Khai thác đầy đủ lợi ích của FTA với EU: Sự thay đổi phải quyết đoán, sâu rộng

EVFTA được coi là bước tiếp theo của Việt Nam trong hội nhập kinh tế quốc tế kể từ khi gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới. Hiệp định này như một chất xúc tác cho cải cách thể chế, tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội. FTA này sẽ thúc đẩy xuất khẩu của Việt Nam và giúp đa dạng hóa thị trường quốc tế. Bởi, EU sẽ loại bỏ 86% thuế quan hiện đang áp dụng với hàng hóa Việt Nam. Con số này tương đương 70% doanh thu của Việt Nam xuất khẩu sang EU. Đó là cam kết lớn nhất của một đối tác thương mại với Việt Nam nhằm giảm bớt các hạn chế thương mại; mang lại cho Việt Nam lợi thế so với các đối thủ cạnh tranh như ASEAN và Trung Quốc.

Nhiều ngành sản xuất của Việt Nam hưởng ưu đãi khi EVFTA được phê chuẩn

Theo ước tính của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, đến năm 2030, EVFTA sẽ tăng xuất khẩu của Việt Nam sang EU thêm 44%. Đồng thời dự báo tăng trưởng kinh tế của đất nước là 7% - 8% trong giai đoạn 2029 - 2033. EVFTA dự kiến sẽ mang lại cho Việt Nam quyền tiếp cận vào các lợi ích thương mại quan trọng, đặc biệt là cơ chế kinh tế thị trường đầy đủ. Sự công nhận này cho phép giải quyết tranh chấp minh bạch và đối xử không phân biệt theo thỏa thuận. Thông qua EVFTA, Việt Nam sẽ thúc đẩy sản xuất chất lượng cao và bền vững trong nền kinh tế, để đáp ứng cả nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Các công ty châu Âu phát triển 11,8% các dự án liên kết đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và đóng góp 15,6% tổng vốn FDI vào Việt Nam. Việt Nam sẽ loại bỏ hầu như tất cả thuế hải quan đối với những sản phẩm xuất khẩu lớn của EU sang Việt Nam, và các nhà đầu tư EU giờ đây có thể đấu thầu những hợp đồng công liên quan đến dự án đầu tư lớn trong các lĩnh vực chiến lược.

FTA này cũng bảo vệ 169 sản phẩm tiêu biểu của châu Âu, và dự kiến sẽ giúp mở rộng xuất khẩu của EU sang Việt Nam thêm 8,3 tỷ euro (9,14 tỷ USD), tạo ra 14.000 việc làm mới ở châu Âu hàng năm. Niềm tin kinh doanh vào thỏa thuận thương mại mới cũng mạnh mẽ khi Phòng Thương mại châu Âu tại Việt Nam báo cáo, 85% thành viên của mình hy vọng EVFTA sẽ có tác động đáng kể đối với các kế hoạch đầu tư và kinh doanh dài hạn của họ.

Bên cạnh đó, các yêu cầu, cam kết và thách thức mà EVFTA đặt ra với Việt Nam cũng khá rõ ràng. Những cuộc đàm phán đã kéo dài do khác biệt về xã hội và áp lực đối với Việt Nam tự do hóa các hàng rào phi thuế quan. Điều này bao gồm mối quan tâm về quy tắc xuất xứ, cũng như các quy định kiểm dịch động, thực vật. Nhưng không giống như những thỏa thuận thương mại của EU với các nước châu Phi, Caribbean, Thái Bình Dương, EVFTA không có biện pháp bảo vệ ngành công nghiệp non trẻ và yêu cầu các biện pháp tự vệ song phương có đi có lại về tiêu chuẩn, để bảo vệ nhà sản xuất trong nước. Việt Nam đã đàm phán với EU về các biện pháp chống bán phá giá đã làm tăng sự nhạy cảm của vấn đề này.

Hiệp định cũng ràng buộc Việt Nam với các quy định đầy tham vọng nhất liên quan đến các doanh nghiệp nhà nước. Các quy định này đi xa hơn bất kỳ hiệp định thương mại nào trước đây mà Việt Nam là bên ký kết, đòi hỏi phải mua sắm công khai cho các doanh nghiệp nhà nước, và thiết lập các điều kiện cần thiết để tăng khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp. Thỏa thuận cũng bao gồm các quy tắc về minh bạch, tham vấn liên quan đến trợ cấp trong nước. EVFTA không chỉ tăng cường vai trò của EU trong việc hình thành các quy tắc toàn cầu, mà còn đóng vai trò là khuôn mẫu cho các cuộc đàm phán thương mại của EU với các quốc gia thành viên ASEAN khác. Đổi lại, Việt Nam sẽ có được quyền tiếp cận vào thị trường lớn EU, cho phép tiếp tục cải cách và tăng trưởng kinh tế lâu dài.

Tuy nhiên, để gặt hái toàn bộ lợi ích của Hiệp định EVFTA, Việt Nam cần lấp đầy những lỗ hổng pháp lý và giải quyết các vấn đề thực thi chính. Đó cũng là khuyến nghị trong báo cáo mới đây của Ngân hàng Thế giới (WB). Báo cáo "Hội nhập quốc tế sâu sắc và thực thi EVFTA" được WB công bố, ước tính, chỉ cần hưởng mức giảm thuế theo thỏa thuận, EVFTA có thể tăng GDP của Việt Nam và xuất khẩu lần lượt 2,4% và 12% vào năm 2030; giúp thêm 100.000 - 800.000 người thoát nghèo vào năm 2030.

Báo cáo của WB lập luận, Việt Nam có thể hưởng lợi nhiều hơn từ các hiệp định thương mại thế hệ tiếp theo như EVFTA và Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), nếu kích thích một chương trình nghị sự toàn diện về cải cách kinh tế và thể chế, để tạo thuận lợi cho việc tuân thủ các thỏa thuận phi thuế quan. Báo cáo ước tính, những cải cách như vậy sẽ dẫn đến một cú huých năng suất, tăng GDP 6,8% so với kịch bản cơ sở vào năm 2030.

Giám đốc WB tại Việt Nam - ông Ousmane Dione - cho biết, nếu Việt Nam có thể hành động một cách quyết đoán để thu hẹp khoảng cách về năng lực thực thi và pháp lý, thì có thể tận dụng một thỏa thuận thương mại mà lợi ích trực tiếp được ước tính là lớn nhất trong lịch sử. Khi đại dịch Covid - 19 xảy ra đóng vai trò là nút thiết lập lại và EVFTA là máy gia tốc, thì bây giờ là thời điểm hoàn hảo để thực hiện các cải cách trong nước sâu hơn. Báo cáo trích dẫn, các yêu cầu quy tắc xuất xứ là một trong những thách thức chính mà Việt Nam phải vượt qua. Ngay cả khi một sản phẩm được sản xuất tại Việt Nam, các nhà nhập khẩu EU có thể không xác định như vậy, do sự phụ thuộc cao vào nguyên liệu nhập khẩu. Báo cáo cho thấy, trong các ngành sản xuất xuất khẩu quan trọng, phần lớn các đầu vào có nguồn gốc từ nước ngoài (ví dụ: 62% trong điện tử và 53% trong lĩnh vực ô tô). Vì vậy, cần có những nỗ lực lớn hơn để cải thiện mối liên kết giữa các nhà cung cấp trong nước và doanh nghiệp nước ngoài, khi các công ty dẫn đầu trong các chuỗi giá trị lớn trên toàn cầu.

Đồng thời, những tiêu chuẩn an toàn thực phẩm nghiêm ngặt của châu Âu khiến Việt Nam bắt buộc phải cải thiện sự rõ ràng và nhất quán của các biện pháp vệ sinh kiểm dịch. Theo một ước tính, chi phí tuân thủ đầy đủ các biện pháp phi thuế quan hiện có ở Việt Nam tương đương với mức thuế 16,6% (so với mức trung bình của khu vực là 5,4%). Sự ra đời của EVFTA dự kiến sẽ đưa nhiều nhà đầu tư vào Việt Nam cả từ châu Âu và từ phần còn lại của thế giới. Khi dòng vốn đầu tư nước ngoài tăng lên, số lượng các tranh chấp thương mại cũng tăng theo.

Báo cáo của WB cũng kêu gọi tăng tốc phát triển cơ chế phản ứng đầu tư có hệ thống, để giải quyết tranh chấp giữa các nhà đầu tư và nhà nước; đồng thời đưa ra trường hợp ưu tiên những lĩnh vực quan trọng, chiếm phần lớn xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường châu Âu cho các nỗ lực phục hồi kinh tế hậu Covid - 19, nhằm tối đa hóa lợi ích của hiệp định thương mại.