 chiếm tỷ lệ cao là giao thông, hoạt động công nghiệp, đun nấu dân sinh và đun nấu thương mại (tỷ lệ tương ứng là 58,2%, 22,8%, 12,8%).

Khuyến nghị cụ thể

Dựa trên kết quả của báo cáo và tham khảo kinh nghiệm quốc tế, tại hội thảo, chuyên gia đã đưa ra những khuyến nghị cụ thể, đó là: Ứng dụng tiếp cận đa nguồn và dữ liệu mô hình tính toán từ ảnh vệ tinh trong giám sát chất lượng không khí, nhằm đưa ra bức tranh về hiện trạng môi trường không khí ở cấp quốc gia, vùng miền và tỉnh, thành. Bởi bản đồ phân bố tính toán từ ảnh vệ tinh cũng chỉ ra rõ ràng hơn các vùng, tỉnh, thành phố đang gặp vấn đề về chất lượng không khí, từ đó đặt ưu tiên thực hiện các biện pháp quan trắc và kiểm soát nồng độ bụi PM2.5.

Bên cạnh đó, cần xây dựng bản đồ phân bố bụi PM2.5 chi tiết tới từng quận/huyện/thị xã tại các tỉnh, thành phố có ô nhiễm bụi PM2.5. Thực tế, bản đồ phân bố nồng độ bụi PM2.5 tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh trong báo cáo này cho thấy sự khác biệt khá lớn về tình trạng ô nhiễm bụi PM2.5 giữa các khu vực hay quận/huyện/thị xã ngay trong một thành phố. Một số tỉnh, thành phố mặc dù có nồng độ bụi PM2.5 trung bình năm toàn tỉnh thấp hơn QCVN 05:2013/BTNMT nhưng vẫn có một số khu vực trong các tỉnh, thành phố này có mức ô nhiễm bụi PM2.5 cao như tại TP. Hồ Chí Minh hay Quảng Ninh.

“Điều này đặt ra yêu cầu cần thiết cho việc xây dựng bản đồ phân bố không gian nồng độ bụi PM2.5 tới cấp quận/ huyện/ thị xã cho các tỉnh/thành phố có ô nhiễm bụi mịn. Các bản đồ chi tiết này sẽ hỗ trợ cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và ban/ngành liên quan đưa ra các ưu tiên, mục tiêu cụ thể và giải pháp quản lý chất lượng không khí phù hợp với tình hình thực tế của địa phương”, đại diện tổ chức Live & Learn nêu quan điểm.

Ngoài ra, cần đẩy mạnh nghiên cứu để xác định đóng góp nguồn thải bụi PM2.5 và cho các chất ô nhiễm không khí khác, đặc biệt ở những tỉnh, thành phố đang bị ô nhiễm bụi như kết quả báo cáo nêu ra, từ đó có chính sách phù hợp và hiệu quả trong kiểm soát các nguồn thải chính. Cần kết hợp các công cụ kiểm kê phát thải và các mô hình lan truyền hóa học để xác định được cả lượng phát thải bụi PM2.5 sơ cấp, các tiền chất như NOx, SOx và VOC, và bụi PM2.5 thứ cấp. Phát thải bụi có sự lan truyền trong không khí, lượng phát thải ở một địa phương không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng không khí của địa phương đó mà còn ảnh hưởng đến các địa phương xung quanh. Do đó, cần tính toán cả sự ảnh hưởng qua lại của phát thải các địa phương trong một khu vực cũng như lượng PM2.5 thứ cấp hình thành trong từng khu vực để đưa ra biện pháp kiểm soát ô nhiễm phù hợp.

Đồng thời, thúc đẩy ứng dụng công nghệ trong quan trắc bụi PM2.5 và các chất ô nhiễm không khí khác. Các ứng dụng công nghệ (thiết bị cảm biến, kỹ thuật viễn thám) trong quan trắc chất lượng không khí đã được sử dụng ở nhiều quốc gia cho nhiều mục đích, từ nghiên cứu, giáo dục - truyền thông, phát hiện điểm nóng ô nhiễm không khí, theo dõi phơi nhiễm cá nhân hay bổ sung thông tin quan trắc. Do đó, Việt Nam cần tham khảo kinh nghiệm và xu thế quốc tế để thúc đẩy đổi mới sáng tạo và sự tham gia của người dân, các cơ quan nghiên cứu khoa học trong giám sát chất lượng không khí.