Xuất khẩu sầu riêng: Minh bạch mã số để bảo toàn thị trường tỷ đô

Minh bạch mã số: Điều kiện để giữ chân thị trường lớn nhất

Đầu tháng 11 vừa qua, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (C03 - Bộ Công an) đã ra quyết định khởi tố 17 bị can liên quan đến các sai phạm trong hoạt động xuất khẩu sầu riêng. Vụ khởi tố 17 bị can mua bán mã số vùng trồng đã được dư luận đặc biệt quan tâm vì đây là lần đầu tiên một vụ việc gian lận mã số được bị khởi tố. Đồng thời cho thấy sự quyết liệt của cơ quan chức năng trong minh bạch hóa quy trình xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc để bảo vệ thị trường tỷ đô.

Việc cơ quan chức năng vào cuộc mạnh tay cho thấy quyết tâm làm lành mạnh hóa thị trường, giữ uy tín cho hàng hóa Việt Nam.

Điều đáng nói, các cảnh báo từ Trung Quốc không phải mới. Thái Lan cũng là đối tượng bị tạm ngưng không ít mã số vùng trồng. Sự siết chặt của họ là phản xạ tự nhiên của một thị trường lớn, chứ không phải thách thức riêng với Việt Nam.

Chuẩn hóa chuỗi giá trị

Với tốc độ tăng trưởng hiện nay, trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho biết, mục tiêu xuất khẩu sầu riêng đạt 3,5 tỷ USD năm 2025 là hoàn toàn khả thi. Nhưng để đi xa, sự minh bạch phải trở thành nền tảng, không phải phong trào. Theo đó, các giải pháp xử lý sai phạm chỉ là bước đầu. Muốn xây dựng ngành sầu riêng bền vững, cần thiết lập hệ thống kiểm soát chặt chẽ từ gốc đến ngọn.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, hiện nay, việc minh bạch nguồn gốc sầu riêng xuất khẩu vẫn còn cho thấy hạn chế cốt lõi: cơ chế giám sát hiện tại chưa bao quát toàn bộ chuỗi. Đơn vị chứng nhận chỉ thẩm định mẫu được gửi đến, không thể kiểm soát toàn bộ lô hàng. Nếu doanh nghiệp “trộn” hàng bên ngoài, mọi cơ chế kiểm tra coi như vô hiệu. Điều đó chứng minh vì sao vi phạm có thể tồn tại dài lâu.

Do vậy, giám sát không chỉ để xử lý khi vi phạm xảy ra, mà để ngăn chặn từ đầu. Muốn đạt được điều này, trách nhiệm của từng tác nhân trong chuỗi phải được nâng lên. Cụ thể, nông dân cần chủ động xây dựng mã vùng trồng chuẩn hóa, ghi nhật ký điện tử và tuân thủ quy trình canh tác. Doanh nghiệp phải tuyệt đối tuân thủ quy định, không tìm cách lách quy định hoặc tiếp tay cho gian lận. Các đơn vị chứng nhận cần tăng năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp. Cơ quan quản lý phải có hệ thống kiểm tra định kỳ, cơ sở dữ liệu thống nhất và quy trình cảnh báo nhanh.

Bên cạnh đó, để bảo vệ thương hiệu sầu riêng Việt Nam xuất khẩu, mới đây, Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk đã đề xuất ba giải pháp trọng tâm, mang tính nền tảng cho một chuỗi sản xuất - xuất khẩu hiện đại. Đó là thiết lập chuỗi kiểm soát đồng bộ với vùng trồng kiểu mẫu, nhật ký điện tử và kiểm soát dư lượng đầu vào. Xây dựng phòng xét nghiệm độc lập, lấy mẫu ngẫu nhiên trước khi đóng gói, tạo “chốt chặn cuối”. Ứng dụng truy xuất nguồn gốc bằng mã QR đến từng trái sầu riêng, giúp minh bạch hóa toàn bộ hành trình từ vườn đến xuất khẩu.

Những giải pháp này không chỉ nhằm đáp ứng yêu cầu của Trung Quốc, mà còn mở đường để sầu riêng Việt Nam vươn sang các thị trường khác đang có mức tăng trưởng ấn tượng.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, kim ngạch xuất khẩu rau quả tháng 10/2025 đạt 961 triệu USD, giảm so với mức 1,313 tỷ USD của tháng 9/2025 nhưng vẫn cao hơn đáng kể so với cùng kỳ tháng 10/2024 (519 triệu USD). Tổng chung, trong 10 tháng năm 2025, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đạt hơn 7 tỷ USD, tăng 15,1% so với cùng kỳ năm 2024 và gần bằng tổng kim ngạch của cả năm 2024 (7,12 tỷ USD).

Tính đến hết tháng 10/2025, xuất khẩu sầu riêng đã chính thức vượt mức kỷ lục 3,2 tỷ USD của cả năm 2024. So với cùng kỳ năm trước, kim ngạch mặt hàng này tăng 12,3%, cao hơn đáng kể so với mức 2,85 tỷ USD ghi nhận trong 10 tháng đầu năm 2024.

Năm 2026, xuất khẩu sầu riêng được dự báo càng sáng sủa hơn khi kinh tế toàn cầu phục hồi, nhu cầu với nhiều ngành hàng tăng cao, trong đó có nhóm ngành nông sản nói chung và sầu riêng nói riêng. Trong bức tranh ấy, sầu riêng có cơ hội tiếp tục dẫn dắt ngành rau quả, nhưng chỉ khi câu chuyện mã số vùng trồng được quản lý chặt chẽ và hoàn toàn “sạch”.

Mới đây, Tổng cục Hải quan Trung Quốc đã ban hành Nghị định 280 thay thế Lệnh 248, quy định đăng ký cơ sở sản xuất thực phẩm nhập khẩu, có hiệu lực từ ngày 1/6/2026. Các quy định mới liên tục được ban hành cho thấy thị trường tỷ USD đang ngày càng siết chặt các quy định đối với nông sản nhập khẩu, trong đó có sầu riêng.

Để vẫn tận dụng được thị trường tỷ USD, về lâu dài là muốn xây dựng thương hiệu quốc gia trong “cuộc chơi” toàn cầu, bên cạnh việc cập nhật liên tục quy định từ phía bạn, những trái sầu riêng xuất sang Trung Quốc nói riêng và xuất ra nước ngoài phải lớn lên từ những mã vùng trồng sạch, quy trình sạch và uy tín tuyệt đối.

Ngoài Trung Quốc, xuất khẩu sầu riêng Việt Nam bắt đầu mở rộng sang nhiều thị trường mới như Hong Kong (Trung Quốc), Đài Loan (Trung Quốc), Papua New Guinea, Mỹ, Malaysia…