Kẹo Kera, 600 loại sữa giả và 'bùa hộ mệnh' của gian thương

Kẽ hở hợp pháp cho gian thương lộng hành

Nếu có một ví dụ điển hình cho việc luật pháp bị lợi dụng như thế nào để tiếp tay cho gian thương, thì đó chính là cơ chế "tự công bố sản phẩm" theo Nghị định 15/2018/NĐ-CP.

Ra đời với mục tiêu cắt giảm thủ tục hành chính, khuyến khích doanh nghiệp phát triển, Nghị định 15 cho phép các doanh nghiệp tự công bố chất lượng đối với nhóm thực phẩm không thuộc diện kiểm tra chuyên ngành.

Cụ thể, Điều 5 và 6 của Nghị định quy định đối với các thực phẩm không thuộc diện phải kiểm tra chuyên ngành (gồm thực phẩm chế biến thông thường, thực phẩm bổ sung, thực phẩm bao gói sẵn…), doanh nghiệp chỉ cần nộp hồ sơ lên Cổng thông tin điện tử là có thể đưa sản phẩm ra thị trường.

Cơ chế hậu kiểm hiện nay chỉ thực sự được kích hoạt khi có phản ánh từ người tiêu dùng hoặc khi hậu quả đã xảy ra. Một kiểu quản lý "đuổi theo sai phạm", thụ động, rủi ro và gần như bất lực trong việc phòng ngừa.

Chính sự dễ dãi trong cơ chế quản lý ấy đã biến "tự công bố" thành một tấm vé thông hành đầy kẽ hở, mở đường cho những sản phẩm như kẹo rau củ Kera và gần 600 loại sữa bột giả đã có thể đường hoàng tràn ra thị trường, dưới vỏ bọc hợp pháp của vài trang giấy và một cú "upload" lên mạng.

Thảm họa từ những "tờ giấy hợp lệ"

Cuối năm 2024, đầu năm 2025, kẹo rau Kera - sản phẩm được quảng bá "một viên kẹo bằng một đĩa rau" bất ngờ trở thành hiện tượng mạng xã hội. Chỉ sau vài tuần, hàng trăm nghìn hộp được tiêu thụ nhờ chiến dịch quảng cáo rầm rộ từ các KOLs như Quang Linh Vlogs, Hằng Du Mục, hoa hậu Thùy Tiên…

Quang Linh Vlogs, Thuỳ Tiên, Hằng Du Mục trong một quảng cáo thổi phồng công dụng của kẹo rau.

Tuy nhiên, sau khi vụ việc bị phát giác, kiểm nghiệm cho thấy mỗi viên kẹo Kera chỉ chứa 0,016g chất xơ, thấp hơn hàng chục lần so với mức tối thiểu cần thiết để được gọi là "bổ sung chất xơ". Thông tin ghi trên nhãn mác không chính xác. Nội dung quảng cáo không đúng sự thật.

Ngày 24/3, Công ty Cổ phần Tập đoàn Chị Em Rọt bị xử phạt hành chính 125 triệu đồng vì vi phạm nhãn hàng hóa và nội dung tự công bố.

Đến ngày 3/4, Bộ Công an khởi tố vụ án hình sự, bắt tạm giam 5 cá nhân, trong đó có Quang Linh Vlogs và Hằng Du Mục, về hành vi "Sản xuất hàng giả là thực phẩm" và "Lừa dối khách hàng".

Và nếu Kera là "viên kẹo đắng" thì vụ gần 600 loại sữa giả bị phát hiện vào giữa tháng 4/2025 là đòn đánh thẳng vào niềm tin xã hội, nhắm thẳng vào các đối tượng dễ tổn thương nhất: Trẻ em, người già, phụ nữ sau sinh.

Theo đó, Bộ Công an triệt phá một đường dây quy mô lớn do Công ty Rance Pharma và Hacofood Group điều hành, sản xuất và phân phối gần 600 loại sữa bột giả. Các sản phẩm này được quảng cáo là sữa bột dinh dưỡng cho trẻ em, người già, phụ nữ sau sinh… với đầy đủ giấy tờ pháp lý, mã vạch, mã QR.

Công nhân đóng hộp thành phẩm tại cơ sở sản xuất sữa bột giả quy mô lớn vừa bị triệt phá. Ảnh: Báo Công an nhân dân

Câu hỏi đặt ra: Tại sao một sản phẩm như vậy lại có thể dễ dàng tràn lan thị trường mà không bị kiểm tra, giám sát từ đầu?

Câu trả lời nằm ở chính cơ chế pháp lý cho phép doanh nghiệp... tự công bố chất lượng sản phẩm, nằm ở chính cái "bùa hộ mệnh" có tên giấy tự công bố hợp lệ.

Bởi theo quy định hiện hành, chỉ cần có bản tự công bố, kèm nhãn mác, hồ sơ lưu hành nội bộ là đủ điều kiện lưu thông. Không cần kiểm nghiệm, không cần xác minh nguồn nguyên liệu, không cần đánh giá chất lượng.

Đây chính là điểm nghẽn pháp lý đang bị lợi dụng một cách có hệ thống, biến một cơ chế cải cách thành chiếc áo choàng hợp pháp hóa rủi ro.

Siết "vòng kim cô"

Trong bối cảnh thực phẩm giả, thực phẩm kém chất lượng đang lẩn khuất dưới lớp vỏ bọc quảng cáo và giấy tờ hợp lệ, điều đáng sợ nhất không phải là doanh nghiệp gian dối, mà là pháp luật cho phép sự gian dối đó xảy ra mà không bị ngăn chặn từ đầu.

Một chính sách đúng chỉ phát huy hiệu quả khi được đặt trong hệ sinh thái giám sát mạnh, chế tài nghiêm và sự minh bạch toàn diện. Còn nếu nó chỉ đơn thuần là một bộ hồ sơ, một thao tác upload lên mạng và một lời cam kết từ chính người bán, thì "tự công bố" chẳng khác nào mở cửa sau cho thực phẩm bẩn.

"Tự công bố" nếu không đi kèm kiểm tra thực chất, hậu kiểm thường xuyên và công khai thông tin thì chẳng khác nào trao tấm vé miễn phí cho thực phẩm bẩn hiên ngang tràn vào từng mâm cơm, hộp sữa, viên kẹo mà người dân đang đặt niềm tin.

Không thể tiếp tục đánh đổi an toàn cộng đồng lấy sự tiện lợi thủ tục hành chính. Không thể dùng hai chữ "cải cách" như một tấm bình phong cho sự thoái thác trách nhiệm quản lý nhà nước. Và càng không thể để chính sách trở thành vỏ bọc cho những kẻ trục lợi tinh vi.

Pháp luật không phải là con dấu cao su để doanh nghiệp đóng vào hồ sơ. Pháp luật là vòng thép để bảo vệ người tiêu dùng. Đừng để "tự công bố" trở thành "tự lừa dối" được pháp luật tiếp tay!