Cây cỏ tranh: Bài thuốc dân gian từ loài cây mọc dại

Cây cỏ tranh là một loại cây mọc dại, sống lâu năm thường được tìm thấy ở nhiều vùng quê. Cây cỏ tranh còn có tên gọi khác là cỏ tranh răng, bạch mao căn, dia (K’Dong), nhất địa (Gia Rai)...

Tên khoa học: Imperata cylindrica (L.), họ: Lúa (Poaceae)

Cỏ tranh là một loại cây mọc dại, sống lâu năm có rễ lan dài và ăn sâu dưới đất. Ảnh minh họa

Cây cỏ tranh là dược liệu quý có khả năng tiêu ứ huyết, giúp lợi tiểu, chữa chảy máu cam. Ngoài ra cây cỏ tranh còn giúp giải độc cơ thể, giải độc gan và chữa bệnh sỏi thận rất hiệu quả.

Cây cỏ tranh là loại cây sống lâu năm có rễ lan dài và ăn sâu dưới đất. Lá cây mọc đứng và cứng. Dáng lá hẹp và dài, mặt trên lá nhám và mặt dưới nhẵn. Mép lá sắc, hoa có màu trắng sợi bông, hình chùy.

Cây cỏ tranh mọc quanh năm nên khi cần có thể thu hoạch bất cứ lúc nào, tuy nhiên cỏ tranh phát triển mạnh mẽ nhất ở giai đoạn tháng 3 – 4 và tháng 10 – 11 hàng năm.

Tất cả các bộ phận của cây đều có thể dùng làm thuốc. Lá có tranh chỉ dùng khi còn tươi còn nếu muốn bảo quản dược liệu chỉ sử dụng phần rễ. Rễ dược liệu sau khi thu hái sẽ cắt bỏ phần cuống rễ, bỏ rễ con, bỏ lá và làm sạch. Sử dụng phương pháp phơi nắng, sấy hoặc sao vàng để làm khô dược liệu. Sau khi đã được bào chế, cỏ tranh sẽ có màu trắng nhạt hoặc trắng ngà, ngoài mặt có nhiều nếp nhăn dọc, nhiều đốt, các đốt rễ trung bình dài 1 - 3.5 cm.

Để bảo quản dược liệu tốt nhất nên buộc lại thành từng bó và để ở nơi thoáng mát, tránh ẩm ướt, mối mọt. Cỏ tranh khô có thể bảo quản rất lâu mà không mất đi dược tính vốn có.

Nghiên cứu tìm ra một số thành phần hóa học quan trọng có trong cỏ tranh gồm: Glucose, Fermenol, Potassium, Calcium, Fructose, Oxalic acid, Cylindrin, Arundoin.

Trong đông y sử dụng cỏ tranh trong rất nhiều bài thuốc trị bệnh. Ảnh minh họa

Bài thuốc chữa bệnh từ cỏ tranh

Với những công dụng hữu ích mà vị thuốc cỏ tranh mang lại, đông y sử dụng loại nguyên liệu này trong rất nhiều bài thuốc trị bệnh như:

Tác dụng lợi tiểu, chữa bí tiểu, khó tiểu

Cách 1: Dùng 30g rễ cỏ tranh khô (bạch mao căn) kết hợp với 25g xa tiền sử, 40g râu ngô và 5g hoa cúc đem trộn đều lại với nhau. Mỗi lần lấy 50g sắc chung với 750 ml nước và uống trong ngày. Uống liên tục trong 10 ngày giúp cải thiện triệu chứng bí tiểu, khó tiểu.

Cách 2: Sử dụng 50g rễ cỏ tranh tươi (sinh mao căn) sắc chung với 10g rau má, 15 gram lá sen cạn, 10g râu ngô và 8g rau diếp cá. Chia nước thuốc và uống 3 lần trong ngày. Uống liên tục từ 3 - 5 ngày.

Cây cỏ tranh giúp giải độc cơ thể, làm mát gan

Sử dụng 200 gram sinh căn mao, rửa sạch và mang đi nấu với 700 ml. Khi nước sôi thì hạ nhỏ lửa và đun thêm tầm 7-10 phút rồi tắt. Dùng nước này uống thay nước lọc. Sử dụng từ 10-15 ngày.

Trị sỏi thận bằng rễ cỏ tranh

Sử dụng bạch mao căn 20g, mộc thông 10g, cối xay 16g, kim tiền thảo 10g, đinh lăng 20g, cối xay 16g, mã đề thảo 20g. Sắc thuốc, uống 2 lần mỗi ngày. Dùng liên tục 4 - 5 ngày.

Điều trị viêm thận cấp từ cây cỏ tranh

Dùng 10g mỗi vị: rễ cỏ tranh tươi, cam thảo nam, kim ngân hoa, đậu đen, hoàng đằng, kinh giới, cỏ mần trầu, mã đề, kim anh tử. Sắc chung với 3 bát nước. Khi nào nước cạn còn 1 bát thì mang uống sau bữa ăn. Dùng 15 ngày liên tục.

Chữa viêm đường tiết niệu

Chuẩn bị 10g rễ cỏ tranh khô, 20g đinh lăng, 20g kim ngân, 20g rau dấp cá, 20g rau má, 20g kim tiền thảo, 16g tang diệp, 16g hương nhu. Tất cả các nguyên liệu được rửa sạch và cho vào nồi, thêm nước và đun sôi. Dùng nước uống trong ngày, giúp cải thiện tình trạng viêm ở đường tiết niệu

Điều trị ho lâu ngày do phế hư

Sử dụng thang thuốc bao gồm các vị thảo dược như rễ cây cỏ tranh khô 20g, cam thảo 10g, củ gừng 20g, rễ xương sông 16g, bán hạ chế 10g, tang bạch bì 16g, trần bì 10g, cát cánh 12g. Mỗi ngày sắc 1 thang và chia thuốc làm 2 phần, uống trong ngày. Kiên trì sử dụng 3 - 4 ngày liên tục giúp giảm ho.

Trị nước tiểu vàng, vàng da do can khí uất kết

Nguyên liệu có 16g rễ cây cỏ tranh khô, 12g nhân trần, 8g chỉ xác, 12g bạch thược, 14g nam hoàng bá, 10g chi tử, 20g đinh lăng, 8g đan bì, 12g xa tiền, 12g củ đợi. Sắc 1 thang, uống 2 lần trong ngày.

Điều trị sốt xuất huyết

Sử dụng 20g rễ cây cỏ tranh khô sắc chung với 20g cỏ mực, 16g tang diệp, 20g rau má, 16g kinh giới, 24g đậu đen đã sao thơm, 12g cam thảo. Chia thuốc làm 2 phần và uống trong ngày.

Chữa khạc hoặc ho ra máu do phế nhiệt

Bài thuốc gồm có sinh địa 12g, rễ cây cỏ tranh khô 16g, rau má 20g cùng với cỏ mực 20g và ngân hoa 12g. Sắc thuốc và uống 2 lần trong ngày.

Trị chứng khô họng, khô miệng do tân dịch vị bị hao tổn

Lấy 16g rễ cỏ tranh cùng với các loại thảo dược khác như 16g đinh lăng, 10g cam thảo, 10g sơn thù, 12g sa sâm, 16g hoài sơn, 8g đan bì, 16g đinh lăng, 12g khởi tử, 10g trạch tả, 12g mạch môn, 20g cát căn. Mỗi ngày sắc 1 thang và chia làm 2 lần.

Chữa xuất huyết đường tiêu hóa

Rễ cây cỏ tranh khô 20g sắc chung với 6g cây a giao, 21g củ gừng nướng cháy, 12g thục địa và 16g trắc bạch diệp. Sắc và chia thuốc uống 2 - 3 lần/ ngày.

Điều trị chảy máu cam

Cách 1: Chi tử 18g kết hợp với bạch mao căn 36g. Cho hai vị thuốc vào nồi sắc chung với 400ml nước. Thuốc cạn còn 100ml, uống nóng sau hoặc trước khi đi ngủ. Sử dụng liên tục 7 - 10 ngày.

Cách 2: Lấy 80g sinh mao căn (rễ tươi) sắc nước uống hàng ngày. Nên uống thuốc sau khi ăn. Dùng 7 - 10 ngày liên tục.

Hỗ trợ điều trị hen suyễn

Dùng 20g rễ cây cỏ tranh tươi, rửa sạch, sắc nước uống sau mỗi bữa ăn tối. Uống liên tục trong 8 ngày.

Cây cỏ tranh, đặc biệt là phần rễ có tác dụng giải độc, thanh nhiệt giúp cải thiện nhiều triệu chứng bệnh. Bên cạnh đó, vị thuốc này nguồn gốc tự nhiên, khá an toàn, dễ tìm và có giá trị kinh tế không cao. Vì vậy, người bệnh có thể nấu nước uống hàng ngày để thanh lọc cơ thể. Tuy nhiên, một số trường hợp như người tạng hàn, người hư hỏa, người đang suy nhược cơ thể hoặc phụ nữ mang thai… không nên sử dụng loại thảo dược này để chữa bệnh.

Lưu ý, rễ cỏ tranh cũng là một vị thuốc chính vì thế người dân không nên tùy ý sử dụng. Nếu cần điều trị bệnh gì từ rễ cỏ tranh cần có sự tham vấn của các bác sĩ hoặc thầy thuốc Đông y.