Vụ sữa giả: Soi chiếu trách nhiệm người nổi tiếng với Luật về bảo vệ người tiêu dùng

Người nổi tiếng không vô can

Vụ "bê bối" sữa giả gần đây tại Việt Nam đã khiến dư luận phẫn nộ, đặc biệt khi nhiều người nổi tiếng đã tham gia quảng bá các sản phẩm này. Khi cơ quan chức năng vào cuộc, hàng trăm nghìn người tiêu dùng như vỡ lẽ, hóa ra niềm tin vào “người có ảnh hưởng” cũng có thể trở thành con dao hai lưỡi mà phần tổn thương lại thuộc về họ.

Vụ việc không chỉ đặt ra câu hỏi về đạo đức và tiêu chuẩn nghề nghiệp trong giới sản xuất, phân phối hàng tiêu dùng, mà còn chĩa mũi nhọn thẳng vào trách nhiệm pháp lý của những người được gọi là “người có ảnh hưởng”, một khái niệm đang ngày càng được sử dụng một cách tuỳ tiện và mơ hồ trong không gian mạng.

Họ có thể là nghệ sĩ, chuyên gia, youtuber, streamer, beauty blogger, hay đơn giản chỉ là một người mẹ có phong cách sống truyền cảm hứng, được cộng đồng tin tưởng và dõi theo. Nhưng khi đã nhận thù lao, dù là bằng tiền mặt, hiện vật, chiết khấu hay quyền lợi truyền thông để nói tốt về một sản phẩm, họ không còn đơn thuần là “người dùng chia sẻ trải nghiệm cá nhân”. Họ trở thành một "mắt xích" trong chuỗi quảng bá, tiêu thụ hàng hóa. Điều đó có nghĩa, họ không thể đứng ngoài Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Luật sửa đổi năm 2023, có hiệu lực từ ngày 1/7/2024, đã xác lập nguyên tắc rất rõ: Người quảng bá sản phẩm dịch vụ có trách nhiệm bảo đảm thông tin đầy đủ, trung thực, không gây hiểu lầm về tính năng, công dụng, nguồn gốc. Nếu hành vi quảng bá sai lệch gây thiệt hại cho người tiêu dùng, họ có thể bị xử lý hành chính, thậm chí bị truy cứu trách nhiệm liên đới cùng nhà sản xuất hoặc nhà phân phối.

Nhiều người nổi tiếng đã quảng bá cho các sản phẩm trong vụ bê bối sữa nghi giả mà lực lượng chức năng đã triệt phá gần đây

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, sự chậm trễ trong nhận thức và thiếu chuẩn hóa trong hành vi của rất nhiều người có ảnh hưởng. Một số cá nhân còn viện cớ “tôi không bán, tôi chỉ chia sẻ”, như thể điều đó có thể miễn trừ mọi hậu quả mà lời nói của họ gây ra. Họ mặc nhiên coi mạng xã hội là “vùng xám pháp lý”, nơi mọi thứ đều là cảm xúc cá nhân, dù đằng sau mỗi đoạn clip, mỗi bài viết, là cả một hợp đồng quảng cáo lên đến hàng trăm triệu đồng.

Nguy hiểm hơn, chính kiểu “chia sẻ mang tính cá nhân” lại là công cụ hữu hiệu để tạo ra sự tin cậy. Khi một người mẹ nổi tiếng giới thiệu sữa cho con mình, người theo dõi tin rằng đó là sản phẩm thật sự an toàn. Họ không nghĩ rằng những sản phẩm được 'gắn tên gọi là sữa" ấy chưa từng qua kiểm nghiệm độc lập, và thậm chí được sản xuất từ một cơ sở không đủ điều kiện vệ sinh an toàn thực phẩm. Họ cũng không biết rằng, người đang "thao thao bất tuyệt" giới thiệu những công dụng, tính năng của sản phẩm kia đã nhận tài trợ để làm điều đó.

Siết chặt trách nhiệm của người có ảnh hưởng

Chính từ thực tế đó, ngày 9/4 vừa qua, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, Bộ Công Thương đã phát đi cảnh báo đặc biệt về hành vi quảng bá không trung thực, đặc biệt trong lĩnh vực thực phẩm, mỹ phẩm và dược liệu. Cơ quan này khẳng định rõ: “Một số người có ảnh hưởng đang gian dối hoặc thiếu trung thực trong việc quảng bá sản phẩm, gây thiệt hại nghiêm trọng cho người tiêu dùng và làm méo mó môi trường cạnh tranh”. Đây không còn là chuyện đạo đức nghề nghiệp, mà đã là hành vi có dấu hiệu vi phạm pháp luật, ảnh hưởng đến quyền lợi người tiêu dùng và tính công bằng trong thương mại.

Trong thời gian tới, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật, đồng thời tăng cường giám sát và xử lý nghiêm các hành vi cung cấp thông tin sai sự thật hoặc gây nhầm lẫn từ phía “người có ảnh hưởng”. Điều này nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng và xây dựng một môi trường kinh doanh lành mạnh, cạnh tranh công bằng và phát triển bền vững.

Đã đến lúc, cần có những chế tài cụ thể và thực thi nghiêm khắc hơn. Không thể chỉ dừng ở các cảnh báo. Việc công khai danh tính những người quảng bá sai sự thật, buộc họ phải chịu trách nhiệm tài chính khi gây thiệt hại cho người tiêu dùng, là cần thiết. Đồng thời, các nền tảng mạng xã hội cũng cần đồng hành trong việc gắn nhãn rõ ràng với các nội dung tài trợ, tránh tình trạng quảng cáo trá hình, gây nhầm lẫn cho công chúng.

Về phía người tiêu dùng, việc tỉnh táo lựa chọn thông tin là điều quan trọng. Nhưng bản thân những “người có ảnh hưởng” cũng phải tự ý thức rằng, danh tiếng không thể là công cụ kiếm tiền vô trách nhiệm. Sự ảnh hưởng, nếu không đi kèm trách nhiệm pháp lý và đạo đức, sẽ trở thành mối nguy cho xã hội. Trong một xã hội thượng tôn pháp luật, quyền lực truyền thông phải đi kèm nghĩa vụ kiểm chứng. Nếu một bác sĩ kê nhầm thuốc gây chết người, họ bị tước giấy phép. Vậy thì một KOL quảng cáo thực phẩm "nổ", thổi phồng công dụng dẫn tới bệnh tật, thiệt hại sức khỏe, sao có thể vô can?

Thế giới đang bước vào thời kỳ của nền kinh tế số, nơi từng dòng tin trên mạng đều có thể chuyển hóa thành hành vi tiêu dùng. Trong thế giới ấy, ảnh hưởng là quyền lực. Nhưng quyền lực càng lớn, trách nhiệm càng không thể thoái thác.