Về miền cổ tích với cây chè Shan tuyết Sơn La

Món quà quý từ núi rừng

Người dân Sơn La kể rằng, nếu có dịp ghé thăm huyện vùng cao Bắc Yên hoặc Vân Hồ (Sơn La), thấy những người phụ nữ Mông ngồi ở các cửa hàng nho nhỏ hai bên đường bán những túi chè đặc sản với giá hàng trăm nghìn hoặc tiền triệu thì đừng phải ngạc nhiên. Bởi, các công đoạn để tạo thành sản phẩm chè Shan tuyết bán ra thị trường là cả một quá trình gian nan. Nhiều năm nay, những người phụ nữ người Mông đã bằng bàn đôi bàn tay khéo léo, sự nhẫn nại, chịu thương, chịu khó của mình mới tạo ra loại chè mang hương vị riêng ở vùng cao Tây Bắc này. Nếu chè càng nhiều màu trắng tuyết, phần lá màu hanh vàng sáng thì đó là chè ngon, mẻ chè sao thành công.

Chè Shan tuyết là món quà quý của núi rừng Sơn La (Ảnh: TTXVN)

Nằm ở độ cao khoảng 1.800m so với mực nước biển, xã Tà Xùa, huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La, được thiên nhiên ban tặng khí hậu mát mẻ, cảnh quan hùng vĩ, tươi đẹp.

Nơi đây còn được biết đến giống chè Shan tuyết với nhiều cây có tuổi đời hàng trăm năm cho hương vị chè đặc trưng không nơi nào có được. Tà Xùa hiện có hơn 200ha chè Shan tuyết; trong đó, gần một nửa là cây chè cổ thụ, tập trung ở các bản Bẹ, Tà Xùa, Chung Chinh. Do quanh năm mây phủ, độ ẩm cao và khí hậu trong lành mát mẻ nên cây chè Shan tuyết nơi đây có búp to, dưới lá chè có phủ một lớp lông tơ mịn, màu trắng như tuyết, người dân nơi đây thường gọi là chè tuyết.

Để giữ được chất lượng riêng cho sản phẩm, các cây chè cổ thụ được giao đến từng hộ gia đình, được hướng dẫn chăm sóc hoàn toàn tự nhiên, không phun thuốc hay dùng phân hóa học để bón cho cây, mà chỉ phát dọn thực bì quanh gốc tạo sự thông thoáng cho cây quang hợp và thu hái đúng kỹ thuật. Nhờ đó, cây được phục hồi, xanh tốt, cho năng suất và chất lượng cao, mang lại thu nhập đáng kể cho người dân nơi đây.

Hiện sản phẩm chè Tà Xùa đã trở thành đặc sản của huyện Bắc Yên nên được nhiều người tiêu dùng ưa chuộng. Búp chè tươi thu hái đến đâu thì được các công ty, hợp tác xã bao tiêu đến đó.

Cùng với chè Tà Xùa, xã Tô Múa, huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La cũng có hàng nghìn cây chè Shan tuyết cổ thụ tuổi đời hàng trăm năm.

Theo đánh giá của các nhà khoa học, giống chè cổ thụ trên mảnh đất Tô Múa, Vân Hồ là giống chè Shan tuyết có nguồn gốc từ Trung Quốc. Chè được trồng trên các vùng núi cao khoảng 1.500m so với mặt nước biển với khả năng phơi nắng, phơi sương cao. Chè càng lâu năm thì càng có giá trị đối với sức khỏe con người. Lâu nay, người dân Tô Múa chỉ quen với việc thu hái, sao, ủ ướp theo phương pháp thủ công. Chè hái những ngày trời mát, nhiều sương mù là tốt nhất. Sau khi chè được hái về phải tranh thủ sao càng sớm càng tốt, mới giữ được hương vị. Đặc biệt là chè khi hái về sẽ không để qua đêm, bởi qua một đêm sẽ bị héo và mất hết hương vị. Nay thì địa phương này đã có nhà máy chế biến và đang hướng tới cách làm mang lại giá trị kinh tế cao.

Tại xã Chiềng Yên, huyện Vân Hồ, ngoài 80 ha chè shan tuyết được trồng từ những năm 1950, còn có loại chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi ở bản Leo có hương vị đặc trưng, được nhiều người ưa chuộng.

Cây chè mang lại sinh kế cho đồng bào dân tộc Sơn La (Ảnh: TTXVN)

Bản Leo có khí hậu mát mẻ, có độ cao khoảng 900m so với mực nước biển, nhiều tháng có sương mù bao phủ và xung quanh còn nhiều rừng nên có độ ẩm cao, rất phù hợp với cây chè. Chè cổ thụ bản Leo là giống chè Shan tuyết, tôm có phấn trắng, chè sau khi sao lên có màu phấn trắng tự nhiên như tuyết phủ bên ngoài. Nước chè có màu vàng trong, nhấp ngụm chè, cảm nhận có vị đắng nhẹ, thơm; khi uống, vị ngọt đượm lại rất lâu.

Trước đây, cây chè mọc hoang không có ai chăm sóc, có cây cao đến 6m. Sau này nhận thấy chè cổ thụ được nhiều người ưa chuộng, đến nay, bà cond dã được vận động gìn giữ, khai thác và bảo vệ cây chè. Cây chè được chăm sóc theo hướng hữu cơ, không phun thuốc hay dùng phân bón hóa học để giữ hương vị tự nhiên vốn có; chỉ cắt tỉa cành, đốn cây hạ thấp độ cao để cây ra tán rộng cho nhiều búp và dễ thu hái; phát dọn cỏ xung quanh gốc và dùng chính cỏ đã phát đó để rải cho mục làm phân hữu cơ cho cây.

Hiện nay, chè búp tươi của bà con trong bản được thu mua với giá 10 – 12 nghìn đồng/kg. Sản phẩm được những người sành trà khá thích, khen ngon, thơm và đậm vị. Tận dụng lợi thế xã phát triển du lịch, bà con đã đã tiếp cận quảng bá sản phẩm với khách du lịch. Tiếng lành đồn xa, sản phẩm chè shan tuyết cổ thụ ngày càng được nhiều người biết đến.

Hiện nay, chè búp khô Shan tuyết Sơn La được người tiêu dùng ưa chuộng với giá bán bình quân từ 500.000-800.000 đồng/kg.

Ngoài ra, hiện loại chè chè cổ thụ búp to, khi sao 5kg chè tươi sẽ được 1kg chè khô, giá bán trung bình từ 1,2-1,5 triệu đồng/kg, riêng loại chè thượng hạng giá bán lên đến 2,5 triệu đồng/kg.

Nỗ lực giữ gìn thương hiệu

Với những giá trị to lớn từ cây chè Shan tuyết, đến nay, người dân, chính quyền địa phương đang nỗ lực để thương hiệu này được người tiêu dùng trong và ngoài nước biết đến, sử dụng nhiều hơn. Hiện huyện Bắc Yên đã ban hành Đề án “Phục tráng vùng chè shan tuyết Tà Xùa.” Mục tiêu là quy hoạch, cải tạo, phục tráng diện tích chè hiện có, phát triển thêm diện tích mới, xây dựng thương hiệu hàng hóa chè đặc sản Tà Xùa. Ngoài ra, hỗ trợ các hộ dân, doanh nghiệp đưa thiết bị máy móc hiện đại vào việc sản xuất, kinh doanh, chế biến, bảo quản nhằm tăng giá trị sản phẩm chè, đáp ứng được nhu cầu thị hiếu của thị trường, tạo việc làm, tăng thu nhập.

Sản phẩm chè shan mang lại giá trị cao cho người trồng chè

Theo UBND xã Tà Xùa, hiện nay, cây chè cổ thụ được cấp ủy, chính quyền và người dân trong xã chung tay bảo vệ, chăm sóc và quản lý chặt chẽ.

Thời gian qua, huyện Bắc Yên đã mời gọi các doanh nghiệp chế biến chè của Việt Nam đến đầu tư và phát huy giá trị của cây chè cổ thụ tại địa phương. Công ty Trà và đặc sản Tây Bắc đã phối hợp với cơ quan chuyên môn của huyện hướng dẫn người dân bảo vệ, chăm sóc, thu hái và chế biến sâu sản phẩm chè cổ thụ và xây dựng thành công thương hiệu sản phẩm OCOP đạt tiêu chuẩn 4 sao cấp tỉnh với Trà xanh mây Tà Xùa, Trà xanh thiện, Bạch trà.

Ngoài ra, Hợp tác xã Nông nghiệp và Chè Tà Xùa đã đăng ký và được cấp giấy chứng nhận VietGAP cho 30 ha chè. Hiện du khách đến du lịch Tà Xùa ngày càng nhiều và sản phẩm chè nơi đây trở thành món quà đặc sản được nhiều người lựa chọn.

Đối với chè Bản Leo, Hội Nông dân xã đã mở lớp tập huấn kỹ thuật chăm sóc cây chè cho bà con. Cây chè cổ thụ ở bản Leo được chăm sóc ngày càng xanh tốt và phát triển. Với 6 ha chè cổ thụ, sản lượng mỗi năm thu được khoảng 20 tấn. Nhiều hộ có thêm nguồn thu nhập đáng kể.

Giữ gìn và khai thác diện tích chè cổ thụ, xã khuyến khích, vận động nhân dân chăm sóc chè theo hướng hữu cơ, định hướng tạo sản phẩm đặc trưng của địa phương, từng bước xây dựng thương hiệu để nâng cao giá trị.