Chuẩn hóa bằng khoa học, nông sản miền núi chiếm lĩnh thị trường

Khoa học công nghệ mở lối

Trong nhiều năm qua, nông sản vùng dân tộc thiểu số và miền núi vẫn thường bị gắn với hình ảnh manh mún, nhỏ lẻ, chất lượng không đồng đều và khó chen chân vào thị trường rộng lớn. Thế nhưng, khi khoa học, công nghệ được đưa vào như một công cụ chuẩn hóa, câu chuyện đã dần thay đổi. Từ những vườn cam, đồi chè cho đến các sản phẩm đặc sản bản địa, nhiều hợp tác xã, hộ nông dân đã tìm thấy hướng đi mới để biến lợi thế thiên nhiên thành lợi thế cạnh tranh bền vững. Tỉnh Tuyên Quang là một trong những điểm sáng khi biết khai thác khoa học và công nghệ để nâng tầm nông sản.

Với quyết tâm kiến tạo động lực mới cho ngành nông nghiệp, tỉnh Tuyên Quang đã biến những điểm nghẽn thành cơ hội, tập trung vào sản xuất quy mô lớn, xây dựng chuỗi giá trị, lấy chất lượng làm nền tảng, công nghệ làm động lực. Đảng bộ tỉnh xác định một trong ba khâu đột phá nhiệm kỳ 2020 - 2025 là: “Phát triển sản xuất nông, lâm nghiệp hàng hóa, tập trung vào các sản phẩm chủ lực, sản phẩm đặc sản bảo đảm tiêu chuẩn chất lượng, giá trị gia tăng cao gắn với xây dựng nông thôn mới”.

Minh chứng rõ ràng là Nghị quyết về phát triển bền vững cây cam Sành. Toàn tỉnh Tuyên Quang đã có hơn 400 tổ chức, cá nhân được tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi để cải tạo gần 700 ha cam. Những vườn cam được đầu tư cho năng suất bình quân 115 tạ/ha, tăng 5 - 10,5 tạ so với trước đây. Tỷ lệ cam loại 1 đạt 70 - 80%, độ ngọt trung bình 10,15%. Anh Đặng Văn Phong ở xã Hùng An phấn khởi cho biết: “Sau khi trừ chi phí, lợi nhuận lên đến 55 triệu đồng/ha, cao hơn 22 triệu đồng so với trước khi vay vốn”.

Không chỉ cây cam, nhiều loại cây trồng khác như lúa đặc sản, chè Shan tuyết, bưởi Soi Hà, cây ăn quả ôn đới hay thảo quả dưới tán rừng đang được địa phương này phát triển theo hướng hàng hóa chất lượng cao. Với diện tích gieo cấy hơn 7.000 ha, năng suất lúa đạt 57 tạ/ha, sản lượng hơn 39.600 tấn, vùng sản xuất gắn với du lịch ruộng bậc thang ở xã Hoàng Su Phì, Xín Mần, Hồng Thái… còn tạo giá trị kép về kinh tế và văn hóa.

Đặc biệt, tỉnh Tuyên Quang có hơn 18.000 ha chè Shan tuyết cổ thụ, chiếm 64,3% diện tích chè toàn tỉnh. Sinh trưởng ở độ cao từ 700 đến hơn 2.000 mét, những cây chè Shan tuyết đã tạo nên hương vị đặc trưng, trở thành “vàng xanh” quý giá. Hiện toàn tỉnh có gần 14.000 ha chè cho thu hoạch, sản lượng khoảng 68.000 tấn mỗi năm, mang lại giá trị hơn 700 tỷ đồng. Đây là minh chứng cho bước chuyển từ sản xuất tự cung sang xây dựng thương hiệu, góp phần khẳng định vị thế nông nghiệp miền núi.

Nông sản khẳng định thương hiệu, chinh phục thị trường

“Giấy thông hành” để nông sản Tuyên Quang tiến ra thị trường rộng lớn chính là việc chuẩn hóa bằng khoa học và công nghệ. Hiện tỉnh có gần 5.700 ha cây trồng được chứng nhận sản xuất an toàn, trong đó hơn 3.200 ha đạt VietGAP, 1.561 ha đạt hữu cơ, 915 ha đạt Rainforest Alliance và 8 ha đạt chuẩn GlobalGAP. Ngoài ra, còn có 50 chuỗi cung ứng thực phẩm an toàn, 7 cơ sở chế biến đạt chứng nhận quốc tế như ISO 22000:2018, HACCP, Halal và 10 sản phẩm được bảo hộ chỉ dẫn địa lý.

Hợp tác xã Nông, lâm nghiệp Kim Bình là một ví dụ điển hình. Với diện tích 0,22 ha, dưa lưới trồng trong nhà lưới, áp dụng tưới nhỏ giọt và kiểm soát vi khí hậu đã cho năng suất 6,6 - 8,8 tấn, mang lại nguồn thu hàng trăm triệu đồng mỗi vụ. Giám đốc hợp tác xã Cao Văn Phú, khẳng định: “Ứng dụng công nghệ không chỉ giúp kiểm soát chất lượng, gia tăng hiệu quả sản xuất, mà còn tạo nền tảng để nông sản khẳng định thương hiệu, chinh phục thị trường rộng lớn hơn”.

Hiện toàn tỉnh có 457 sản phẩm OCOP, trong đó 2 sản phẩm đạt chuẩn 5 sao, 1 sản phẩm tiềm năng 5 sao và hàng trăm sản phẩm 3 - 4 sao. Nhiều sản phẩm đã vươn ra thị trường quốc tế. Đặc biệt, bưởi Soi Hà đã có 10 tấn xuất khẩu sang Vương quốc Anh trong năm 2024. Ông Giang Đức Hiệp, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Tuyên Quang, cho biết: “Chi cục đang phối hợp hướng dẫn nhà vườn chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh, đảm bảo điều kiện xuất khẩu bưởi Soi Hà vào thị trường EU”. Ngoài ra, chè Shan tuyết đã có mặt tại Nga, Mỹ, Pakistan và nhiều nước châu Âu, trong khi củ cải, gừng Trâu xuất khẩu chính ngạch sang Nhật Bản.

Dù đạt được nhiều kết quả, nông nghiệp miền núi vẫn đối diện thách thức, sản xuất còn phụ thuộc vào thời tiết, quy mô nhỏ lẻ, khâu chế biến sâu còn hạn chế. Ông Nguyễn Xuân Hùng, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Tuyên Quang, thẳng thắn chỉ ra: “Ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ tuy có chuyển biến nhưng chưa đồng đều, nhiều diện tích cam, chè đã già cỗi, trong khi chuỗi liên kết giữa nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp còn lỏng lẻo”.

Để khắc phục, địa phương đang quy hoạch lại vùng sản xuất, xây dựng bản đồ số về thổ nhưỡng, khí hậu, giống cây, phấn đấu hình thành 5 - 7 trung tâm sản xuất hiện đại vào năm 2030. Đồng thời, đẩy mạnh chuyển đổi số, áp dụng nhật ký điện tử, phần mềm quản lý hợp tác xã, tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị và sản xuất theo đơn đặt hàng. Mục tiêu là giảm rủi ro, nâng cao tính cạnh tranh, mở rộng xuất khẩu.

Từ những bước đi ấy, nông sản miền núi đã vượt qua hình ảnh manh mún, tự phát để khẳng định bản sắc và vị thế. Chuẩn hóa bằng khoa học chính là con đường ngắn nhất để nông sản Tuyên Quang và vùng miền núi nói chung chinh phục thị trường trong nước và quốc tế, tiến tới phát triển bền vững.