C/O điện tử 'trợ lực' đưa hàng Việt vào EU

Từ cải cách thủ tục đến “hạ tầng mềm”

Thương mại điện tử xuyên biên giới đang trở thành một kênh xuất khẩu quan trọng của Việt Nam trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu tái cấu trúc và nhu cầu mua sắm trực tuyến tại các thị trường phát triển, đặc biệt là Liên minh châu Âu (EU), tiếp tục gia tăng. Tuy nhiên, đi cùng với cơ hội là những yêu cầu ngày càng chặt chẽ về xuất xứ, minh bạch chuỗi cung ứng và tuân thủ các hiệp định thương mại tự do. Trong đó, việc chuyển đổi từ chứng nhận xuất xứ giấy sang chứng nhận xuất xứ điện tử (C/O điện tử) không chỉ là một cải cách thủ tục hành chính, mà đang dần trở thành “hạ tầng mềm” thiết yếu để hàng Việt có thể tiếp cận thị trường EU qua kênh thương mại điện tử.

Về mặt thể chế, năm 2025 được xem là dấu mốc quan trọng trong lộ trình số hóa hoạt động cấp C/O của Việt Nam. Thông tư số 40/2025/TT-BCT của Bộ Công Thương, có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, đã hoàn thiện khung pháp lý cho việc cấp C/O theo hướng phân cấp mạnh hơn, tăng trách nhiệm của các cơ quan tại địa phương và tạo điều kiện cho thương nhân tự chứng nhận xuất xứ theo quy định của các hiệp định thương mại tự do. Đi cùng với đó là việc tiếp tục vận hành và nâng cấp hệ thống cấp C/O điện tử eCoSys, cho phép doanh nghiệp thực hiện khai báo, nộp hồ sơ, theo dõi và nhận kết quả hoàn toàn trên môi trường số.

Trong bối cảnh thương mại điện tử ngày càng phát triển, ý nghĩa của C/O điện tử trở nên rõ nét hơn. Khác với xuất khẩu truyền thống theo lô lớn, thương mại điện tử xuyên biên giới thường gắn với các đơn hàng nhỏ, tần suất cao, yêu cầu thời gian xử lý nhanh và chi phí thủ tục thấp. Việc duy trì quy trình C/O giấy không chỉ kéo dài thời gian thông quan mà còn làm gia tăng chi phí, khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa khó tận dụng ưu đãi thuế quan theo EVFTA. Khi C/O được số hóa, dữ liệu xuất xứ có thể được xử lý nhanh hơn, giảm độ trễ giữa khâu bán hàng trên sàn và khâu giao nhận, từ đó tăng khả năng cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam tại thị trường EU.

Thực tế từ doanh nghiệp cho thấy tác động này là rất rõ ràng. Đại diện một doanh nghiệp xuất khẩu nông sản chế biến tại Đồng bằng sông Cửu Long cho biết, việc chuyển sang khai báo C/O điện tử đã giúp doanh nghiệp rút ngắn đáng kể thời gian xử lý hồ sơ so với trước đây. “Với các đơn hàng qua thương mại điện tử sang EU, thời gian là yếu tố quyết định. C/O điện tử giúp chúng tôi chủ động khai báo, theo dõi tiến độ trực tuyến và hạn chế tình trạng chậm giao hàng do vướng thủ tục”, đại diện doanh nghiệp chia sẻ.

Các báo cáo về thương mại điện tử những năm gần đây cho thấy, Việt Nam đang nằm trong nhóm thị trường có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử cao ở khu vực. Quy mô thị trường mở rộng không chỉ tạo điều kiện cho doanh nghiệp lớn mà còn mở ra không gian xuất khẩu mới cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa, đặc biệt trong các lĩnh vực nông sản chế biến, thực phẩm, hàng thủ công mỹ nghệ, đồ gia dụng và sản phẩm tiêu dùng đặc thù. Tuy nhiên, để những sản phẩm này thực sự “đi được” vào EU, vấn đề chứng minh xuất xứ để hưởng ưu đãi thuế và đáp ứng yêu cầu kiểm soát của hải quan EU là điều không thể bỏ qua. C/O điện tử trong bối cảnh đó trở thành công cụ hỗ trợ trực tiếp cho quá trình xuất khẩu số.

Bài toán chuẩn hóa dữ liệu và năng lực tuân thủ của doanh nghiệp

Từ góc độ thực tiễn, việc triển khai C/O điện tử đang tạo ra những thay đổi rõ rệt đối với hoạt động xuất khẩu của doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Theo phản ánh từ các địa phương và doanh nghiệp, việc khai báo và cấp C/O qua hệ thống điện tử đã góp phần rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, giảm tình trạng ách tắc vào các thời điểm cao điểm xuất khẩu và hạn chế tiếp xúc trực tiếp trong quá trình thực hiện thủ tục. Đối với các mặt hàng có tính thời vụ hoặc yêu cầu giao hàng nhanh, yếu tố thời gian này mang ý nghĩa quyết định.

Tuy nhiên, C/O điện tử cũng đặt ra yêu cầu mới đối với doanh nghiệp. Không ít doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn gặp khó khăn trong việc chuẩn hóa hồ sơ nguyên liệu, xây dựng hệ thống quản lý xuất xứ và đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc theo chuẩn EU. Trong thương mại điện tử, khi đơn hàng được xử lý nhanh và phân tán, việc thiếu đồng bộ dữ liệu giữa sản xuất, kho vận và chứng từ xuất xứ có thể khiến doanh nghiệp đối mặt với rủi ro bị từ chối ưu đãi hoặc bị kiểm tra kéo dài tại cửa khẩu nhập khẩu.

Các cơ quan quản lý nhìn nhận, việc số hóa C/O cần được đặt trong tổng thể chuyển đổi số hoạt động xuất khẩu. C/O điện tử chỉ thực sự phát huy vai trò “dẫn lối” khi được kết nối với các khâu khác của chuỗi giá trị, từ hải quan, logistics đến nền tảng thương mại điện tử và dịch vụ thanh toán. Đồng thời, năng lực của doanh nghiệp trong việc hiểu và tuân thủ quy tắc xuất xứ theo EVFTA vẫn là yếu tố then chốt, bởi hệ thống điện tử không thể thay thế trách nhiệm tự chứng minh và tự chịu trách nhiệm của doanh nghiệp đối với nguồn gốc hàng hóa.

Từ thực tế triển khai, nhiều ý kiến cho rằng, cần tiếp tục đẩy mạnh đào tạo, hướng dẫn doanh nghiệp nhỏ và vừa về quy tắc xuất xứ, cách thức khai báo C/O điện tử và quản trị dữ liệu xuất khẩu trong môi trường số. 

Thời gian qua, nhiều chương trình đào tạo và hướng dẫn đã được triển khai. Các tổ chức quốc tế như Trung tâm Thương mại quốc tế (ITC) cung cấp các khóa học trực tuyến về quy tắc xuất xứ và thủ tục thương mại, trong khi tại Việt Nam, Bộ Công Thương và Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp tổ chức các lớp tập huấn về EVFTA, C/O điện tử và thương mại điện tử xuyên biên giới. Những chương trình này giúp doanh nghiệp từng bước chuẩn hóa hồ sơ, làm quen với quy trình số hóa và đáp ứng tốt hơn yêu cầu minh bạch xuất xứ khi tham gia xuất khẩu.

Ở góc độ doanh nghiệp, chị Dương Thị Mỹ Duyên, đại diện một công ty thủy sản chế biến quy mô vừa tại Cần Thơ cho rằng, các chương trình đào tạo về quy tắc xuất xứ và C/O điện tử đóng vai trò đặc biệt quan trọng. “C/O điện tử không chỉ là thao tác kỹ thuật, mà đòi hỏi doanh nghiệp hiểu đúng quy tắc xuất xứ theo EVFTA. Các lớp tập huấn về chuẩn hóa hồ sơ, quản trị dữ liệu và khai báo điện tử giúp doanh nghiệp tự tin hơn khi đưa hàng lên các sàn thương mại điện tử vào EU”, chị Duyên nhận định.

Bên cạnh đó, việc hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật, bảo đảm tính ổn định của hệ thống eCoSys và thúc đẩy trao đổi, thừa nhận chứng từ điện tử với các đối tác nhập khẩu, trong đó có EU, sẽ là yếu tố quyết định để C/O điện tử được chấp nhận rộng rãi hơn trong thực tế thông quan.

C/O điện tử không chỉ là một bước tiến về cải cách thủ tục, mà đang từng bước trở thành công cụ hỗ trợ chiến lược cho xuất khẩu qua thương mại điện tử. Trong bối cảnh EU vừa là thị trường lớn, vừa là thị trường có yêu cầu cao, việc tận dụng hiệu quả C/O điện tử sẽ giúp hàng Việt giảm chi phí, tăng tốc độ tiếp cận người tiêu dùng và nâng cao uy tín về minh bạch xuất xứ. 

Trong bối cảnh xuất khẩu qua thương mại điện tử ngày càng phụ thuộc vào mức độ minh bạch, tốc độ xử lý và khả năng kết nối dữ liệu, hiệu quả của C/O điện tử sẽ được quyết định không chỉ bởi chính sách mà còn bởi mức độ sẵn sàng của doanh nghiệp.