Thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực xanh, thích ứng hội nhập

Nhiều bất cập

Trong bối cảnh toàn cầu đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu, cạn kiệt tài nguyên và ô nhiễm môi trường, phát triển kinh tế xanh đã trở thành xu hướng tất yếu. Để hiện thực hóa mục tiêu này, việc phát triển nguồn nhân lực xanh - lực lượng lao động có kiến thức, kỹ năng và thái độ phù hợp với yêu cầu bảo vệ môi trường và phát triển bền vững đóng vai trò then chốt.

Bà Hoàng Thị Chuyên, giảng viên Khoa Quản trị và Marketing, Trường Đại học Kinh tế - Kỹ thuật công nghiệp, nhấn mạnh, Việt Nam đang ở giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ sang kinh tế xanh, với các chính sách quốc gia như Chiến lược Tăng trưởng xanh 2021-2030 và cam kết Net Zero 2050. Tuy nhiên, nhu cầu nhân lực xanh ngày càng cấp thiết, khi thị trường lao động Việt Nam năm 2025 chứng kiến sự gia tăng lực lượng lao động lên 53 triệu người, nhưng tỷ lệ lao động xanh chỉ chiếm khoảng 3,6% theo báo cáo Ngân hàng Thế giới (WB) năm 2024.

Nhu cầu nhân lực xanh chủ yếu tập trung vào các ngành điện, khí đốt và cấp nước (23%), khai mỏ (5%), dịch vụ thị trường (5%), con số này cho thấy khoảng cách lớn giữa nhu cầu và thực tế, đòi hỏi hành động đồng bộ để xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng chuyển đổi xanh.

Thực tế đó cho thấy, nguồn nhân lực xanh tại Việt Nam đang lộ rõ những bất cập. Theo Cục Thống kê, năm 2025, lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên đạt 53 triệu người, tăng 575,4 nghìn so với năm trước, với tỷ lệ tham gia lực lượng lao động ổn định ở 68,9% và lao động qua đào tạo đạt 28,3% (tăng 1,1 điểm phần trăm). Tuy nhiên, nhân lực phục vụ kinh tế xanh vẫn hạn chế cả số lượng và chất lượng.

Báo cáo của WB, đến năm 2030, dự kiến có tới 88 ngành nghề được xác định là tiềm năng xanh, chiếm 41% tổng số việc làm trên thị trường lao động. Tuy nhiên, hiện tại mới chỉ có 39 ngành thuộc nhóm này, tương ứng khoảng 3,6% tổng việc làm. Lực lượng lao động phi chính thức vẫn chiếm tỷ lệ cao, khoảng 64,6% (33,5 triệu người), giảm nhẹ 0,5 điểm phần trăm so với năm 2024. Đáng chú ý, lao động phi chính thức chủ yếu tập trung ở khu vực nông thôn (74,1%) và thành thị (49,2%), khiến chuyển đổi sang việc làm xanh gặp khó khăn.

Bên cạnh đó, các ngành kinh tế xanh như năng lượng tái tạo, nông nghiệp hữu cơ, quản lý chất thải đòi hỏi kỹ năng chuyên sâu. Tuy nhiên, hệ thống đào tạo hiện nay thiếu tính đồng bộ và chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước, doanh nghiệp và cơ sở giáo dục, dẫn đến khoảng trống lớn về chất lượng nguồn nhân lực phục vụ chuyển đổi xanh.

Để khắc phục, một số chương trình đã được triển khai, như Chiến lược tăng trưởng xanh và các dự án hợp tác quốc tế với WB, Chương trình Phát triển của Liên hợp quốc (UNDP), Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) nhằm nâng cao kỹ năng xanh. Tuy nhiên, theo báo cáo của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) năm 2023, Việt Nam thiếu hơn 60% giáo trình tích hợp nội dung bền vững, đặc biệt trong lĩnh vực công nghiệp và thương mại.

Về yêu cầu đối với nhân lực xanh, bà Chuyên cho hay, nhu cầu nhân lực xanh không chỉ dừng ở kiến thức môi trường mà còn bao gồm kỹ năng số, quản lý carbon và kinh tế tuần hoàn, đòi hỏi cải cách giáo dục nghề nghiệp để gắn kết lý thuyết với thực tiễn.

Chủ động thích ứng, bắt nhịp xu thế

Trước nhu cầu thực tiễn, để đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực xanh phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, trong những năm qua, nhiều trường đại học, cao đẳng trên cả nước đã triển khai nhiều giải pháp. Trong đó, tại các trường cao đẳng trực thuộc ngành Công Thương - lĩnh vực then chốt của kinh tế xanh đang có những tiến bộ trong công tác đào tạo, tuy nhiên vẫn còn hạn chế.

Đơn cử, tại Trường Cao đẳng Công Thương TP. Hồ Chí Minh (HITC), một trong những đơn vị đã rất chủ động, tích cực hợp tác doanh nghiệp để nâng cao chất lượng đào tạo đối với nguồn nhân lực xanh. 

Cụ thể, năm 2025, HITC tham gia ký kết với AEON Việt Nam về đào tạo nhân lực bán lẻ chất lượng cao, tích hợp nội dung bền vững như quản lý chuỗi cung ứng xanh và giảm chất thải nhựa. Các hoạt động như Ngày hội việc làm 2025 mang lại hàng trăm cơ hội việc làm, với trọng tâm đào tạo kỹ năng xanh trong ngành thương mại, công nghệ môi trường.

Tương tự, Trường Cao đẳng Công nghiệp Hà Nội (HNIVC) - đơn vị nòng cốt miền Bắc đang đẩy mạnh đào tạo nghề công nghiệp kỹ thuật, mở rộng mô hình đào tạo xanh. Đơn cử, trong khuôn khổ Tuần lễ giao lưu giáo dục Trung Quốc - ASEAN lần thứ 18, tổ chức tại thành phố Quý Dương (Trung Quốc) tháng 7 vừa qua, Trường Cao đẳng nghề Công nghiệp Hà Nội (HNIVC) đã tham gia chuỗi hoạt động hợp tác quốc tế và ký kết nhiều thỏa thuận quan trọng, mở ra cơ hội mới cho sinh viên HNIVC trên hành trình hội nhập giáo dục nghề nghiệp quốc tế.

HNIVC dẫn đầu trong đào tạo kỹ năng mềm và bền vững, như chương trình hợp tác doanh nghiệp nâng cao năng lực nhân lực năm 2025. Báo cáo giám sát Ủy ban Thường vụ Quốc hội tháng 4/2025 ghi nhận, Trường Cao đẳng Nghề công nghiệp Hà Nội là điểm sáng trong mô hình gắn kết doanh nghiệp với đào tạo nghề, đồng thời có tư duy mở về hợp tác quốc tế, đảm bảo đầu ra gắn với thị trường lao động. Đây là mô hình cần được nhân rộng.

Đoàn giám sát cũng đánh giá cao công tác tuyển sinh phân luồng trung học cơ sở, trung học phổ thông, chính sách hỗ trợ học sinh học nghề, giải pháp nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên và định hướng đào tạo nghề trong bối cảnh chuyển đổi xanh và số hóa tại trường.

Với sự thích ứng kip thời của nhà trường theo nhu cầu thực tiễn, tỷ lệ tốt nghiệp và có việc làm sau tốt nghiệp của sinh viên trường ở mức cao, trong đó nhiều sinh viên có thu nhập thực tập cao, phản ánh chất lượng đào tạo sát thực tế, kỹ năng nghề vững chắc.

Mặc dù các cơ sở giáo dục nghề nghiệp đã chủ động thích ứng với xu hướng phát triển nguồn nhân lực xanh, nhưng thực tế cho thấy chất lượng đào tạo vẫn chưa theo kịp yêu cầu của thị trường lao động. Nhiều chương trình còn thiếu chiều sâu, chủ yếu dừng lại ở việc trang bị kỹ năng cơ bản, trong khi việc tích hợp các nội dung hiện đại như trí tuệ nhân tạo (AI) và kinh tế tuần hoàn vẫn còn hạn chế. Ngoài ra, do hệ thống cơ sở vật chất chưa đồng bộ và giáo trình chậm được cập nhật cũng là nguyên nhân khiến chất lượng đầu ra chưa đáp ứng được kỳ vọng của doanh nghiệp trong bối cảnh chuyển đổi xanh đang diễn ra mạnh mẽ.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, SABECO - một trong những tập đoàn hàng đầu ngành Công Thương nhấn mạnh nhu cầu tuyển dụng nhân lực xanh để hỗ trợ chiến lược ESG (môi trường, xã hội, quản trị). Năm 2025, SABECO đã tuyển hơn 500 lao động có kỹ năng xanh, tập trung vào quản lý năng lượng tái tạo và giảm phát thải, như lắp đặt điện mặt trời tại 64% nhà máy.

Đại diện SABECO cho biết: "Nhu cầu nhân lực xanh ngày càng cao để đạt Net Zero 2050, nhưng thị trường thiếu lao động am hiểu kinh tế tuần hoàn. Chúng tôi hợp tác với các trường cao đẳng công thương để đào tạo, nhưng cần chính sách hỗ trợ để mở rộng. Điều này phản ánh thách thức chung: Doanh nghiệp sẵn sàng đầu tư nhưng thiếu nguồn cung chất lượng từ hệ thống đào tạo". 

Ông Binu Jacob, Tổng giám đốc Nestlé Việt Nam kiêm đồng Chủ tịch Hội đồng Doanh nghiệp vì sự phát triển bền vững (VBCSD), cho rằng, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố then chốt để thúc đẩy bền vững. Nestlé đã triển khai nhiều sáng kiến như Nestlé Needs YOUth, chương trình Nesternship, đồng thời đẩy mạnh mô hình hợp tác "3 nhà" – nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp, để gắn đào tạo với nhu cầu thị trường lao động và công nghệ. Đây là hành động thiết thực để hiện thực hóa cam kết của doanh nghiệp với phát triển bền vững, đồng thời góp phần thực hiện Nghị quyết 57-NQ/TW tập trung vào đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia

Để thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực xanh, bà Chuyên kiến nghị các giải pháp đồng bộ. Thứ nhất, cải cách hệ thống giáo dục nghề nghiệp và đại học, tích hợp kỹ năng xanh vào chương trình, như cập nhật giáo trình về biến đổi khí hậu, năng lượng tái tạo và kinh tế tuần hoàn. Học sinh cần tiếp cận thực tiễn qua "học đi đôi với hành", hợp tác doanh nghiệp.

Thứ hai, phát triển trung tâm đào tạo công - tư, khuyến khích doanh nghiệp tài trợ thiết bị, thực tập. Chính phủ hỗ trợ qua ưu đãi thuế, tín dụng xanh.

Thứ ba, đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức, sử dụng mạng xã hội, ngày hội nghề nghiệp xanh để thu hút giới trẻ.

Thứ tư, xây dựng hệ thống chứng nhận kỹ năng xanh theo tiêu chuẩn quốc tế, tạo khung quốc gia giúp lao động định hướng nghề nghiệp.

Thứ năm, chính sách linh hoạt cho chuyển đổi việc làm, trợ cấp học nghề, bảo hiểm thất nghiệp cho lao động ảnh hưởng từ xanh hóa.

Thứ sáu, tăng cường hợp tác quốc tế với WB, UNDP, ILO để chia sẻ kinh nghiệm, triển khai chương trình nâng cao năng lực.

Phát triển nguồn nhân lực xanh là chìa khóa cho kinh tế xanh tại Việt Nam. Với bối cảnh toàn cầu thúc đẩy bền vững, theo các chuyên gia, Chính phủ, các bộ, ban, ngành, hiệp hội, địa phương, doanh nghiệp cần hành động đồng bộ để biến thách thức thành cơ hội, xây dựng hệ sinh thái lao động bền vững, góp phần thực hiện cam kết quốc gia về Chiến lược tăng trưởng xanh 2021-2030 và hướng tới Net Zero 2050.