Ngành gỗ Việt trước vòng xoáy cạnh tranh nội khối RCEP

Sau hơn 3 năm Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) có hiệu lực, ngành gỗ Việt Nam ghi nhận nhiều bước tiến rõ rệt, từ mở rộng thị trường xuất khẩu đến gia tăng giá trị sản phẩm. Tuy nhiên, bên cạnh cơ hội, doanh nghiệp cũng đối mặt không ít thách thức về tiêu chuẩn bền vững, chi phí logistics và áp lực cạnh tranh nội khối.

Trong cuộc trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam đã chia sẻ góc nhìn về thành quả, rào cản và giải pháp để ngành gỗ tận dụng tối đa lợi thế từ RCEP.

"Đường cao tốc" cho xuất khẩu gỗ

- Khi RCEP được ký kết, nhiều chuyên gia đã nhận định đây là “đường cao tốc” để ngành gỗ chinh phục thị trường vô cùng tiềm năng. Đến giờ, sau 3 năm Hiệp định đi vào thực thi, ông đánh giá như thế nào về nhận định trên?

Ông Ngô Sỹ Hoài:Ngành công nghiệp gỗ Việt Nam hiện đã xuất khẩu tới 164 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Hiện, 5 thị trường lớn gồm Hoa Kỳ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc và EU chiếm tới khoảng 90% tổng kim ngạch xuất khẩu. Điều này đồng nghĩa gần 160 thị trường còn lại chỉ chiếm khoảng 10% giá trị xuất khẩu.

RCEP đã tạo ra một môi trường thương mại thuận lợi hơn, giảm nhiều rào cản thuế quan và áp dụng bộ quy tắc xuất xứ chung, giúp doanh nghiệp gỗ Việt Nam dễ dàng tiếp cận nguyên liệu và mở rộng xuất khẩu sang các thị trường lớn như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và các nước ASEAN. Nhờ những lợi thế này, xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ đã có bước tăng trưởng rõ rệt trong giai đoạn vừa qua.

Năm 2024, xuất khẩu toàn ngành gỗ đạt 16,2 tỷ USD, tăng 20,1% so với năm 2023; trong đó, đồ gỗ tăng tới 21,7%. 6 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu gỗ tiếp tục tăng 8,9% so với cùng kỳ năm trước.

Tuy vậy, ngoài các thị trường quen thuộc như Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc, xuất khẩu sang các nước khác trong khối RCEP vẫn còn khiêm tốn. Thực tế này đòi hỏi doanh nghiệp phải tận dụng tốt hơn những ưu đãi từ RCEP, không chỉ dừng ở xuất khẩu gỗ xẻ hay sản phẩm cơ bản, doanh nghiệp cần đẩy mạnh xuất khẩu các sản phẩm chế biến sâu, đồ mộc nội, ngoại thất đến những thị trường mới trong khối.

Những thách thức về chi phí, sức mua và thanh toán vẫn còn nhưng đây cũng là cơ hội để ngành gỗ đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc và nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm.

- Bên cạnh đó, sau 3 năm triển khai, những khó khăn, thách thức trên thực tế mà số đông doanh nghiệp gỗ giao thương với thị trường nội khối RCEP gặp phải là gì, thưa ông?

Ông Ngô Sỹ Hoài:Doanh nghiệp gỗ Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều rào cản khi mở rộng giao thương trong khối RCEP. Trước hết là áp lực từ các quy định ngày càng khắt khe về tính hợp pháp và phát triển bền vững. Các thị trường trong khối yêu cầu sản phẩm phải có nguồn gốc hợp pháp, đáp ứng các chứng chỉ quốc tế về quản lý rừng bền vững. Đồng thời, minh bạch chuỗi cung ứng và giảm phát thải carbon. Điều này tạo ra gánh nặng lớn cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa, vốn thiếu nguồn lực để đầu tư hệ thống kiểm soát và chứng nhận.

Cùng với đó, hạ tầng logistics yếu và chi phí cao tiếp tục là điểm nghẽn lớn. Hệ thống giao thông chưa đồng bộ, chi phí vận tải cao khiến thời gian giao hàng bị kéo dài, làm giảm tính cạnh tranh của sản phẩm gỗ Việt Nam trong mắt đối tác. Không ít doanh nghiệp bị đánh giá thấp về độ tin cậy do chưa đáp ứng được các tiêu chuẩn giao hàng đúng hạn và tối ưu chi phí.

Ngoài ra, phần lớn doanh nghiệp thiếu thương hiệu mạnh và kênh phân phối hiện đại. Nhiều đơn vị vẫn chỉ sản xuất theo đơn đặt hàng, chưa chủ động thiết kế mẫu mã hay phát triển thương hiệu riêng để khẳng định chỗ đứng tại các thị trường lớn. Việc chậm khai thác thương mại điện tử và các nền tảng trực tuyến khiến doanh nghiệp khó tiếp cận trực tiếp người mua, đặc biệt là tại các thị trường tiềm năng trong khối RCEP.

Những thách thức này cho thấy, nếu không nhanh chóng nâng cao năng lực quản trị, đổi mới công nghệ và đầu tư vào xây dựng thương hiệu, doanh nghiệp gỗ Việt Nam sẽ khó tận dụng trọn vẹn cơ hội mà RCEP mang lại, đồng thời dễ bị lép vế trong cuộc cạnh tranh khốc liệt ngay trong nội khối.

Giải bài toán nâng cao vị thế

- Theo ông, để tận dụng tối đa các ưu đãi từ Hiệp định RCEP, doanh nghiệp ngành gỗ cần làm gì để nâng cao năng lực cạnh tranh, đa dạng hóa thị trường, phát triển sản phẩm giá trị gia tăng và chủ động tuân thủ các quy định quốc tế?

Ông Ngô Sỹ Hoài: Theo tôi, để tận dụng tốt hơn các ưu đãi mà Hiệp định RCEP mang lại, doanh nghiệp ngành gỗ cần tập trung khắc phục một số vấn đề cốt lõi:

Thứ nhất, nâng cao năng lực cạnh tranh nội tại. Năng suất lao động của ngành gỗ Việt Nam hiện chỉ đạt khoảng 20.000 - 25.000 USD/lao động/năm, thấp hơn rất nhiều so với mức 100.000 - 130.000 USD của các nước Đông Âu, hay mức cao hơn nữa tại Đức, Ý, Anh, Pháp. Để cải thiện, doanh nghiệp phải đầu tư đổi mới công nghệ, áp dụng dây chuyền tự động hóa, nâng cấp thiết bị sản xuất và hiện đại hóa quản trị, đặc biệt tận dụng các giải pháp chuyển đổi số.

Thứ hai, đa dạng hóa thị trường. Việc phụ thuộc quá nhiều vào 5 thị trường lớn (Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, EU) khiến ngành gỗ dễ tổn thương trước biến động thương mại và chính sách. Doanh nghiệp cần chủ động khai thác thêm các thị trường mới trong khối RCEP, nơi có tiềm năng nhưng chưa được khai thác hiệu quả.

Thứ ba, đầu tư vào sản phẩm giá trị gia tăng. Không nên chỉ tập trung vào xuất khẩu gỗ xẻ hoặc sản phẩm sơ chế. Doanh nghiệp cần phát triển các sản phẩm chế biến sâu, đồ mộc nội, ngoại thất chất lượng cao để tăng giá trị xuất khẩu và xây dựng thương hiệu Việt trên thị trường quốc tế.

Thứ tư, tăng cường tuân thủ và tận dụng ưu đãi. Nhiều doanh nghiệp hiện chưa chủ động trong việc nắm vững quy tắc xuất xứ, quy định kỹ thuật hay chứng chỉ về môi trường và xã hội. Điều này làm giảm khả năng tận dụng ưu đãi thuế quan của RCEP. Việc chủ động đào tạo nhân sự, cập nhật thông tin và áp dụng hệ thống quản lý theo chuẩn quốc tế sẽ giúp doanh nghiệp vừa nâng cao uy tín, vừa mở rộng cơ hội tiếp cận thị trường.

Thứ năm, củng cố năng lực cạnh tranh trong khối. RCEP là một sân chơi lớn, đồng thời cũng là môi trường cạnh tranh khốc liệt khi các quốc gia trong khối như Trung Quốc, Malaysia, Indonesia có lợi thế mạnh về công nghệ, nguồn lực và thị phần. Doanh nghiệp Việt phải cải tiến liên tục để không bị lép vế, từ quản trị chi phí, nâng chất lượng sản phẩm đến tối ưu logistics.

Về sự chủ động tuân thủ, có thể thấy một số doanh nghiệp lớn trong ngành đã có bước đi tích cực, nhưng phần đông doanh nghiệp vừa và nhỏ vẫn thiếu nguồn lực và thông tin. Để khắc phục, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp, hiệp hội ngành gỗ và các cơ quan quản lý để hỗ trợ đào tạo, cung cấp thông tin và kết nối thị trường, giúp doanh nghiệp khai thác tối đa lợi thế từ RCEP.

- Ông đánh giá như thế nào về vai trò và sự hỗ trợ của các cơ quan quản lý nhà nước trong việc đưa Hiệp định RCEP tới gần hơn với doanh nghiệp và thực sự hữu ích với xuất khẩu nói chung, xuất khẩu gỗ nói riêng?

Ông Ngô Sỹ Hoài:Các cơ quan quản lý nhà nước đã làm rất tốt vai trò của mình khi đàm phán và ký kết hiệp định, mang lại nhiều ưu đãi về thuế và gỡ bỏ các rào cản kỹ thuật, tạo điều kiện để sản phẩm của doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận các thị trường quốc tế thuận lợi hơn.

Đặc biệt, Bộ Công Thương hiện có nhiều đơn vị chuyên trách trong các lĩnh vực như xúc tiến thương mại, xuất khẩu hay hỗ trợ phòng vệ thương mại. Những đơn vị này đã có nhiều hoạt động tích cực và chủ động đồng hành cùng doanh nghiệp trong quá trình hội nhập.

Chúng tôi hy vọng rằng, Bộ Công Thương cũng như các đơn vị trực thuộc đẩy mạnh hơn nữa các hoạt động hỗ trợ. Chẳng hạn, tạo điều kiện để doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp ngành gỗ, tham gia các hội chợ quốc tế do các nước trong khối tổ chức; hoặc thiết lập những kênh kết nối hiệu quả để đưa hàng hóa, sản phẩm Việt Nam đến gần hơn với các thị trường này.

Ngoài ra, Bộ Công Thương sở hữu một mạng lưới các cơ quan đại diện thương mại tại nhiều quốc gia, trong khi Bộ Ngoại giao cũng có hệ thống cơ quan đại diện ngoại giao và đại sứ quán trên toàn cầu. Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh ngoại giao kinh tế, các cơ quan này cần tăng cường hơn nữa việc kết nối, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thông tin, tìm kiếm đối tác và mở rộng cơ hội xuất khẩu, qua đó nâng cao hiệu quả tận dụng các hiệp định thương mại tự do như RCEP.

Tuy nhiên, vấn đề lớn hiện nay nằm ở sự chủ động của doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp chưa tận dụng tối đa các lợi thế từ hiệp định. Vì vậy, Chính phủ và các cơ quan liên quan như Bộ Công Thương, Bộ Ngoại giao, Bộ Nông nghiệp và Môi trường... cần tăng cường hơn nữa công tác tuyên truyền, đào tạo và tập huấn, giúp doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu nắm rõ các cơ hội để khai thác hiệu quả ưu đãi mà hiệp định mang lại.

Xin cảm ơn ông!

Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) là hiệp định bao gồm 15 quốc gia thành viên, trong đó có 10 nước ASEAN và 5 nước đối tác là Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia, New Zealand ký kết vào ngày 15/11/2020, chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2022.