
Truyền thông năng lượng: Mắt xích quan trọng đưa chính sách đi vào cuộc sống
Truyền thông: Động lực thúc đẩy sử dụng năng lượng hiệu quả
Sau 15 năm triển khai, Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (Luật số 50/2010/QH12) đã góp phần quan trọng vào việc hình thành thói quen sử dụng năng lượng tiết kiệm, an toàn và bền vững trong xã hội. Đây không chỉ là một văn bản pháp luật mang tính quản lý, mà còn là công cụ điều chỉnh hành vi, thúc đẩy thay đổi nhận thức và hành động trong toàn cộng đồng.
Phát biểu tại Hội nghị tập huấn “Nâng cao năng lực truyền thông về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả” do Bộ Công Thương tổ chức chiều ngày 17/10 tại TP. Hồ Chí Minh, ông Nguyễn Đình Hiệp - Chủ tịch Hội Khoa học và Công nghệ sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả Việt Nam cho biết: “Luật đã góp phần thay đổi căn bản nhận thức của xã hội, từng bước hình thành văn hóa tiết kiệm năng lượng trong sản xuất và đời sống”.
Ông Nguyễn Đình Hiệp - Chủ tịch Hội Khoa học và Công nghệ sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả Việt Nam phát biểu tại hội nghị. Ảnh: Thanh Minh.
Từ khi Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả được ban hành năm 2010 và có hiệu lực từ năm 2011, Việt Nam đã triển khai ba giai đoạn Chương trình mục tiêu quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả.
Giai đoạn đầu (2006 - 2010) đặt nền móng cho nhận thức cộng đồng và hoàn thiện hành lang chính sách trong lĩnh vực năng lượng.
Giai đoạn hai (2011 - 2016) ghi dấu bằng mức tiết kiệm năng lượng trung bình 5,65%, tương đương hơn 11.000 KTOE năng lượng quy đổi (tức khoảng 128 tỷ kWh điện), vượt mục tiêu Quốc hội phê duyệt.
Hiện nay, giai đoạn ba (2019 - 2030) đang được triển khai theo Quyết định số 280/QĐ-TTg ngày 13/3/2019 của Thủ tướng Chính phủ, hướng tới mục tiêu tiết kiệm 8 - 10% tổng năng lượng tiêu thụ toàn quốc trong giai đoạn này, đồng thời gắn kết chặt chẽ với định hướng phát triển kinh tế xanh, giảm phát thải và tăng trưởng bền vững.
Ngay sau khi Luật có hiệu lực, Bộ Công Thương cùng các bộ, ngành liên quan đã đồng bộ ban hành 02 Nghị định hướng dẫn, 16 Thông tư chuyên ngành, 02 Quyết định của Thủ tướng Chính phủ và hơn 50 bộ tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia. Hệ thống văn bản pháp lý này đã tạo khung thể chế vững chắc, giúp hoạt động tiết kiệm năng lượng được triển khai đồng bộ trên phạm vi cả nước, từ sản xuất công nghiệp, xây dựng, giao thông vận tải đến tiêu dùng sinh hoạt.
Các đại biểu tham gia Hội nghị tập huấn “Nâng cao năng lực truyền thông về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả”. Ảnh: Thanh Minh.
Song song với chính sách, công tác truyền thông được coi là một trụ cột quan trọng trong việc lan tỏa ý thức tiết kiệm năng lượng. Những chiến dịch như Giờ Trái đất, Cuộc vận động hộ gia đình tiết kiệm điện, hay các chương trình tuyên truyền trên báo chí và truyền hình, đã đi vào đời sống xã hội.
Chỉ riêng cuộc vận động tiết kiệm điện hộ gia đình đã thu hút hơn 120.000 hộ dân tham gia; hàng năm có 4.500 tin, bài và 80 phóng sự chuyên sâu phản ánh các mô hình tiết kiệm năng lượng hiệu quả; thắp lên tinh thần tự giác của cộng đồng, khi tiết kiệm điện không chỉ vì lợi ích cá nhân, mà còn là hành động vì quốc gia, vì thế hệ tương lai.
Hoàn thiện khung chính sách
Nhìn lại chặng đường 15 năm, Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đã tạo bước ngoặt trong quản lý năng lượng ở Việt Nam. Hàng loạt mô hình tiết kiệm điện trong công nghiệp, tòa nhà, hộ gia đình được nhân rộng; hàng nghìn doanh nghiệp đã tiếp cận công nghệ hiện đại, đổi mới dây chuyền sản xuất. Đặc biệt, chương trình dán nhãn năng lượng với 19 nhóm sản phẩm, hơn 20.000 sản phẩm được dán nhãn, đã góp phần loại bỏ 45 triệu bóng đèn sợi đốt, tiết kiệm khoảng 100 triệu kWh/năm, tương đương công suất một nhà máy nhiệt điện 300 MW.
Các nhà báo tham dự hội nghị tập huấn. Ảnh: Thanh Minh.
Tuy nhiên, cùng với thành công là những thách thức mới. Ông Nguyễn Đình Hiệp thẳng thắn cho rằng, một số quy định hiện hành vẫn mang tính khuyến khích, chưa có cơ chế chế tài đủ mạnh; mô hình doanh nghiệp dịch vụ năng lượng (ESCO) còn manh mún; cơ chế tài chính xanh vẫn thiếu cụ thể. Do đó, việc sửa đổi, bổ sung luật là yêu cầu tất yếu để bắt kịp xu thế phát triển năng lượng bền vững trên toàn cầu.
Trên cơ sở đó, Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (Luật số 77/2025/QH15), có hiệu lực từ ngày 01/01/2026. Luật mới chỉ gồm 3 điều, nhưng sửa đổi và bổ sung tới 21 nội dung, trong đó tập trung vào những điểm đột phá mang tính thực tiễn.
Thứ nhất, đưa chỉ tiêu sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trở thành chỉ tiêu bắt buộc trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của các bộ, ngành, địa phương.
Thứ hai, mở rộng phạm vi dán nhãn năng lượng sang lĩnh vực vật liệu xây dựng, đặc biệt là kính và vật liệu cách nhiệt - khu vực chiếm tới 30% nhu cầu năng lượng quốc gia.
Thứ ba, thành lập Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, là quỹ tài chính Nhà nước ngoài ngân sách, hoạt động không vì lợi nhuận, huy động nguồn vốn xã hội hóa để tài trợ, cho vay, đầu tư cho các dự án tiết kiệm năng lượng.
Đặc biệt, luật mới nhấn mạnh phát triển mô hình doanh nghiệp dịch vụ năng lượng (ESCO), cho phép các tổ chức chuyên nghiệp tham gia tư vấn, đầu tư và chia sẻ lợi ích tiết kiệm với doanh nghiệp, qua đó hình thành thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch. Chính phủ cũng xây dựng cơ chế tín dụng xanh, phát hành trái phiếu xanh hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, chuyển đổi sang mô hình sản xuất carbon thấp và thân thiện môi trường.
Trong bức tranh chuyển dịch năng lượng hiện nay, truyền thông được xem là mắt xích quan trọng nhất để biến chính sách thành hành động, biến nhận thức thành phong trào xã hội. Nếu như mười năm trước, tiết kiệm điện còn là khẩu hiệu treo trên tường, thì nay, nó đã trở thành thước đo của năng lực quản trị doanh nghiệp và ý thức công dân.
Ông Nguyễn Đình Hiệp cho rằng, nâng cao năng lực truyền thông chính là “nâng cao năng lực hành động”. Báo chí, truyền hình, và các kênh truyền thông số cần chủ động dẫn dắt dư luận, lan tỏa câu chuyện hay, nhân rộng mô hình hiệu quả và khơi dậy tinh thần trách nhiệm xã hội trong sử dụng năng lượng. Bởi nếu thiếu truyền thông, các chính sách dù đúng cũng khó đi vào cuộc sống; còn khi truyền thông mạnh, nó sẽ trở thành lực đẩy bền bỉ cho sự thay đổi nhận thức và hành vi của cộng đồng.
Theo Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA), trong hai thập kỷ qua, các biện pháp sử dụng năng lượng hiệu quả đã giúp cắt giảm 27 EJ năng lượng, tương đương 20% tổng nhu cầu năng lượng toàn cầu, góp phần giảm 1/5 lượng phát thải CO₂. Con số đó không chỉ phản ánh thành tựu công nghệ, mà còn là minh chứng cho sức mạnh của ý thức cộng đồng và vai trò định hướng của truyền thông trong hành trình xanh hóa nền kinh tế.
Hành trình tiết kiệm năng lượng của Việt Nam còn dài, song định hướng đã rõ. Luật sửa đổi 2025, cùng sự đồng hành của truyền thông, doanh nghiệp và người dân, sẽ là chìa khóa để mở cánh cửa phát triển xanh, tăng trưởng bền vững và hướng tới mục tiêu Net Zero vào năm 2050.
Ông Nguyễn Đình Hiệp nhấn mạnh: “Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đã góp phần thay đổi nhận thức xã hội, từng bước hình thành văn hóa tiết kiệm năng lượng trong sản xuất và đời sống.”