Những thách thức mới cho ASEAN hậu Covid-19

Các nhà lãnh đạo và các nhà hoạch định chính sách trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á năm nay đã đánh giá tiến bộ đạt được về sự gắn kết chính trị, hội nhập kinh tế và trách nhiệm xã hội như một khu vực ASEAN hướng ra bên ngoài trong cộng đồng toàn cầu.

Nhưng đại dịch Covid-19 đang khiến công việc ASEAN trở nên khó khăn hơn, vì tác động toàn cầu tàn khốc của dịch bệnh đang tạo ra những điều kiện bất lợi hơn cho chủ nghĩa đa phương so với những chế độ hướng nội đã chủ nghĩa dân tộc và dân túy ở nhiều nước. Đại dịch Covid-19 đã cho thấy lỗ hổng của sự thiếu chuẩn bị và kém hiệu quả của các thể chế và cơ chế đa phương. Kết quả đã có rất nhiều phản ứng đơn phương khi cần các hành động tập thể, đa phương. Việc hạn chế đi lại ở cấp quốc tế và khu vực, giãn cách xã hội để chống lại đại dịch đã khiến các cuộc họp thông thường không thể thực hiện được. Nhiều hội nghị quan trọng đã bao gồm Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN- Mỹ tại Las Vegas vào tháng 3 và Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 36 vào tháng 4 đã bị hủy bỏ.

Hiện tại, ưu tiên của ASEAN phải đặt nền tảng cho các hệ thống chăm sóc sức khỏe mạnh mẽ hơn trong một khu vực có sự chênh lệch lớn về kinh tế và xã hội. Theo Ngân hàng Thế giới, trong khi Singapore có bình quân 2,3 bác sĩ trên một nghìn người, cao hơn mức trung bình toàn cầu là 1,5, thì con số này chưa đến một trên 1 ở Indonesia, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam. Và trong khi ASEAN có Thỏa thuận công nhận lẫn nhau về những người hành nghề y nhằm chuẩn hóa trình độ chuyên môn giữa các quốc gia, thì thỏa thuận này vẫn chưa hoạt động trong thực tế vì chứng nhận và rào cản ngôn ngữ. Trong bối cảnh đại dịch hiện nay, các tiêu chuẩn sức khỏe chung sẽ cần được đảm bảo trước khi các quốc gia thành viên có thể nghĩ đến việc mở lại biên giới và nối lại các nỗ lực hội nhập.

Trong khi đó, năm ASEAN 2020 đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Đại dịch và các mối đe dọa an ninh phi truyền thống khác đã xuất hiện thay vì những thách thức địa chính trị và kinh tế truyền thống mà các quốc gia thành viên phải đối mặt. Nhưng nhờ khả năng điều chỉnh lịch trình của ASEAN, các nhà lãnh đạo khu vực đã nhanh chóng thích nghi với tình hình bằng các cuộc họp trực tuyến, hầu hết trong số đó là nội dung ưu tiên chống lại đại dịch. Sự hợp tác này không chỉ mang lại lợi ích cho ngành y tế công cộng mà còn cho các kế hoạch hành động xây dựng cộng đồng của ASEAN trong bối cảnh mới đã bị ảnh hưởng bởi sự bùng phát của Covid-19. Bên cạnh đó, ASEAN còn phải đối phó với tác động của xung đột Trung-Mỹ leo thang và các phương thức liên kết cạnh tranh. Sự bùng phát dịch bệnh đã tạo ra nhiều cơ hội lớn hơn cho Trung Quốc để phát huy sự hiện diện và ảnh hưởng của mình ở ASEAN ngoài nhiều năm tranh chấp trên Biển Đông.

Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Malaysia cho rằng nếu mối quan hệ Mỹ-Trung vẫn còn hoặc xấu đi, Đông Nam Á sẽ phải đóng vai trò tích cực, mang tính xây dựng hơn trong việc giữ gìn hòa bình, an ninh và ổn định của khu vực. Nếu ASEAN hướng tới mục tiêu thống nhất và trung tâm, các quốc gia thành viên phải thể hiện sự lãnh đạo thông qua hành động quyết định đối với các vấn đề khó khăn. Trong một số trường hợp, điều này thậm chí có thể có nghĩa là phải sử dụng cơ chế dựa trên sự đồng thuận khác với quá khứ và kêu gọi cơ chế pháp lý quốc tế. Nói cách khác, ASEAN phải thực sự hành động với khả năng ứng phó và sự gắn kết. Và mặc dù có thể khó khăn hơn khi ASEAN tiến hành các phiên họp còn lại của năm 2020, bất kỳ thỏa thuận nào đạt được tại các cuộc họp – dù là họp trực tuyến hay đối mặt - phải được chuyển thành triển khai thực sự. Điều đó có thể khó khăn hơn trong bối cảnh đại dịch và hậu Covid-19. Hơn nữa, sẽ rất khó để thúc đẩy các sáng kiến ​​khu vực tại thời điểm khi xây dựng lại nền kinh tế quốc gia bị phá vỡ bởi Covid-19 sẽ là ưu tiên cho các thành viên bao gồm cả các quốc gia như Thái Lan.

Cũng có những dấu hiệu rõ ràng rằng thế giới bao gồm cả ASEAN sẽ phải đối mặt với sự gián đoạn lâu dài và những điều chỉnh mới khi chuyển sang thời kỳ hậu Covid-19. Nhưng điều này mang đến cơ hội cho các nhà hoạch định chính sách trong khu vực để đánh giá lại và củng cố lại các hệ thống và thể chế để kiên cường hơn và chuẩn bị tốt hơn cho tương lai.