Tin Khu Vực 
Khoảng cách giữa đào tạo và nhu cầu thực tế vẫn rất lớn
Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang bước vào giai đoạn chuyển đổi sâu rộng với ba xu hướng nổi bật: số hóa, xanh hóa và phát triển bền vững, nguồn nhân lực trở thành yếu tố then chốt quyết định năng lực cạnh tranh quốc gia. Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030, kinh tế số chiếm 30% GDP và hướng tới phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay chính là trình độ và chất lượng lao động chưa đáp ứng được yêu cầu mới.
Theo dự báo, đến năm 2030 Việt Nam cần khoảng 2,5 triệu nhân sự phục vụ chuyển đổi số, chưa kể nhu cầu nhân lực cho các ngành năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn và sản xuất xanh. Nhưng thực tế, chúng ta đang đối mặt với sự thiếu hụt trầm trọng nguồn nhân lực chất lượng cao.
Thách thức lớn nhất hiện nay chính là trình độ và chất lượng lao động chưa đáp ứng được yêu cầu mới của công cuộc chuyển đổi số, xanh. Ảnh: Giang Nam
Ông Nguyễn Khánh Long, Phó Cục trưởng Cục Việc làm (Bộ Nội vụ) nhấn mạnh, nguồn nhân lực là yếu tố nội sinh quan trọng nhất thúc đẩy tăng trưởng. “Không có nhân lực chất lượng, chính sách và công nghệ khó phát huy hiệu quả. Khoảng cách giữa đào tạo và nhu cầu thực tế vẫn rất lớn, đặc biệt là với nhóm lao động phổ thông, tuổi trung niên, lao động nữ tại các khu công nghiệp”, ông Long cảnh báo.
Ông Phạm Vũ Quốc Bình, Phó Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên (Bộ Giáo dục và Đào tạo), cho biết: Dù cả nước có hơn 240 trường đại học, gần 400 trường cao đẳng, hơn 1.000 trung tâm giáo dục nghề nghiệp và 10.000 trung tâm học tập cộng đồng, nhưng tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng, chứng chỉ mới đạt 29,1% vào quý II/2025. Con số này quá thấp so với yêu cầu phát triển nền kinh tế số.
Đặc biệt, trong lĩnh vực công nghệ thông tin, Việt Nam hiện có khoảng 500.000 lao động, trong khi nhu cầu đến 2030 là khoảng 2 triệu. Các ngành then chốt như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, an ninh mạng, internet vạn vật và công nghiệp bán dẫn đều thiếu hụt nghiêm trọng. Riêng nhân lực bán dẫn cần 5.000-10.000 kỹ sư/năm, nhưng khả năng đáp ứng hiện chưa tới 20%.
Không chỉ thiếu số lượng, sự phân bổ nhân lực cũng không đồng đều. Lao động kỹ năng số tập trung chủ yếu ở đô thị lớn và lĩnh vực dịch vụ, trong khi nông nghiệp và công nghiệp chế tạo – hai trụ cột kinh tế vẫn chưa được số hóa đầy đủ. Điều này tạo ra khoảng cách phát triển và hạn chế hiệu quả ứng dụng công nghệ.
Trong xu thế toàn cầu “chuyển đổi kép” là vừa số hóa vừa xanh hóa nền kinh tế, yêu cầu về nhân lực xanh ngày càng rõ nét. Tuy nhiên, hiện nay lực lượng lao động phục vụ kinh tế xanh ở Việt Nam mới chiếm khoảng 3–5% tổng lao động, chủ yếu trong nông nghiệp hữu cơ và năng lượng tái tạo. Phần lớn thiếu kiến thức chuyên môn để thiết kế, vận hành công nghệ xanh và chưa sẵn sàng chuyển đổi nghề nghiệp.
Ông Trần Hồng Tuấn – Phó Chủ tịch Công đoàn Ngân hàng Việt Nam nhấn mạnh: “Ngành ngân hàng đang phát triển tín dụng xanh và ngân hàng xanh, đòi hỏi lao động không chỉ có kiến thức tài chính mà còn phải hiểu về môi trường, quản lý tài nguyên. Kỹ năng xanh không chỉ là lý thuyết mà là năng lực thực hành để tối ưu hóa tài nguyên, giảm tác động tiêu cực đến môi trường”.
Bà Vi Thị Hồng Minh – Phó Giám đốc Văn phòng Giới sử dụng lao động (VCCI) cũng cho rằng: Nhân lực là chìa khóa để nâng cao năng lực cạnh tranh trong kỷ nguyên chuyển đổi kép. Nhưng Việt Nam mới đáp ứng được 40–50% nhu cầu nhân lực công nghệ thông tin mỗi năm; nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực xanh còn khan hiếm hơn.
Có thể điểm qua một số thách thức chính: Chất lượng đào tạo chưa theo kịp thực tiễn. Hệ thống giáo dục và đào tạo nghề còn nặng lý thuyết, thiếu gắn kết với doanh nghiệp. Nhiều lao động dù có bằng cấp nhưng yếu ngoại ngữ, tư duy số, khả năng giao tiếp, giải quyết vấn đề.
Nguy cơ tụt hậu của một số bộ phận lao động: Lao động phổ thông, lao động nữ, lao động trung niên tại các khu công nghiệp đối diện nguy cơ bị đào thải nếu không được tái đào tạo; nhiều doanh nghiệp lúng túng trong xây dựng lộ trình và phương thức đào tạo, thiếu chính sách hỗ trợ phù hợp; chưa có nền tảng dữ liệu thống nhất về kỹ năng, trình độ để hỗ trợ quy hoạch và đào tạo lại.
PGS.TS Nguyễn Lan Hương – Nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội khẳng định: “Đầu tư vào nhân lực không thể là trách nhiệm riêng của doanh nghiệp hay công đoàn. Chính phủ cần đóng vai trò "kiến trúc sư trưởng", xây dựng khung pháp lý, chiến lược và kết nối hệ sinh thái nhân lực quốc gia”.
Chủ động thích ứng, lấy con người làm trung tâm đầu tư
Về phía Bộ Công Thương - một trong những bộ đa ngành hàng năm cung ứng một lượng lớn nhân lực kỹ thuật có trình độ cho các ngành công nghiệp và thương mại. Nhằm giải quyết những nút thắt về nhân lực cho ngành, Bộ Công Thương đã triển khai Đề án phát triển nguồn nhân lực cho công nghiệp 4.0, tập trung vào ba nhóm giải pháp chính:
Nâng cao chất lượng đào tạo nghề: Đẩy mạnh hợp tác giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp trong thiết kế chương trình, thực tập và đào tạo tại chỗ. Một số trường nghề trọng điểm đã được đầu tư theo chuẩn quốc tế, tập trung vào các ngành như cơ điện tử, tự động hóa, AI và công nghệ thông tin.
Khuyến khích doanh nghiệp tham gia đào tạo lại: Bộ Công Thương đề xuất cơ chế miễn giảm thuế cho doanh nghiệp đầu tư vào đào tạo nhân lực; xây dựng hệ sinh thái nhân lực số – xanh.
Đề án 4.0 hướng tới thiết lập cơ sở dữ liệu nhân lực ngành công thương, kết nối nhu cầu – cung ứng lao động, hỗ trợ quy hoạch đào tạo. Đồng thời, chú trọng phát triển các khóa học về kinh tế tuần hoàn, sản xuất sạch, năng lượng tái tạo, nhằm bổ sung kỹ năng xanh cho lực lượng lao động.
Nhân lực là chìa khóa để nâng cao năng lực cạnh tranh trong kỷ nguyên chuyển đổi kép. Ảnh: Đỗ Nga
Ngoài ra, Bộ cũng phối hợp với các tập đoàn công nghệ lớn triển khai chương trình đào tạo nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực thương mại điện tử, logistics số, an ninh mạng và quản lý chuỗi cung ứng thông minh.
Việc triển khai đề án cũng đã được quán triệt tại hệ thống các trường cao đẳng và đại học thuộc khối ngành Công Thương thực hiện nghiêm túc. Theo đó, trong những năm qua, nhiều trường đã chủ động tích cực triển khai có hiệu quả.
Đề cập đến các phương pháp giảng dạy đáp ứng xu thế, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghiệp Hà Nội Phạm Thị Hường cho biết: “Trong suốt chặng đường 50 năm xây dựng và phát triển, đặc biệt trong thời kỳ đổi mới của cơ chế tự chủ tự chịu trách nhiệm, nhà trường đã kiên định mục tiêu lấy chất lượng làm thước đo. Từng bước tiếp cận xu hướng giáo dục hiện đại, phát triển phẩm chất năng lực người học đáp ứng yêu cầu của thời kì hội nhập và phát triển đất nước".
Theo đó, nhà trường đã chủ động triển khai nhiều giải pháp ứng dụng công nghệ số trong giảng dạy và đào tạo nghề. Như xây dựng hệ thống lớp học trực tuyến kết hợp thực hành ảo trong các ngành cơ điện tử, điện – điện tử, tự động hóa. Đồng thời, trường áp dụng phần mềm quản lý học tập LMS, cho phép sinh viên truy cập kho dữ liệu số, mô phỏng quá trình sản xuất công nghiệp ngay tại phòng thí nghiệm ảo. Đây là bước chuẩn bị quan trọng để học viên tiếp cận công nghệ 4.0, đồng thời rút ngắn khoảng cách giữa đào tạo và nhu cầu doanh nghiệp.
Bên cạnh nâng cao chất lượng đào tạo, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, nhà trường đặc biệt chú trọng chỉ đạo gắn kết hợp tác đào tạo với doanh nghiệp trong và ngoài nước. Hiện nhà trường có quan hệ với hàng trăm doanh nghiệp trên khắp cả nước, trong đó hơn 300 doanh nghiệp, tập đoàn như: Samsung, Công ty Kim khí Thăng Long, Công ty cổ phần Hyundai Thành Công, Công ty cổ phần Hyundai Đông Nam, VinFast… đều đặt hàng trước số lượng sinh viên đang theo học của nhà trường.
Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt, công nghệ có thể mua được, nhưng nhân lực thì không thể “nhập khẩu” toàn bộ. Năng lực nội sinh chỉ có thể được củng cố thông qua đầu tư bền vững vào con người.
Bà Thái Thu Xương – Phó Chủ tịch Thường trực Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam nhấn mạnh: “Đầu tư cho người lao động hôm nay là khoản tiết kiệm lớn nhất cho tương lai. Chúng ta không thể nói đến tăng trưởng xanh hay chuyển đổi số nếu không đồng thời thay đổi cách nhìn nhận và đầu tư cho nhân lực”.
Các chuyên gia cho rằng, để đạt mục tiêu kinh tế số chiếm 30% GDP vào 2030 và phát thải ròng bằng 0 vào 2050, cần một chiến lược tổng thể, đồng bộ và thực thi quyết liệt. Trong đó, Chính phủ cần đi đầu trong việc xây dựng cơ chế, doanh nghiệp phải chủ động đầu tư, cơ sở đào tạo phải đổi mới, và người lao động cần ý thức học tập suốt đời. Khi bốn chủ thể cùng hành động, Việt Nam mới có thể biến thách thức thành cơ hội, đưa lực lượng lao động trở thành động lực thực sự cho nền kinh tế số và nền kinh tế xanh.
