Xuất khẩu rau quả giảm, nông dân miền Tây lo thất thu

Sầu riêng rớt giá

Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho biết, kim ngạch xuất khẩu rau quả trong quý I/2025 đạt 1,14 tỷ USD, giảm 11,3% so với cùng kỳ năm 2024. Riêng tháng 3/2025, giá trị xuất khẩu ước đạt 450 triệu USD, nhưng không đủ để bù đắp cho sự sụt giảm trong hai tháng đầu năm.

Sầu riêng, mặt hàng chủ lực trong ngành rau quả, xuất khẩu từ đầu năm đến nay cũng kém vui hơn năm trước.

Xuất khẩu gặp khó, giá sầu riêng liên tục rớt giá. Ảnh minh họa

Tại các tỉnh trọng điểm sản xuất như Tiền Giang, Sóc Trăng, Bến Tre, TP. Cần Thơ, dù đang vào mùa thu hoạch sầu riêng nhưng không khí tại các vườn khá trầm lắng. Những ngày này năm ngoái, các thương lái nườm nượp tìm mua sầu riêng để xuất khẩu, giá thu mua loại Ri6 cao cấp lên tới 110.000 - 132.000 đồng/kg, giúp nhà vườn thu lợi nhuận hơn 1,5 tỷ đồng/ha.

Thế nhưng năm nay, giá sầu riêng Ri6 chỉ dao động từ 34.000 - 70.000 đồng/kg tùy loại. Ông Lê Văn Út, nông dân trồng sầu riêng lâu năm ở xã Ngũ Hiệp, huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang, chia sẻ: “Khoảng một tháng trở lại đây, giá sầu riêng liên tục giảm mạnh, khiến nông dân chúng tôi đứng ngồi không yên. Năm ngoái, vào mùa thu hoạch, thương lái tấp nập vào tận vườn tranh nhau mua, giá sầu riêng Ri6 lúc nào cũng cao, bà con phấn khởi vì bán được giá, thu nhập khá. Còn năm nay thì giá bán cứ rớt từng ngày, thương lái thu mua nhỏ giọt. Vườn nhà tôi cũng như nhiều bà con khác đang đến kỳ thu hoạch, trái chín đầy vườn mà bán không được giá, lời lãi chẳng còn bao nhiêu, thậm chí nếu kéo dài tình trạng này, nguy cơ lỗ vốn là điều khó tránh khỏi".

Tại xã Trường Long, huyện Phong Điền, TP. Cần Thơ, ông Lê Minh Tâm, cho biết: “Gia đình tôi có khoảng 120 gốc sầu riêng đang cho trái. Trước đây, mỗi khi đến vụ thu hoạch, thương lái đến tận vườn thu mua với giá cao, bà con chúng tôi phấn khởi lắm. Nhưng năm nay, mọi chuyện khác hẳn. Giá sầu riêng Ri6 loại đẹp chỉ còn khoảng 65.000 - 70.000 đồng/kg, còn loại xô thì chỉ 34.000 - 40.000 đồng/kg. Với mức giá này, sau khi trừ chi phí phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và công chăm sóc, lợi nhuận gần như không còn".

Không chỉ riêng cây sầu riêng, những hộ trồng bưởi da xanh xuất khẩu tại các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long cũng đang đứng ngồi không yên vì giá bán lao dốc. Bà Trần Thị Bảy, một nông dân trồng bưởi lâu năm ở xã Kế Thành, huyện Kế Sách, tỉnh Sóc Trăng, bộc bạch: “Những năm trước, tới mùa thu hoạch, thương lái vào tận vườn đặt mua bưởi da xanh xuất khẩu với giá cao, có lúc lên tới 60.000-70.000 đồng/kg. Bà con trồng bưởi ai cũng phấn khởi, chăm vườn kỹ lưỡng vì biết chắc sẽ có lời. Vậy mà năm nay, từ sau Tết Nguyên đán 2025, giá bưởi rớt thê thảm, có thời điểm chỉ còn 10.000-15.000 đồng/kg, bán không đủ bù chi phí chăm sóc".

Bà Bảy cho biết thêm, gần đây giá bưởi có nhích lên đôi chút, dao động từ 20.000-25.000 đồng/kg, song nông dân vẫn chưa có lãi nhiều bởi chi phí đầu tư như phân bón, thuốc bảo vệ thực vật đến công chăm sóc đều tăng cao.

Chuyển đổi sản xuất để đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu

Nguyên nhân chủ yếu khiến rau quả rớt giá là do thị trường xuất khẩu gặp khó khăn. Trong đó, thị trường Trung Quốc đã áp dụng hàng loạt biện pháp kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt từ đầu năm 2025. Đặc biệt, đối với sầu riêng nhập khẩu, Trung Quốc kiểm tra 100% lô hàng về dư lượng cadimi và chất vàng 0 tại các phòng thí nghiệm đạt chuẩn do Trung Quốc công nhận. Những lô không đạt sẽ buộc phải tái xuất, gây thiệt hại nặng cho doanh nghiệp và kéo dài thời gian thông quan, làm tăng chi phí xuất khẩu. Trong bối cảnh đó, nhiều lô hàng bị chậm trễ, hư hỏng, khiến thương nhân hạn chế thu mua hàng hóa từ nông dân.

Mô hình trồng vú sữa tím đạt chuẩn VietGAP phục vụ xuất khẩu tại xã Trinh Phú, huyện Kế Sách, tỉnh Sóc Trăng.

Trong khi đó, mỗi container sầu riêng xuất khẩu thường gom hàng từ nhiều hộ khác nhau, trong khi mỗi hộ lại có cách chăm sóc, bón phân khác nhau, nên chất lượng sản phẩm không đồng đều. Các doanh nghiệp gần như không thể kiểm tra toàn bộ sản phẩm mà chỉ kiểm tra mẫu đại diện, nên khi xuất khẩu, nếu Trung Quốc kiểm nghiệm lại và phát hiện mẫu nhiễm cadimi thì cả lô hàng sẽ bị trả về. Đây chính là lý do làm xuất khẩu sầu riêng chậm lại, kéo theo toàn ngành rau quả đi xuống vì sầu riêng hiện chiếm gần 50% tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả.

Ông Nguyễn Quốc Khánh, đại diện doanh nghiệp xuất khẩu nông sản tại TP. Cần Thơ cho biết: “Hiện nay, thị trường xuất khẩu ngày càng khắt khe, không còn dễ dàng như trước. Riêng thị trường Trung Quốc đã siết chặt yêu cầu về dư lượng cadimi, chất vàng 0 phải ở mức cực kỳ thấp. Nếu hàng hóa không đạt chuẩn, họ sẵn sàng tái xuất hoặc thậm chí tiêu hủy lô hàng, mỗi container bị trả về có thể thiệt hại vài trăm triệu đồng. Trong khi đó, sản lượng nông sản chủ yếu vẫn do nông dân nhỏ lẻ sản xuất, mỗi nhà mỗi cách chăm sóc, quy trình không đồng đều nên rất khó kiểm soát chất lượng đồng nhất".

Không chỉ Trung Quốc, hiện nay Mỹ, EU, Nhật Bản, Canada cũng đang siết chặt kiểm soát chất lượng nông sản nhập khẩu. Việc cạnh tranh quốc tế ngày càng khốc liệt buộc Việt Nam phải nhanh chóng tái cơ cấu sản xuất, gắn sản xuất với thị trường, xây dựng vùng trồng đạt chuẩn, kiểm soát chặt chẽ vật tư đầu vào, áp dụng các quy trình canh tác hiện đại và truy xuất nguồn gốc rõ ràng.

Để đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe của thị trường, một số địa phương, doanh nghiệp đã bắt đầu thực hiện chuyển đổi. Ở Sóc Trăng, TP. Cần Thơ, nhiều Hợp tác xã nông nghiệp đã xây dựng vùng trồng theo tiêu chuẩn GlobalGAP, VietGAP, phối hợp chặt chẽ với doanh nghiệp ngay từ khâu quy hoạch giống, chăm sóc, thu hoạch, đóng gói. Đây được xem là hướng đi tất yếu để nông sản Việt Nam không chỉ trụ vững mà còn vươn xa hơn trên thị trường quốc tế trong thời gian tới.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia nhận định, hiện tốc độ chuyển đổi còn chậm và thiếu đồng bộ. Nếu không đẩy nhanh hơn nữa việc chuẩn hóa quy trình sản xuất, liên kết theo chuỗi giá trị, ngành rau quả Việt Nam sẽ gặp rất nhiều khó khăn để đạt mục tiêu 8 tỷ USD xuất khẩu năm 2025.