Gùi trong đời sống người Cơ Tu

Kỹ thuật đan lát của người Cơ Tu rất phức tạp, đòi hỏi phải chịu khó và kiên nhẫn, những điều không phải đàn ông Cơ Tu nào cũng làm được. Ấy thế mà nghệ nhân Phạm Văn Crới (66 tuổi), người Cơ Tu ở thôn Éo, xã Ba, huyện Đông Giang đã dành cả đời mình cho… những chiếc gùi.

Loại gùi “Khách tà mòi” dành cho những cô gái trẻ mang khi múa điệu “Tung tung - dá dá” trong các lễ hội của người Cơ Tu

Vừa giới thiệu cái gùi vừa mới đan, ông Crới cho hay, mỗi cái gùi đều có 3 phần chính: Thân gùi được đan bằng mây, chung quanh thân, có 4 thanh gỗ nhỏ áp vào thành gùi từ đáy trở lên miệng, giúp cho gùi được cứng cáp, không bị lệch khi mang nặng. Đồng bào ở vùng cao (Cơ Tu dal) thường chế tác thân gùi có hình chữ V, đế nhỏ, miệng to, còn đồng bào ở vùng thấp (Cơ Tu phương) thì chế tác miệng và đáy gùi tương đối bằng nhau. Dây mang gùi được đan bằng mây xà phun, mây song... vót mỏng hoặc vỏ cây lạch để đan. Nếu đan bằng mây thì dây bền, chắc hơn. Tùy theo mục đích sử dụng trong các hoạt động mà đan cho phù hợp. Muốn gùi củi, sắn, khoai... thân gùi được đan thưa và lớn; còn nếu gùi gạo, lúa, muối... thì thân gùi phải đan kín (khít). Thông thường, phụ nữ là người mang những gùi này. Cái “ta lét” cũng tương tự như cái gùi, nhưng phần thân ngắn và nhỏ hơn, được thiết kế thêm hai ngăn nhỏ ở thân gùi, hai ngăn này được dùng để mang các vật dụng nhỏ như cơm, gạo, dụng cụ lấy lửa... để đi rừng, rẫy. Đây là loại gùi được đan rất công phu và mất nhiều thời gian. Cái “rê” cao khoảng 25 cm, đan kín, người phụ nữ đeo vào trước bụng, khi thu hoạch lúa rẫy, dùng hai tay trút lúa bỏ vào rê; cái “chuy” có bề ngang khoảng 12 cm, cao khoảng 20cm, đan kín. Khi tỉa lúa trên rẫy, người phụ nữ đeo cái chuy ở bên hông, trong chuy đựng lúa, bắp... giống để lấy ra tỉa. Cái “khách tà mòi” là một loại gùi nhỏ, rất độc đáo, mỹ thuật được đan rất công phu, tỷ mỷ, có cái được đan - trang trí những hoa văn mang hình tượng truyền thống của người Cơ Tu. Đây là loại gùi dành riêng cho những cô gái trẻ chuyên mang quà như rượu, thuốc, trà... đi biếu anh em, cha mẹ, sui gia... hay các cô sơn nữ Cơ Tu mang trong múa điệu “tung tung dá dá” trong lễ đâm trâu, ăn cơm mới...

Loại gùi phổ thông dành cho phụ nữ

Gùi treo trên giàn bếp

Nghệ nhân Crới giới thiệu một loại gùi vừa đan xong

Nghề đan lát truyền thống không chỉ tạo ra nhiều sản phẩm phục vụ cho sinh hoạt hằng ngày, mà còn góp phần tạo nên một nét văn hóa riêng - văn hóa Cơ Tu.