Xuất xứ hàng hóa buộc doanh nghiệp phải thay đổi

Quy tắc xuất xứ: “Áp lực” thay đổi và định vị sản phẩm

Xuất xứ hàng hóa ngày càng được xác định là “điểm then chốt” quyết định khả năng tận dụng ưu đãi thuế quan trong các hiệp định thương mại tự do, đặc biệt là Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Thực tiễn cho thấy, doanh nghiệp Việt không còn dừng lại ở việc nâng cao nhận thức chung, mà đã chuyển sang yêu cầu thay đổi hành vi một cách thực chất, từ tiêu chuẩn hóa dữ liệu, nội địa hóa nguyên liệu cho tới nâng cao năng lực pháp lý để đáp ứng đầy đủ các quy tắc xuất xứ trong hiệp định.

CPTPP là một trong những hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới có hiệu lực thực thi đầu tiên. Do nhiều quốc gia thành viên CPTPP đồng thời cũng là đối tác của Việt Nam trong các FTA khác, nên trên thực tế, tỷ lệ hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sử dụng chứng nhận xuất xứ hàng hóa mẫu CPTPP có sự chia sẻ với chứng nhận xuất xứ của một số hiệp định khác. Điều này vừa mở ra cơ hội linh hoạt trong lựa chọn hình thức chứng nhận, vừa đặt ra yêu cầu cao hơn về sự chuẩn xác và đồng bộ trong việc tuân thủ quy tắc xuất xứ.

Trong bối cảnh kinh tế thế giới diễn biến rất phức tạp, nhiều quốc gia liên tiếp ban hành các chính sách thương mại mới. Đáng chú ý, chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ được dự báo sẽ tác động mạnh đến sự chuyển dịch của dòng chảy xuất nhập khẩu toàn cầu. Cùng với đó là áp lực cạnh tranh ngày càng gay gắt từ các quốc gia xuất khẩu khác, khiến việc gia tăng tận dụng ưu đãi từ CPTPP không còn là lựa chọn, mà trở thành yêu cầu cấp thiết đối với doanh nghiệp Việt Nam.

Để đáp ứng đầy đủ quy tắc xuất xứ trong Hiệp định CPTPP và khai thác tối đa thị trường các nước thành viên nhằm giảm thiểu những tác động từ chính sách thuế đối ứng của các thị trường khác, bà Trịnh Thị Thu Hiền, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), cho biết, cần nhìn nhận quy tắc xuất xứ là áp lực để tạo động lực cho chúng ta thay đổi và có thể gần với các quy định chuẩn mực quốc tế hơn. Theo bà Hiền, xuất xứ chính là công cụ “định vị” vị trí sản phẩm trên bản đồ thương mại toàn cầu, và cũng là chiếc chìa khóa tạo lợi thế khi cạnh tranh tại những thị trường đang thay đổi nhanh.

Mặc dù xuất xứ được xác định là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu, các chuyên gia cũng chỉ ra rằng, không ít doanh nghiệp vẫn tiếp cận quy tắc xuất xứ như một “rào cản” hơn là một tiêu chuẩn cần hướng tới. Do đó, doanh nghiệp cần phải biểu bản chất của xuất xứ chính là bộ quy tắc xác định hàng hóa đến từ đâu, quyết định việc hàng hóa có được hưởng ưu đãi hay không, thiết lập hệ thống lưu trữ chuẩn chỉnh để sẵn sàng chứng minh xuất xứ khi bị kiểm tra sau thông quan. 

Ngay cả khi đã có C/O, doanh nghiệp vẫn có thể gặp vướng mắc nếu hệ thống chứng từ lưu trữ không đạt chuẩn. Việc phối hợp xác minh không đủ, chậm hoặc thiếu dữ liệu sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền hưởng ưu đãi thuế quan CPTPP - dư địa tăng trưởng lớn đi kèm sức ép cạnh tranh cao.

Tận dụng CPTPP để mở rộng thị phần hàng Việt tại Australia

Ở góc độ thị trường, bà Trần Thị Thanh Mỹ, Phó Tổng Lãnh sự Việt Nam tại Sydney, Trưởng Thương vụ Việt Nam tại Australia, cho biết, kể từ khi Hiệp định CPTPP có hiệu lực, doanh nghiệp Việt Nam và Australia đã tận dụng khá hiệu quả các ưu đãi thuế quan, qua đó thúc đẩy kim ngạch thương mại song phương tăng trưởng mạnh. 

Riêng xuất khẩu của Việt Nam sang Australia tăng từ 3,5 tỷ USD năm 2019 lên 6,5 tỷ USD năm 2024, tương đương mức tăng hơn 80%. Những con số này được xem là minh chứng rõ nét cho việc doanh nghiệp Việt Nam đã tận dụng tốt lợi thế thuế quan từ CPTPP. Nhiều nhóm hàng nông sản như hạt điều, cà phê, hạt tiêu đang từng bước khẳng định vị thế tại thị trường Australia, trong đó hạt điều Việt Nam chiếm tới 90% lượng nhập khẩu của nước này. Thương vụ Việt Nam tại Australia cũng bày tỏ kỳ vọng hàng hóa và doanh nghiệp Việt Nam sẽ ngày càng hiện diện mạnh mẽ hơn tại thị trường được đánh giá là nhiều tiềm năng này.

Tuy nhiên, theo bà Trần Thị Thanh Mỹ, chính sách thương mại và thuế quan của các nước trong thời gian gần đây đang tiềm ẩn nhiều bất ổn. Sự bất ổn này không chỉ tác động đến thương mại toàn cầu nói chung, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến quan hệ thương mại giữa Australia với các đối tác, trong đó có Việt Nam. Mức thuế quan cao, nếu được áp dụng, chắc chắn sẽ cản trở dòng chảy thương mại của các quốc gia, chứ không chỉ giới hạn ở một thị trường cụ thể.

Dẫu vậy, trong thách thức vẫn tồn tại cơ hội. Theo bà Trần Thị Thanh Mỹ, đây là thời điểm để doanh nghiệp Việt Nam tái cấu trúc và tái định hình lại thị trường cũng như mặt hàng xuất khẩu, đặc biệt là đối với thị trường Australia. Trong ngắn hạn, doanh thu xuất khẩu có thể chịu ảnh hưởng do doanh nghiệp chưa kịp thích ứng với những thay đổi về chính sách thuế quan. Tuy nhiên, về dài hạn, việc chủ động điều chỉnh chiến lược sẽ giúp doanh nghiệp đứng vững và mở rộng thị phần.

Nhấn mạnh các định hướng trong thời gian tới, bà Trần Thị Thanh Mỹ cho rằng, doanh nghiệp cần chủ động nắm vững nội dung Hiệp định CPTPP, nghiên cứu kỹ nhu cầu của từng thị trường, tối ưu hóa chuỗi cung ứng, gia tăng tỷ lệ nội địa hóa hoặc sử dụng nguyên liệu từ các nước thành viên CPTPP. 

Việc nâng cao năng lực pháp lý và tận dụng các chính sách hỗ trợ của Nhà nước, cũng như phối hợp với các doanh nghiệp cùng ngành để xây dựng nguồn lực tổng hợp, được xem là chìa khóa giúp doanh nghiệp Việt Nam thâm nhập sâu và bền vững hơn vào các thị trường CPTPP trong giai đoạn tới.