Chè Tán Ma: Sản phẩm thoát nghèo của đồng bào vùng dân tộc Thanh Hoá

Chè Tán Ma – Chè dùng để tiếp khách quý đến nhà

Sáng sớm trên những triền đồi hơn 700 mét so với mực nước biển tại xã Hiền Kiệt, tỉnh Thanh Hóa (xã biên giới của huyện Quan Hóa cũ), cây chè Tán Ma, loài cây đặc hữu gắn với đời sống đồng bào Thái từ bao đời đang trổ lộc non, vươn mình đón nắng.

Ít ai ngờ rằng, loại chè từng chỉ dùng để đãi khách quý trong nhà, nay đã trở thành sản phẩm OCOP, mở ra con đường thoát nghèo bền vững cho hàng trăm hộ dân vùng cao xứ Thanh.

Theo các cụ cao niên tại bản Poọng, trong tiếng Thái, “Tán Ma” có nghĩa là “khách quý đến”. Đúng như tên gọi, chè Tán Ma từ lâu vốn được coi là thức uống sang trọng, chỉ dành để mời những người khách đặc biệt, khách quá của gia đình. Chè được hái từ rừng già, chế biến thủ công, có màu nước vàng đỏ, vị ngọt dịu, không chát gắt. Người Thái thường nói: “Nhà có Tán Ma là nhà có của quý”.

Thế nhưng, nhiều năm trước đây, chè Tán Ma chỉ dừng lại ở việc trồng để uống trong gia đình, chưa bao giờ được coi là cây kinh tế. Bà con chắt chiu từng búp chè, phơi nắng trên bếp lửa, để dành uống cả năm. Giá trị thương mại hầu như không đáng kể.

Bước ngoặt chỉ thực sự đến khi Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm OCOP” được triển khai rộng khắp. Với sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, cuối năm 2020, Tổ hợp tác sản xuất và kinh doanh chè Tán Ma Hiền Kiệt được thành lập với hơn 30 hộ tham gia. Từ đó, chè Tán Ma bắt đầu được tổ chức sản xuất bài bản, từ quy hoạch vùng nguyên liệu, thu hái đúng kỹ thuật, đến chế biến, đóng gói, quảng bá sản phẩm.

Năm 2021, sản phẩm “Chè Tán Ma Hiền Kiệt” chính thức được công nhận đạt OCOP 3 sao. Chứng nhận này không chỉ là sự khẳng định về chất lượng mà còn mở ra cánh cửa đưa chè Tán Ma bước vào thị trường rộng lớn.

Chia sẻ với phóng viên Báo Công Thương, chị Lộc Thị Thoa, Tổ trưởng Tổ hợp tác sản xuất chè Tán Ma Hiền Kiệt chia sẻ, chè Tán Ma là nguyên liệu có sẵn tại địa phương, lại là sản phẩm thân thiện với môi trường, tốt cho sức khỏe và gắn liền với cuộc vận động 5 không 3 sạch nên chị đã cũng mọi người trong tổ hợp tác liên kết, phát triển thương hiệu này.

“Chè Tán Ma được làm từ 100% búp chè, được bà con dân tộc Thái sử dụng làm thức uống hàng ngày từ lâu đời. Chè sẽ được hái vào khoảng 8 đến 11 giờ sáng, chỉ hái lá non từ 2 - 3 lá tính từ ngọn, sau đó phơi bóng râm để qua một đêm. Sáng hôm sau chè sẽ được vò nhàu lá rồi đùm vào bế, ủ theo cách truyền thống khoảng 2 tiếng, sau đó tiếp tục phơi nắng to, khi nguội sẽ đóng gói thành sản phẩm”, chị Lộc Thị Thoa chia sẻ.

Cũng theo chị Thoa, chè Tán Ma khi pha sẽ có màu đỏ vàng, vị ngọt dịu, hương thơm tự nhiên, khi thưởng thức có hương vị tinh khiết gắn với dòng suối Khiết, mang vị ngọt đặc trưng của vùng quê biên giới. Uống chè Tám Ma cũng sẽ tốt cho sức khỏe, tăng tuổi thọ, tốt cho tim mạch, tiêu hóa và da.

Con đường thoát nghèo từ cây chè

Theo thống kê, toàn huyện Quan Hóa cũ có khoảng 100 ha chè Tán Ma, tập trung nhiều nhất ở xã Hiền Kiệt với tổng diện tích khoảng 65ha, được phân bố ở cả 7 bản, nhưng tập trung nhiều nhất là tại bản Pọong.

Để xây dựng thương hiệu, chính quyền địa phương đã tích cực hướng dẫn người dân thay đổi tập quán sản xuất truyền thống, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Các sản phẩm trước khi bày bán trên thị trường đều được kiểm tra chất lượng, không sử dụng các chất bảo quản, chất gây hại tới sức khỏe con người.

“Năm 2021, sản phẩm chè Tán Ma Hiền Kiệt được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh. Từ đó, cây chè Tán Ma là sản phẩm giúp nhiều người dân xã Hiền Kiệt có việc làm và thu nhập. Khác với trước đây các hộ mạnh ai nấy làm, nay các hộ được hỗ trợ tập huấn kiến thức, liên kết cùng nhau phát triển, tiêu thụ sản phẩm. Mỗi tháng, các thành viên trong nhóm chế biến và cung ứng ra thị trường được 80 - 100kg chè Tán Ma khô, với giá bán 200 nghìn đồng/kg”, ông Nguyễn Hữu Dũng, Chánh văn phòng HĐND&UBND xã Hiền Kiệt chia sẻ với Báo Công Thương.

Cũng theo ông Dũng, để hỗ trợ người dân phát triển cây chè cổ, chính quyền xã Hiền Kiệt đã chủ động vào cuộc, đồng hành cùng bà con trong việc xây dựng vùng nguyên liệu; hướng dẫn cách trồng, chăm sóc, tỉa cành, tạo tán cây chè đúng quy trình kỹ thuật; xây dựng thương hiệu và tìm kiếm thị trường tiêu thụ.

“Nhờ có chè Tán Ma mà nhiều hộ dân trong xã đã thoát nghèo, đặc biệt là những hộ trong tổ sản xuất. Hiện tại, xã Hiền Kiệt đang phối hợp với các cơ quan chức năng từng bước nâng cao chất lượng chè, đồng thời tuyên truyền, vận động Nhân dân mở rộng diện tích theo hướng sản xuất tập trung, đảm bảo truy xuất nguồn gốc, tăng cường quảng bá, giới thiệu sản phẩm rộng rãi ra thị trường trong và ngoài tỉnh, tạo thuận lợi cho tiêu thụ sản phẩm. Từ đó tiếp tục nâng cao đời sống kinh tế - xã hội cho bà con địa phương”, ông Nguyễn Hữu Dũng chia sẻ thêm.

Hiện nay, chè Tán Ma Hiền Kiệt là mô hình điển hình tiên tiến sản phẩm mang lại lợi ích về kinh tế cho hội viên, thể hiện được vai trò vị trí của người phụ nữ. Tổ sản xuất đã thường xuyên tiếp thị sản phẩm đến người tiêu dùng thông qua nhiều kênh bán hàng như bán hàng trực tiếp và trực tuyến trên các nền tảng mạng xã hội.

Qua đó đã góp phần gìn giữ, bảo tồn và phát huy các nét  đẹp văn hóa truyền thống của cộng đồng các dân tộc thiểu số tại địa phương. Đồng thời nâng cao được năng lực sản xuất, sản xuất theo thị trường và sản xuất liên kết; nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần, giảm nghèo bền vững.

Chè Tán Ma Hiền Kiệt là một minh chứng rõ nét cho việc phát huy sản phẩm bản địa, kết hợp với cơ chế OCOP để nâng cao giá trị sản phẩm, mở rộng sản xuất, tạo việc làm và thu nhập ổn định cho người dân vùng cao. Từ một loại chè chỉ dùng trong nhà, chè Tán Ma giờ đây không chỉ là đặc sản mà còn là niềm hy vọng, là con đường giúp nhiều hộ dân nơi biên giới Hiền Kiệt thoát nghèo bền vững.