Khai thác hiệu quả 'sân chơi lớn' RCEP, tạo bứt phá tăng trưởng kinh tế

Hội nhập - Quốc tế 16:01 | 25/08/2025Theo dõi Congthuong.vn trên

RCEP tạo cơ hội tăng trưởng nhưng cũng áp lực cạnh tranh, buộc Việt Nam nâng năng lực sản xuất, phát triển logistics, nhân lực và tận dụng ưu đãi để hội nhập hiệu quả.

Chủ động hội nhập, tận dụng lợi thế từ RCEP

Với đường lối chủ động và tích cực hội nhập quốc tế, Việt Nam đã trở thành nền kinh tế năng động, định hướng xuất khẩu và hội nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu. Tính đến tháng 7/2025, Việt Nam đã tham gia ký kết tổng cộng 17 hiệp định thương mại tự do (FTA) cả song phương, khu vực và đa phương.

Trong đó, 3 FTA gồm Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự do Liên minh châu Âu-Việt Nam (EVFTA) và Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) được xem như các siêu thoả thuận thương mại thế hệ mới có quy mô kinh tế rộng lớn, các phạm vi cam kết mở rộng bên ngoài lĩnh vực thương mại hay tiếp cận thị trường với nhiều quy định khắt khe về chuỗi cung ứng, tiêu chuẩn thương mại và đầu tư.

Trong 3 FTA kể trên, RCEP có thể được xem như thỏa thuận có mức độ bao phủ rộng nhất khi chiếm gần 30% dân số thế giới, xấp xỉ 30% GDP toàn cầu, 400 và 28,8% thương mại thế giới.

*RCEP mở không gian phát triển mới cho kinh tế Việt Nam - Ảnh minh họa*

TS. Phí Hồng Minh, Viện Nghiên cứu Châu Á - Thái Bình Dương nhận định, RCEP được thành lập trên nền tảng của các FTA hiện có giữa ASEAN và các đối tác, hiệp định có mức độ bao phủ rộng lớn về quy mô kinh tế, dân số và thương mại khi so với tất cả các siêu hiệp định thương mại đang có hiệu lực.

Theo TS. Minh, Việt Nam là một trong số ít quốc gia có độ mở thương mại lớn với mức cao nhất 184,35% năm 2021 và ở mức 165,08% năm 2023. Độ mở thương mại này khiến cho nền kinh tế Việt Nam có sự phụ thuộc cao vào thương mại hay mở rộng xuất nhập khẩu. Từ giữa thập niên 2010 đến nay, tốc độ tăng trưởng thương mại quốc tế của Việt Nam luôn duy trì bình quân trên 10%/năm.

"Tăng trưởng thương mại đã có đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế quốc gia, thúc đẩy Việt Nam mở rộng sự tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu trên nhiều ngành, lĩnh vực", TS. Phí Hồng Minh nói và nhấn mạnh "mặc dù RCEP mới được thành lập năm 2020 và có hiệu lực kể từ 2022, song Việt Nam đã không ngừng gia tăng mạnh mẽ quan hệ thương mại và đầu tư với các quốc gia đối tác trong RCEP".

Với Việt Nam, do đã có FTA ASEAN+1 cùng các FTA song phương với hầu hết đối tác, mức thuế nhiều mặt hàng vốn đã thấp, nên RCEP bổ sung lợi ích chủ yếu ở những mặt hàng mà các FTA cũ chưa bao phủ hoặc thuế chưa giảm hết. Chẳng hạn, một số linh kiện điện tử, phụ tùng ô tô Việt Nam nhập từ Nhật Bản trước đây chịu thuế 5 - 10% (do hạn chế trong AJCEP) thì RCEP yêu cầu Nhật bỏ thuế cho hầu hết phụ tùng trong 10 năm; hay trái cây tươi Việt Nam sang Hàn Quốc sẽ hưởng thuế 0% cho nhiều chủng loại trong RCEP (so với AKFTA có hạn ngạch hạn chế).

"Việc tham gia đồng thời cả RCEP và CPTPP cùng với hàng loạt FTA đã và đang đàm phán mang lại hình ảnh một Việt Nam chủ động tích cực trong hội nhập quốc tế. Nỗ lực này phản ánh phương châm đa phương hóa, đa dạng hóa, Việt Nam muốn làm bạn với tất cả các quốc gia trên thế giới vì phát triển, hòa bình và thịnh vượng không chỉ cho Việt Nam mà còn đóng góp tích cực cho khu vực và quốc tế", vị chuyên gia cho hay.

Ngoài xuất khẩu hàng hóa, RCEP còn mở rộng cơ hội trong lĩnh vực logistics nhờ lợi thế vị trí địa lý chiến lược, đường bờ biển dài và hệ thống cảng nước sâu. Với tốc độ tăng trưởng thương mại 8-11% mỗi năm, nhu cầu vận tải, kho bãi, giao nhận gia tăng nhanh chóng, mở ra cơ hội nâng cấp dịch vụ logistics nội địa và kết nối khu vực.

Trong nông nghiệp, RCEP là thị trường tiềm năng lớn với gần 30% dân số toàn cầu. Xuất khẩu nông lâm thủy sản của Việt Nam sang châu Á năm 2023 đạt 19,5 tỷ USD, chiếm 60% tổng kim ngạch, tăng 14,7% so với năm 2022. Hiệp định này giúp thúc đẩy chính thức hóa thương mại, giảm thuế và đơn giản hóa thủ tục cho nhiều mặt hàng như thanh long, xoài, gạo, cà phê, hạt điều khi thâm nhập sâu hơn các thị trường Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc.

Nâng cao năng lực nội tại để bứt phá

Bên cạnh cơ hội, RCEP đặt ra nhiều thách thức cho nền kinh tế Việt Nam. Với cơ cấu thành viên chủ yếu là các quốc gia đang phát triển, áp lực cạnh tranh gia tăng, đặc biệt khi 90% dòng thuế sẽ bị xóa bỏ theo lộ trình.

TS. Minh lưu ý, sự phụ thuộc quá mức vào vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tiềm ẩn nhiều rủi ro. "Khi tình hình địa chính trị thay đổi hoặc lợi thế chi phí không còn, dòng vốn có thể rút khỏi Việt Nam nhanh chóng, gây cú sốc cho nền kinh tế, ảnh hưởng đến việc làm và ngân sách", ông nói.

Hiện, tỷ lệ tận dụng ưu đãi từ Hiệp định RCEP thấp hơn nhiều so với các hiệp định khác. Báo cáo nghiên cứu của Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (cũ) công bố đầu năm 2024 cho thấy tỷ lệ tận dụng ưu đãi trong RCEP là 0,67% và cũng là thấp nhất trong số các FTA mà hiện Việt Nam đã tham gia.

*Hàng hoá Việt Nam vào các nước tham gia RCEP sẽ thuận lợi hơn nhưng cũng chịu sự cạnh tranh gay gắt hơn về chất lượng - Ảnh: Như Ý*

Do đó, TS. Minh đề xuất Bộ Công Thương và Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thông tin, tận dụng tốt hơn lộ trình cắt giảm thuế và các ưu đãi để mở rộng thị trường nội khối.

Để nâng cao sức cạnh tranh, Việt Nam cần sớm hoàn thiện chiến lược phát triển công nghiệp hỗ trợ, nhất là trong lĩnh vực công nghệ cao. Lộ trình cắt giảm thuế kéo dài đến năm 2042 tạo ra "khoảng thời gian vàng" để phát triển chuỗi cung ứng nội địa, tăng tỷ lệ nội địa hóa và giảm phụ thuộc vào nhập khẩu đầu vào.

Trong ngành điện tử, viễn thông, ngành hàng chiếm tỷ trọng xuất khẩu cao nhất năm 2024 (1/3 tổng kim ngạch), áp lực cạnh tranh lớn nhưng đồng thời cũng mở ra cơ hội. Nhiều tập đoàn như Samsung, LG, Intel, Qualcomm đã mở rộng đầu tư và trung tâm R&D tại Việt Nam, nhờ ưu đãi xuất nhập khẩu từ RCEP. Để tận dụng cơ hội này, Việt Nam cần tạo môi trường pháp lý ổn định, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

Ngành nông nghiệp cũng đối diện thách thức lớn khi tiêu chuẩn kỹ thuật và an toàn thực phẩm tại các thị trường cao cấp như Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia, New Zealand rất khắt khe. Việc liên kết sản xuất thông qua hợp tác xã, hiệp hội sẽ giúp nông dân nhỏ lẻ nâng cao quy mô và tuân thủ tiêu chuẩn để tận dụng các ưu đãi.

Trong logistics, chi phí hiện chiếm khoảng 20% GDP do hạ tầng chưa đồng bộ, gây bất lợi trong cạnh tranh. RCEP mở cửa một phần dịch vụ logistics, cho phép doanh nghiệp các nước thành viên nâng tỷ lệ sở hữu trong liên doanh, vừa mang lại cơ hội tiếp cận vốn và công nghệ, vừa tạo áp lực nâng cấp năng lực nội tại.

TS. Minh nhận định, khoảng thời gian 20 năm trước khi hơn 90% thuế quan được xóa bỏ hoàn toàn là giai đoạn chiến lược để Việt Nam nâng cao năng lực sản xuất, phát triển chuỗi cung ứng nội địa và chuẩn bị sẵn sàng cạnh tranh bình đẳng trong khối.

"Việt Nam cần tận dụng cơ hội để phát triển công nghiệp hỗ trợ, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, cải thiện hạ tầng logistics và đẩy mạnh đổi mới sáng tạo. Đây là nền tảng quan trọng để nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu", TS. Phí Hồng Minh nhấn mạnh và khẳng định với cách tiếp cận chủ động, bài bản và định hướng dài hạn, RCEP sẽ mang lại cơ hội mở rộng thị trường, là động lực thúc đẩy Việt Nam phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng hơn vào kinh tế khu vực và toàn cầu.

Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) là hiệp định bao gồm 15 quốc gia thành viên, trong đó có 10 nước ASEAN và 5 nước đối tác là Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia, New Zealand ký kết vào ngày 15/11/2020, chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2022.

Nguyên Thảo