Tin Khu Vực 
Thị trường lớn nhưng khó tiếp cận
Theo Trung tâm Xúc tiến đầu tư và Tư vấn, dịch vụ tài chính tỉnh Lai Châu, sâm Lai Châu là loài cây đặc hữu có giá trị dược liệu và kinh tế cao, giàu tiềm năng phát triển. Nhằm khai thác lợi thế này, tháng 5/2024, Tỉnh ủy Lai Châu đã ban hành Nghị quyết số 17 về phát triển sâm Lai Châu giai đoạn 2024-2030, định hướng đến năm 2035.
Vườn sâm Lai Châu của Công ty Cổ phần Sâm Mường Tè mở ra hướng phát triển kinh tế cho bà con vùng cao.
Mục tiêu đặt ra là đến năm 2030, sản lượng khai thác đạt khoảng 30 tấn/năm, toàn bộ sản phẩm đảm bảo nguồn gốc xuất xứ và đạt tiêu chuẩn GACP-WHO hoặc tương đương. Đến năm 2035, sâm Lai Châu cùng sâm Việt Nam sẽ trở thành ngành hàng mang thương hiệu quốc gia, có giá trị xuất khẩu cao, tiến tới xây dựng thương hiệu quốc tế, đóng góp quan trọng vào nguồn thu của tỉnh.
UBND tỉnh đã chỉ đạo các cơ quan chuyên môn xây dựng bản đồ vùng trồng phù hợp, với kế hoạch phát triển 3.000ha sâm vào năm 2030, mở rộng lên 10.000ha vào năm 2045. Lai Châu có hơn 70% dân số sinh sống gắn bó với rừng, sở hữu nhiều kinh nghiệm canh tác và khai thác sản vật rừng, đây là lợi thế lớn về nguồn nhân lực để phát triển cây sâm.
Bên cạnh chính sách hỗ trợ hộ gia đình, doanh nghiệp, địa phương còn đẩy mạnh thu hút đầu tư nhằm khai thác tiềm năng, góp phần bảo tồn nguồn gen dược liệu quý, tạo việc làm và mang lại hiệu quả kinh tế cao cho người dân vùng cao.
Một trong những mô hình tiên phong là Công ty TNHH Hoa Ban Lai Châu do anh Nguyễn Văn Thông phụ trách kỹ thuật. Doanh nghiệp này đang phối hợp cùng đồng bào Mông, Dao, Hà Nhì đưa cây sâm “từ rừng về vườn”. Mỗi hộ được cấp giống để trồng ngay tại vườn, sau khoảng 6 năm công ty sẽ thu mua với giá thị trường, tạo nguồn thu ổn định. Doanh nghiệp cũng tạo việc làm thường xuyên cho 10–15 lao động với mức lương 5–6 triệu đồng/tháng, đồng thời phổ biến kỹ thuật trồng, chăm sóc giúp bà con trở thành người gìn giữ và phát triển sâm bản địa một cách chuyên nghiệp.
Dù tiềm năng rất lớn, song đầu ra cho sâm Lai Châu vẫn đang gặp nhiều rào cản. Anh Nguyễn Văn Thông chia sẻ: “Chúng tôi đã có đơn đặt hàng khá lớn từ Trung Đông nhưng không dám nhận vì chưa đủ sản lượng. Nếu nhổ hết sâm mang bán thì sẽ không còn gì để bảo tồn”.
Nguồn vốn hạn chế là một trong những nguyên nhân chính. Hiện chính sách hỗ trợ chỉ khoảng 200 triệu đồng/ha, trong khi để trồng thâm canh đạt chuẩn kỹ thuật cần đầu tư tới 9–10 tỷ đồng/ha ngoài đất trống hoặc 6–7 tỷ đồng/ha dưới tán rừng, do số lượng cây lên tới 20–40 nghìn cây/ha, giá mỗi cây khoảng 100.000 đồng. Nguồn vốn eo hẹp khiến doanh nghiệp chưa thể đáp ứng yêu cầu của nhiều đối tác nước ngoài tại Mỹ, Thụy Sỹ, Ấn Độ…
Thêm vào đó, thủ tục vay ngân hàng gặp khó do phần lớn diện tích trồng nằm trên đất rừng phòng hộ. Đây là rào cản lớn khiến các mô hình phát triển vùng nguyên liệu sâm quy mô lớn chưa thể bứt phá, trong khi nhu cầu thị trường quốc tế ngày càng tăng.
Một vấn đề khác là giá bán sâm còn quá cao so với khả năng chi trả của phần đông người tiêu dùng trong nước. Giá trung bình của sâm 6–7 năm tuổi khoảng 20–30 triệu đồng/kg, có loại lên tới 70–100 triệu đồng/kg. Nhằm mở rộng thị trường, doanh nghiệp đã bước đầu chế biến ra các sản phẩm bình dân như trà sâm, sâm sấy, rượu sâm, hồng sâm… để đa dạng hóa kênh tiêu thụ và kéo giá xuống.
Mở đường ra thế giới bằng công nghệ và chính sách
Chính quyền địa phương đang chủ động bắt tay với các đối tác quốc tế để tháo gỡ “nút thắt” thị trường. Tại xã Mường Tè, hơn 20ha sâm Lai Châu đã được trồng theo công nghệ Nhật Bản trong khuôn khổ dự án của Công ty cổ phần sâm Pu Si Lung.
Quy trình canh tác hữu cơ, kỹ thuật tiên tiến và kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt giúp nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng truy xuất nguồn gốc, yếu tố then chốt để chinh phục thị trường cao cấp. Ông Kiyoshi Ueda, Thượng nghị sĩ Nhật Bản, trong chuyến thăm tỉnh Lai Châu, đã đánh giá cao mô hình này, cho rằng đây là bước đi quan trọng trong chiến lược phát triển dược liệu.
Sâm Lai Châu có nguồn gen đặc biệt quý hiếm đối với Việt Nam và Thế giới, mới chỉ phát hiện thấy duy nhất ở tỉnh Lai Châu.
Tuy vậy, theo ông Hà Trọng Hải, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lai Châu, sâm Việt Nam hiện chưa có trong danh mục ADN được Nhật Bản công nhận. Vì vậy, tỉnh định hướng trước mắt sẽ chế biến sâm thành thực phẩm chức năng để thâm nhập thị trường, sau đó mới tiến tới đưa sâm Lai Châu vào danh mục nguyên liệu chính thức.
Để đạt mục tiêu đó, tỉnh đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các nhà khoa học sớm hoàn thiện quy trình kỹ thuật trồng, phòng trừ sâu bệnh, nghiên cứu dược tính – độc tính, làm cơ sở khoa học đưa vào dược điển và phục vụ xuất khẩu. Đồng thời, địa phương cũng kiến nghị tháo gỡ bất cập trong cấp mã số cơ sở trồng theo các Nghị định hiện hành, nhằm tạo hành lang thông thoáng cho doanh nghiệp và nông hộ.
Theo ông Bùi Huy Phương, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Lai Châu, sâm Lai Châu không chỉ là sản phẩm dược liệu quý mà còn là biểu tượng cho khát vọng phát triển bền vững của địa phương. Tỉnh đặt mục tiêu phát triển 3.000ha sâm vào năm 2030, toàn bộ diện tích được cấp mã số vùng trồng và chỉ dẫn địa lý, đạt chuẩn GACP-WHO.
Với khoảng 300.000ha đất thích hợp, Lai Châu còn có thể mở rộng vùng nguyên liệu lên quy mô hàng triệu ha khi liên kết cùng các tỉnh lân cận. Nếu tháo gỡ được điểm nghẽn về vốn, kỹ thuật và thị trường, sâm Lai Châu hoàn toàn có thể trở thành ngành hàng xuất khẩu chủ lực, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân vùng cao, bảo vệ rừng và đưa dược liệu Việt vươn ra thị trường thế giới.
Sự kết hợp tri thức bản địa với tiến bộ khoa học công nghệ kỹ thuật sẽ giúp bà con dân tộc Mông, Dao, Hà Nhì, La Hủ… sống được nhờ khai thác bền vững dược liệu dưới tán rừng.
