Tin Khu Vực 
Bà Trương Thị Nam Thắng, Nghiên cứu trưởng Viện Nghiên cứu Đổi mới và Phát triển (IID) đã có cuộc trao đổi với phóng viên Báo Công Thương xung quanh vấn đề này.
Phát triển xanh: Xu hướng tất yếu của doanh nghiệp Việt Nam
- Tại sao phát triển xanh và bền vững trở thành xu hướng tất yếu đối với doanh nghiệp Việt Nam hiện nay?
Bà Trương Thị Nam Thắng: Hiện nay, phát triển xanh và bền vững không chỉ là xu hướng mà đã trở thành tất yếu. Đây vừa là cam kết của Chính phủ Việt Nam, vừa phản ánh nhu cầu cấp bách toàn cầu trước biến đổi khí hậu và các thách thức môi trường. Nếu không có những hành động kịp thời, chúng ta sẽ đối mặt với nguy cơ mất môi trường sống trong tương lai.
Kết nối doanh nghiệp sinh thái rừng. Ảnh: Nguyễn Hạnh
Trước bối cảnh đó, các doanh nghiệp Việt Nam ngày càng “xanh hóa” hoạt động kinh doanh. Bên cạnh đó, sự quan tâm từ Chính phủ cùng các dự án hỗ trợ đã giúp các 'doanh nghiệp xanh' nâng cao năng lực, mở rộng thị trường và phát triển bền vững.
Đặc biệt, nhiều doanh nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp, nông nghiệp dưới tán rừng, trước đây chủ yếu đảm bảo sinh kế địa phương, nay đã nhận thức rõ hơn về giá trị thực sự của hoạt động và cam kết với mục tiêu bền vững. Sự thay đổi này cũng thu hút sự tham gia tích cực của các nhóm thanh niên trẻ, góp phần lan tỏa tinh thần kinh tế xanh.
Xu hướng nhân lực cũng đang chuyển biến rõ rệt. Trước đây, nhiều người rời quê lên thành phố tìm việc làm. Nay, không ít bạn trẻ sau khi học đại học và làm việc tại các thành phố lớn như TP. Hồ Chí Minh đã lựa chọn quay về quê hương để phát triển các mô hình nông nghiệp bền vững. Họ không còn hoạt động tự phát mà xây dựng kế hoạch rõ ràng, kết hợp đam mê, năng lực chuyên môn và cơ hội phát triển bền vững, tạo nên xu hướng khởi nghiệp xanh ngày càng rõ nét.
- Đồng hành hỗ trợ doanh nghiệp xanh, doanh nghiệp sinh thái rừng nói riêng, phía Viện có những giải pháp gì, thưa bà?
Bà Trương Thị Nam Thắng: Hiện chúng tôi đang triển khai Chương trình Tăng trưởng doanh nghiệp sinh thái rừng (Forest Ecopreneur) thuộc khuôn khổ “Sáng kiến Bảo tồn đa dạng hệ sinh thái rừng - SAFE Initiative”. Chương trình kéo dài từ năm 2024 - 2030. Mỗi năm, dự án tuyển chọn khoảng 20-30 doanh nghiệp và đồng hành cùng họ trong vòng 6 tháng trước khi tổng kết.
Năm 2025, dự án đã kết thúc với kết quả rất ấn tượng, 100% doanh nghiệp tham gia đã hoàn thành toàn bộ quá trình, trong khi năm trước tỷ lệ này chỉ đạt 60-70%. Điều này cho thấy các doanh nghiệp nhận thấy lợi ích rõ rệt và cam kết sâu hơn với chương trình.
Một điểm nổi bật là việc xây dựng một hệ sinh thái doanh nghiệp sinh thái rừng. Các doanh nghiệp không chỉ tự hào về thành quả của mình mà còn nhận được giá trị thực tế từ mạng lưới kết nối, bao gồm chia sẻ thông tin về khách hàng quốc tế, nhu cầu sản phẩm, cũng như cập nhật các chính sách mới. Nhiều doanh nghiệp quay trở lại để tiếp tục kết nối, trao đổi và hỗ trợ lẫn nhau trong cộng đồng.
Một vấn đề khác là tính bền vững của dự án hỗ trợ. Giai đoạn đầu thường đạt hiệu quả rõ rệt, nhưng khi dự án kết thúc, việc nhân rộng hoặc tiếp nối gặp nhiều khó khăn.
Để khắc phục, dự án của chúng tôi tập trung nâng cao năng lực cho các doanh nghiệp hiện có, như hợp tác xã, giúp họ cải thiện kỹ năng kinh doanh, kết nối nhà cung cấp, tiếp cận vốn đầu tư và các nguồn lực khác. Thay vì xem mỗi dự án như hoạt động tạm thời, chúng tôi triển khai liên tục nhiều dự án nhằm duy trì và nâng cao năng lực cho doanh nghiệp.
Đội ngũ nghiên cứu cũng xây dựng một hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp xã hội, bao gồm đào tạo trực tuyến và trực tiếp, ươm tạo, kết nối thị trường và nền tảng thương mại điện tử. Mục tiêu là đảm bảo rằng ngay cả khi một dự án kết thúc, doanh nghiệp vẫn tiếp tục được hưởng lợi từ các thành phần khác trong hệ sinh thái. Chúng tôi hướng tới việc xây dựng tổ chức phục vụ doanh nghiệp xã hội, tạo môi trường phát triển bền vững, lâu dài và hiệu quả cho cộng đồng.
Từ chuẩn hóa sản xuất đến xuất khẩu toàn cầu
- Việc chuẩn hóa quy trình sản xuất và đạt chứng chỉ quốc tế đóng vai trò như thế nào trong việc giúp các doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thị trường quốc tế, thưa bà?
Bà Trương Thị Nam Thắng: Hiện nay, việc chuẩn hóa quy trình sản xuất và đạt các chứng chỉ quốc tế đã trở thành công cụ cạnh tranh quan trọng, giúp doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thị trường nước ngoài.
Bà Trương Thị Nam Thắng, Nghiên cứu trưởng Viện Nghiên cứu Đổi mới và Phát triển (IID). Ảnh: Ninh Phi
Chẳng hạn, Chương trình Forest Ecopreneur sẽ tập trung hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng nền tảng kinh doanh bài bản, từ đó có thể gọi vốn, vay vốn hoặc mở rộng hoạt động. Bên cạnh đó, các hoạt động khác sẽ giúp doanh nghiệp tiếp cận thị trường quốc tế.
Bởi khó khăn lớn nhất đối với doanh nghiệp là đảm bảo sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu. Để giải quyết, chương trình triển khai các khóa tập huấn bắt buộc, trong đó các chuyên gia đồng hành trực tiếp với doanh nghiệp. Doanh nghiệp đầu tư tài chính cho chứng chỉ và thực hiện các tư vấn chuyên môn để chuẩn hóa quy trình sản xuất. Mục tiêu là trong vòng một năm, doanh nghiệp đạt chứng chỉ quốc tế đầu tiên, tạo nền tảng thuận lợi cho việc tiếp cận các thị trường và chứng chỉ tiếp theo. Mỗi thị trường có yêu cầu riêng, ví dụ tiêu chuẩn hữu cơ Nhật Bản khác với châu Âu hay Mỹ, nên doanh nghiệp cần điều chỉnh quy trình sản xuất phù hợp.
Chúng tôi cũng triển khai mô hình kết nối doanh nghiệp siêu nhỏ với các doanh nghiệp đã trưởng thành. Những doanh nghiệp lớn, đã có chứng chỉ và đầu ra ổn định, nhận doanh nghiệp nhỏ làm đối tác cung ứng. Nhờ đó, doanh nghiệp nhỏ có cơ hội đầu ra rõ ràng, trong khi doanh nghiệp lớn có động lực huấn luyện, nâng cao năng lực và hỗ trợ các nhà cung cấp đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng.
Tôi cho rằng, thành công trong việc tiếp cận thị trường quốc tế không chỉ phụ thuộc vào năng lực doanh nghiệp mà còn cần sự phối hợp của nhiều bên: doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp lớn, chuyên gia và các tổ chức hỗ trợ. Đây là yếu tố then chốt để mô hình phát triển bền vững và khả năng nhân rộng cao.
Đáng chú ý, việc kết nối giữa các doanh nghiệp không nhất thiết phải dựa vào dự án có kinh phí. Những giá trị vô hình như chia sẻ kinh nghiệm, thông tin thị trường, khách hàng hay chính sách mới mang tính bền vững và lâu dài.
- Theo bà, bước chuyển đổi tư duy từ chỉ tìm vốn sang tăng trưởng dựa trên doanh số và tự tái đầu tư có ý nghĩa như thế nào đối với sự bền vững của doanh nghiệp nhỏ?
Bà Trương Thị Nam Thắng: Trên thực tế Chương trình Tăng trưởng doanh nghiệp sinh thái rừng đã mang lại những thay đổi mang tính căn bản đã diễn ra trong cộng đồng doanh nghiệp nhỏ và đồng bào dân tộc tham gia chương trình.
Ví dụ, năm ngoái, Hợp tác xã (HTX) Toong Xăng Xanh (xã Tu Mơ Rông, tỉnh Quảng Ngãi) chuyên sản xuất và chế biến sản phẩm sâm Ngọc Linh đã có bước chuyển biến rõ rệt sau khi tham gia chương trình Forest Ecopreneur. Chỉ sau 6 tháng chương trình, HTX đã kết nối với nhiều doanh nghiệp tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh trong chương trình để phân phối sản phẩm, đồng thời số lượng nhân sự tăng gấp đôi. Thay đổi này không chỉ về quy mô mà còn phản ánh tư duy cởi mở, sáng tạo và chiến lược kinh doanh rõ ràng hơn.
Một câu chuyện khác là chị Lệ ở Hòa Bình với mô hình sản xuất dược liệu. Sau chương trình, chị cảm thấy mình thuộc về một cộng đồng doanh nghiệp sinh thái rừng, nơi mọi người chia sẻ giá trị, kinh nghiệm và cơ hội. Các doanh nghiệp trong hệ sinh thái sẵn sàng hỗ trợ lẫn nhau, từ việc tiếp cận thị trường, kênh phân phối, đến chia sẻ nguồn lực, tạo nên một môi trường hợp tác bền vững.
Từ những kết quả này cho thấy, mặc dù thị trường đối với đồng bào dân tộc còn nhiều thách thức, tuy nhiên, với sự hỗ trợ của các bên đã giúp không chỉ thay đổi tư duy và cách làm sản phẩm mà còn mở ra cơ hội mở rộng thị trường, nâng cao thu nhập, và lan tỏa giá trị bền vững cho cộng đồng.
Trong quá trình đồng hành với doanh nghiệp nhỏ, chúng tôi nhận thấy nhu cầu về vốn ban đầu thường được nhấn mạnh. Nhiều doanh nghiệp nói: “Chúng tôi thiếu vốn, chúng tôi cần hỗ trợ gọi vốn”. Tuy nhiên, thực tế nhiều doanh nghiệp quá nhỏ để tiếp cận các quỹ đầu tư lớn. Quá trình làm việc với các quỹ đầu tư quốc tế kéo dài nhiều tháng, đòi hỏi kế hoạch kinh doanh, tài chính và lập trình chi tiết, điều mà các doanh nghiệp nhỏ và tổ chức cộng đồng chưa sẵn sàng.
Tôi cho rằng, vấn đề chính không phải là thiếu vốn, mà là chưa bán được hàng. Do đó, thay vì tập trung huy động vốn, dự án đã chuyển hướng hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thị trường, tăng doanh số và tạo dòng tiền để tự tái đầu tư và phát triển. Mô hình này giúp doanh nghiệp tự lớn lên, bán được hàng, có lãi, rồi tái đầu tư để tăng trưởng.
Xin cám ơn bà!
Năm 2026, Chương trình Forest Ecopreneur sẽ triển khai các hoạt động tập huấn chuyên sâu hơn, giúp doanh nghiệp thực hiện những bước phát triển cụ thể như thiết kế lại bao bì, phát triển dòng sản phẩm mới hoặc hoàn thiện một đến hai chứng chỉ quốc tế trong vòng một năm. Đây là bước chuyển đổi tư duy quan trọng từ việc chỉ tìm vốn sang tăng trưởng thực tế dựa trên doanh số và khả năng tự tái đầu tư, tạo nền tảng bền vững cho doanh nghiệp nhỏ.
