Cách thế giới thay đổi logistics trong thương mại điện tử

Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử (TMĐT) toàn cầu, dịch vụ logistics không còn đơn giản là một yếu tố hỗ trợ mà đã trở thành yếu tố quyết định thành công của các nền tảng TMĐT. Các "đại gia" như Amazon, Alibaba, JD.com và Walmart đang không ngừng thay đổi cách thức vận hành chuỗi cung ứng, tạo ra những chuẩn mực mới trong logistics TMĐT mà các doanh nghiệp Việt Nam có thể học hỏi để nâng cao hiệu quả vận hành và trải nghiệm khách hàng.

Tổng quan xu hướng logistics trong thương mại điện tử toàn cầu

Amazon - “Tự chủ tuyệt đối” và cuộc cách mạng logistics toàn cầu: Amazon không chỉ là nhà bán lẻ trực tuyến hàng đầu mà còn là người tiên phong trong cuộc cách mạng logistics. Công ty này xây dựng một hệ thống logistics hoàn chỉnh từ kho bãi, đội ngũ vận chuyển đến các phương tiện giao hàng. Triết lý của Amazon là "Ai kiểm soát được logistics, người đó kiểm soát được trải nghiệm khách hàng" và chiến lược này đã giúp Amazon duy trì vị thế dẫn đầu trong thị trường.

Amazon phát triển một hệ thống logistics vô cùng mạnh mẽ với các Fulfillment Centers (FCs) trên toàn cầu, nơi xử lý hàng triệu đơn hàng mỗi ngày với sự trợ giúp của công nghệ robot tự động. Amazon Prime chính là chìa khóa giữ chân khách hàng trung thành, khi cam kết giao hàng siêu tốc đã trở thành một phần của giá trị dịch vụ. Amazon không ngừng cải tiến với các công nghệ tiên tiến như drone giao hàng MK30, xe tự lái Zoox và hệ thống AI giúp dự báo nhu cầu, tối ưu hóa lượng tồn kho và giảm chi phí vận chuyển.

Chiến lược “Insourcing” logistics của Amazon đã giảm dần sự phụ thuộc vào các đối tác bên ngoài như UPS và FedEx.

Alibaba – “Nền tảng kết nối” và chiến lược mạng lưới mở Cainiao: Khác với Amazon, Alibaba không sở hữu phần lớn cơ sở hạ tầng logistics mà thay vào đó, họ xây dựng Cainiao Smart Logistics Network, một mạng lưới kết nối hơn 3.000 đối tác logistics trên toàn cầu.

Cainiao tích hợp dữ liệu từ nhiều bên để dự báo nhu cầu, tối ưu hóa tồn kho và phân phối. Mục tiêu của Cainiao là giao hàng xuyên biên giới trong 72 giờ, một mục tiêu mà ngành logistics truyền thống khó có thể đáp ứng.

Cainiao không chỉ tập trung vào các kho bãi vật lý mà chủ yếu đầu tư vào công nghệ số và hệ thống theo dõi nhiệt độ cho hàng hóa đặc biệt như thực phẩm tươi sống. Đây là bước đi chiến lược giúp Alibaba tối ưu hóa logistics thông qua dữ liệu và công nghệ, thay vì xây dựng hạ tầng vật lý quá tải.

JD.com – Mô hình tích hợp hoàn toàn và tiên phong robot hóa: JD.com giống như Amazon khi lựa chọn mô hình tự vận hành hoàn toàn logistics, từ kho bãi đến phương tiện vận chuyển. Công ty sở hữu một mạng lưới kho bãi rộng lớn, giúp đảm bảo tốc độ giao hàng trong vòng 1 ngày tại các đô thị lớn và hơn 90% đơn hàng tại Trung Quốc được giao trong ngày. JD.com còn phát triển drone giao hàng và robot giao hàng giúp giảm chi phí trong khâu cuối cùng.

JD.com là một trong những công ty đầu tiên xây dựng kho tự động với công nghệ tiên tiến nhất tại Thượng Hải, nơi chỉ cần 4 nhân viên để vận hành và xử lý hơn 20.000 đơn hàng mỗi ngày. Hệ thống này không chỉ giúp giảm thiểu chi phí mà còn cải thiện tốc độ và độ chính xác trong việc xử lý đơn hàng.

Vào năm 2021, JD.com tách riêng JD Logistics và niêm yết công ty này trên thị trường chứng khoán. Đây là bước đi quan trọng, biến JD Logistics thành một công ty độc lập phục vụ không chỉ JD.com mà còn các khách hàng bên ngoài, từ đó tạo thêm nguồn doanh thu mới cho công ty.

Walmart – Kết hợp giữa thương mại truyền thống và logistics công nghệ: Walmart kết hợp giữa mô hình bán lẻ truyền thống và hiện đại với chiến lược "Bricks + Clicks". Công ty tận dụng hệ thống siêu thị rộng lớn của mình để thực hiện giao hàng từ cửa hàng (ship-from-store), giúp giảm thiểu chi phí và rút ngắn thời gian giao hàng cho khách hàng.

Walmart đang đầu tư mạnh vào công nghệ AI để dự báo nhu cầu tại các khu vực khác nhau, từ đó tối ưu hóa quá trình nhập hàng và phân phối. Công ty cũng sử dụng blockchain để tăng tính minh bạch và đảm bảo chất lượng trong chuỗi cung ứng, đặc biệt với các mặt hàng dễ hỏng như thực phẩm tươi sống và dược phẩm.

Walmart đã phát triển Walmart GoLocal, cho phép các bên thứ ba sử dụng hệ thống vận chuyển của Walmart để giao hàng. Điều này không chỉ giúp Walmart tạo thêm doanh thu mà còn biến logistics thành một trung tâm doanh thu thay vì chỉ là trung tâm chi phí.

Thách thức của doanh nghiệp TMĐT Việt Nam

Thứ nhất, cơ sở hạ tầng logistics còn hạn chế: Mặc dù Việt Nam đã có sự phát triển mạnh mẽ về hạ tầng giao thông trong những năm gần đây, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế đối với việc vận hành logistics trong TMĐT. Hệ thống kho bãi, đặc biệt là kho bãi phân phối vẫn chưa đủ lớn và chưa được tự động hóa cao, ảnh hưởng đến khả năng xử lý đơn hàng nhanh chóng và hiệu quả.

Thứ hai, phụ thuộc vào các đối tác bên thứ ba: Các doanh nghiệp TMĐT Việt Nam như Shopee, Tiki vẫn phải phụ thuộc vào các dịch vụ vận chuyển bên thứ ba gây khó khăn trong việc kiểm soát chất lượng dịch vụ và thời gian giao hàng. Hệ quả là, trong những thời điểm cao điểm (như mùa lễ hội, khuyến mại), các đối tác bên thứ ba có thể không đáp ứng được yêu cầu về giao hàng nhanh chóng, gây ra tình trạng trễ hàng và làm giảm trải nghiệm khách hàng.

Đối với các startup TMĐT hay các sàn vừa và nhỏ, vấn đề này còn nghiêm trọng hơn khi không đủ tiềm lực để phát triển một hệ thống logistics mạnh mẽ và phải dựa hoàn toàn vào các dịch vụ logistics bên ngoài.

Thứ ba, chi phí logistics cao: Theo báo cáo của Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ Logistics Việt Nam (VLA), chi phí logistics tại Việt Nam chiếm khoảng 16-17% GDP, cao hơn rất nhiều so với mức bình quân thế giới là 10 - 12%. Một phần nguyên nhân của tình trạng này là chi phí vận chuyển cuối cùng ("last mile") vẫn còn rất cao, đặc biệt là đối với các khu vực ngoài thành phố lớn.

Thứ tư, khó khăn trong việc áp dụng công nghệ mới: Dù có sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ AI, Big Data và IoT trong logistics toàn cầu, nhưng tại Việt Nam, việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến vào logistics TMĐT vẫn còn khá chậm. Các doanh nghiệp TMĐT Việt Nam cũng gặp khó khăn trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng công nghệ để theo dõi và phân tích dữ liệu vận hành logistics, dẫn đến việc không thể tối ưu hóa đầy đủ quy trình vận hành và phân phối.

Thứ năm, thách thức trong quản lý chuỗi cung ứng: Quản lý chuỗi cung ứng trong môi trường TMĐT Việt Nam đang gặp phải một số vấn đề như thiếu sự liên kết giữa các bên trong chuỗi cung ứng, chất lượng dịch vụ không đồng đều và khó khăn trong việc dự báo nhu cầu của khách hàng. Đặc biệt, trong các dịp khuyến mại lớn, các doanh nghiệp TMĐT phải đối mặt với lượng đơn hàng tăng đột biến. Nếu không có một hệ thống logistics ổn định và khả năng dự báo chính xác, các doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn trong việc đảm bảo giao hàng đúng hạn và tránh tình trạng quá tải.

Bài học mở cho doanh nghiệp TMĐT Việt Nam

Thứ nhất, đầu tư vào hạ tầng logistics mạnh mẽ: Doanh nghiệp TMĐT Việt Nam có thể học hỏi để đầu tư vào kho bãi tự động, giảm sự phụ thuộc vào đối tác logistics bên ngoài và cải thiện quy trình xử lý đơn hàng. Điều này đặc biệt quan trọng trong việc giảm chi phí và tăng hiệu quả trong những dịp cao điểm như khuyến mãi.

Thứ hai, xây dựng hệ sinh thái logistics linh hoạt: Các doanh nghiệp TMĐT Việt Nam có thể xây dựng mô hình nền tảng logistics mở, kết nối với nhiều đối tác để tối ưu hóa chuỗi cung ứng mà không cần đầu tư quá nhiều vào kho bãi vật lý, đặc biệt khi hạ tầng logistics trong nước còn nhiều hạn chế. Việc tận dụng công nghệ như IoT và RFID cũng sẽ giúp theo dõi và quản lý hàng hóa hiệu quả hơn.

Thứ ba, tăng cường công nghệ và tự động hóa: Các công ty TMĐT Việt Nam nên đầu tư vào công nghệ số hóa logistics, đặc biệt là AI và blockchain để tăng cường khả năng dự báo nhu cầu, tối ưu hóa chuỗi cung ứng và kiểm soát chất lượng dịch vụ. Việc tự động hóa trong kho bãi và giao hàng sẽ giúp giảm chi phí và thời gian xử lý.

Thứ tư, tạo sự linh hoạt trong vận chuyển và giao hàng: Các doanh nghiệp TMĐT Việt Nam có thể áp dụng mô hình giao hàng linh hoạt như Amazon Flex, hoặc tận dụng mạng lưới cửa hàng của mình (cho những doanh nghiệp có cửa hàng bán lẻ) để giao hàng từ cửa hàng. Điều này giúp tiết kiệm chi phí, rút ngắn thời gian giao hàng và cải thiện trải nghiệm khách hàng.

Thứ năm, quản lý và tối ưu hóa chuỗi cung ứng trong các dịp cao điểm: Trong các dịp khuyến mãi lớn như 11.11, Black Friday hoặc Tết Nguyên đán, các doanh nghiệp TMĐT Việt Nam cần dự báo chính xác nhu cầu và tăng cường năng lực logistics để tránh tình trạng quá tải, trễ giao hàng và giảm thiểu tình trạng gián đoạn dịch vụ.

Thứ sáu, xây dựng đội ngũ vận chuyển riêng: Các doanh nghiệp TMĐT Việt Nam có thể xây dựng đội ngũ vận chuyển riêng hoặc hợp tác với các dịch vụ vận chuyển linh hoạt như GHTK, Ninja Van để giảm bớt sự phụ thuộc vào các công ty vận chuyển bên ngoài và đảm bảo chất lượng dịch vụ

Thứ bảy, tập trung vào trải nghiệm khách hàng: Doanh nghiệp TMĐT Việt Nam cần tập trung vào việc cải thiện trải nghiệm giao hàng, đặc biệt là giao hàng nhanh và dịch vụ khách hàng tốt, để giữ chân khách hàng trong một thị trường cạnh tranh.