Xuất xứ hàng hóa phản ánh chất lượng tăng trưởng xuất khẩu

Sau hơn một thập kỷ mở rộng mạng lưới hiệp định thương mại tự do (FTA), xuất khẩu Việt Nam đã đạt quy mô lớn với độ phủ thị trường ngày càng rộng. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, khi hội nhập chuyển từ “mở cửa” sang “đi vào chiều sâu”, câu hỏi cốt lõi không còn là xuất khẩu được bao nhiêu, mà là giá trị thực sự nằm ở đâu trong tổng kim ngạch.

Phát biểu tại Tọa đàm “Giải pháp tăng trưởng xuất khẩu cao và bền vững” diễn ra sáng 16/12, chuyên gia kinh tế, TS. Võ Trí Thành cho rằng, trong bối cảnh hội nhập ngày càng đi vào chiều sâu, việc đánh giá thương mại quốc tế cần được nhìn nhận toàn diện hơn, không chỉ dừng ở quy mô kim ngạch.

“Chúng ta không thể chỉ say sưa với những con số lớn, mà cần nhìn vào chất lượng tăng trưởng, đặc biệt là giá trị gia tăng nằm ở đâu trong xuất khẩu”, ông nhấn mạnh.

Từ góc nhìn này, xuất xứ hàng hóa nổi lên như một chỉ báo quan trọng. Bởi quy tắc xuất xứ trong các FTA không chỉ nhằm xác định điều kiện hưởng ưu đãi thuế quan, mà còn phản ánh mức độ nội địa hóa, khả năng tổ chức sản xuất và sự tham gia thực chất của doanh nghiệp trong chuỗi giá trị.

Theo TS. Võ Trí Thành, một trong những thách thức lớn của xuất khẩu Việt Nam hiện nay là tỷ lệ giá trị gia tăng còn khiêm tốn, do phụ thuộc lớn vào nhập khẩu nguyên phụ liệu và linh kiện trung gian. Khi phần giá trị cốt lõi nằm ngoài lãnh thổ, việc đáp ứng các quy tắc xuất xứ trong các FTA thế hệ mới trở nên khó khăn hơn, nhất là với những hiệp định có yêu cầu cao về hàm lượng nội địa và truy xuất nguồn gốc.

Ở góc độ kinh tế vĩ mô, điều này cho thấy xuất xứ hàng hóa không thể tách rời cấu trúc nền sản xuất. Nếu công nghiệp hỗ trợ chưa phát triển, vùng nguyên liệu chưa được tổ chức bài bản, thì xuất xứ sẽ luôn là “điểm chạm” bộc lộ hạn chế nội lực, bất kể quy mô xuất khẩu có tăng nhanh đến đâu.

Chuyên gia này cũng lưu ý, trong bối cảnh thương mại toàn cầu ngày càng gắn với các tiêu chuẩn mới về môi trường, lao động và phát triển bền vững, xuất xứ hàng hóa đang mở rộng ý nghĩa. Không chỉ là “sản xuất ở đâu”, mà còn là “sản xuất như thế nào”, với mức độ minh bạch và tuân thủ ra sao trong toàn bộ chuỗi cung ứng.

Từ đó, xuất xứ hàng hóa trở thành một phần của năng lực cạnh tranh quốc gia. Doanh nghiệp làm chủ được xuất xứ sẽ có lợi thế trong việc tiếp cận các thị trường khó tính, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu và giảm rủi ro trong các biện pháp hậu kiểm, phòng vệ thương mại.

Ở chiều ngược lại, nếu xuất xứ chỉ được coi là thủ tục hành chính để hoàn thiện hồ sơ, lợi thế từ các FTA sẽ khó chuyển hóa thành tăng trưởng bền vững. Khi đó, kim ngạch có thể tăng, nhưng giá trị gia tăng và sức chống chịu của nền kinh tế trước các cú sốc bên ngoài vẫn ở mức hạn chế.

Theo TS. Võ Trí Thành, yêu cầu đặt ra trong giai đoạn tới là chuyển trọng tâm từ “tận dụng ưu đãi” sang “nâng cấp năng lực”. Điều này bao gồm phát triển công nghiệp hỗ trợ, nâng cao khả năng truy xuất nguồn gốc, cải thiện quản trị chuỗi cung ứng và tăng cường liên kết giữa các khâu sản xuất trong nước.

Nhìn từ bức tranh tổng thể, xuất xứ hàng hóa chính là điểm giao thoa giữa chính sách thương mại và chiến lược phát triển. Khi xuất xứ được đặt đúng vị trí, không chỉ doanh nghiệp hưởng lợi từ ưu đãi FTA, mà nền kinh tế cũng từng bước nâng cao chất lượng tăng trưởng xuất khẩu theo hướng bền vững và tự chủ hơn.