Truy xuất nguồn gốc OCOP dưới mắt người tiêu dùng

Niềm tin bắt đầu từ tem nhãn

Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) đã trở thành động lực phát triển kinh tế nông thôn và đưa đặc sản địa phương đến gần hơn với người tiêu dùng cả nước. Nhưng giữa vô vàn sản phẩm, điều khiến người mua thực sự yên tâm chính là khả năng truy xuất nguồn gốc, thể hiện qua tem nhãn và mã QR in ngay trên bao bì. Đây được xem như “tấm hộ chiếu” để sản phẩm bước vào các chuỗi siêu thị, cửa hàng nông sản sạch, thậm chí là các thị trường xuất khẩu.

Chị Nguyễn Thị Lành (41 tuổi, phường Đống Đa, Hà Nội), một khách hàng quen thuộc của cửa hàng đặc sản miền núi ở Hà Nội, chia sẻ: “Tôi luôn ưu tiên những sản phẩm có mã QR. Chỉ cần một lần quét, thông tin về hợp tác xã, ngày sản xuất, quy trình kiểm định hiện ra đầy đủ, tôi mới thấy yên tâm mua làm quà biếu”. Với những người mua hàng trực tuyến, yếu tố này còn quan trọng hơn, vì họ không thể trực tiếp kiểm tra hàng hóa.

Không chỉ người tiêu dùng, các đại lý bán lẻ cũng coi tem truy xuất là tiêu chí đầu tiên khi nhập hàng. Ông Lê Văn Hùng, chủ cửa hàng nông sản sạch tại phường Ba Đình, Hà Nội cho biết: “Khách bây giờ rất kỹ. Nếu sản phẩm OCOP không có mã QR chuẩn hoặc quét ra thông tin sơ sài, dù rẻ cũng khó bán. Ngược lại, sản phẩm có thông tin minh bạch giúp chúng tôi tự tin tư vấn và bảo đảm uy tín với khách”.

Tuy vậy, quá trình triển khai vẫn còn không ít vướng mắc. Một số người tiêu dùng phản ánh mã QR trên bao bì không quét được hoặc đường dẫn đã hỏng, thông tin cập nhật chậm. Nhiều trường hợp hàng giả, hàng nhái gắn mác OCOP gây nhầm lẫn và làm giảm uy tín chung của chương trình. Chị Lành từng mua một lô bánh kẹo dán tem OCOP nhưng khi quét chỉ hiện vài dòng thông tin chung chung, không có chi tiết về vùng nguyên liệu hay cơ sở sản xuất. “Tôi rất thất vọng và lần sau chắc chắn kiểm tra kỹ hơn”, chị nói.

Đại lý bán lẻ cũng gặp khó khi chi phí nhập sản phẩm có tem chuẩn cao hơn đáng kể. Ông Hùng phân tích: “Chi phí đầu vào cao khiến giá bán lẻ tăng, nhưng nếu không có tem truy xuất thì khách không mua. Chúng tôi phải tính toán rất kỹ để giữ lợi nhuận mà không mất khách”.

Sự thiếu đồng bộ trong quản lý càng làm câu chuyện phức tạp hơn. Tem truy xuất của mỗi địa phương một kiểu, người tiêu dùng khó nhận diện đâu là tem chính thống. Không ít sản phẩm chỉ dán tem mang tính hình thức, không liên thông dữ liệu với cổng thông tin quốc gia, khiến việc kiểm tra thiếu tin cậy. Từ thực tế này, nhiều khách hàng và nhà bán lẻ mong muốn cơ quan chức năng chuẩn hóa hệ thống truy xuất nguồn gốc, đảm bảo dữ liệu minh bạch, dễ tra cứu và tăng cường hậu kiểm, xử lý nghiêm hàng giả, hàng nhái.

Giữ vững niềm tin bằng công nghệ

Nếu người tiêu dùng xem tem nhãn là “giấy thông hành” thì với các hợp tác xã (HTX), truy xuất nguồn gốc chính là “cam kết chất lượng”. Nhiều chủ thể OCOP đã chủ động đầu tư để vừa bảo vệ thương hiệu, vừa nâng cao giá trị sản phẩm.

Ông Trần Cao Tiên, Giám đốc HTX Kinh doanh dịch vụ Xuân Hải, nhấn mạnh rằng truy xuất nguồn gốc là yếu tố sống còn từ ngày đầu tham gia chương trình: “Chúng tôi không chỉ bán nông sản mà còn bán sự an tâm. Người tiêu dùng thành phố sẵn sàng trả giá cao hơn miễn là được bảo đảm chất lượng và có thể kiểm tra nguồn gốc”. HTX của ông đã xây dựng hệ thống mã QR riêng, áp dụng bao bì chống giả và cập nhật dữ liệu sản xuất hằng ngày để thuận tiện cho khách hàng và các siêu thị đối tác.

Tuy nhiên, khi sản phẩm Xuân Hải được gắn sao OCOP, thị trường lập tức xuất hiện hàng giả mạo thương hiệu. “Người tiêu dùng khó phân biệt thật giả, còn chúng tôi bị ảnh hưởng uy tín nếu cơ quan quản lý không kịp thời can thiệp”, ông Tiên chia sẻ. Theo ông, dán tem chỉ là bước khởi đầu; quan trọng hơn là cơ chế bảo vệ thương hiệu và kiểm soát sau chứng nhận, nếu không mọi nỗ lực đầu tư sẽ trở nên mong manh.

Ông Tống Văn Viện, Giám đốc HTX Nông sản Phú Lương, đơn vị được biết đến với sản phẩm OCOP 5 sao Trà Tôm nõn Hương Quê cũng cho rằng truy xuất nguồn gốc giúp kể trọn câu chuyện về vùng chè và quy trình chế biến. “Khách hàng muốn biết chén trà mình uống được trồng trên vùng đất nào, chăm sóc ra sao. Mã QR là cách nhanh nhất để họ cảm nhận hương vị quê hương”, ông nói.

Dù vậy, ông Viện thừa nhận chi phí đầu tư không nhỏ từ bao bì, tem nhãn, thiết bị đóng gói đến duy trì dữ liệu điện tử. “Nếu sản phẩm không tăng được sản lượng, HTX sẽ chịu áp lực tài chính lớn”, ông bày tỏ và kiến nghị có thêm chính sách hỗ trợ về vốn và đào tạo để các đơn vị nhỏ lẻ có thể duy trì chuẩn truy xuất nguồn gốc.

Cả hai giám đốc đều thống nhất rằng truy xuất nguồn gốc không chỉ là thủ tục hành chính mà chính là lợi thế cạnh tranh dài hạn. Họ đề xuất Nhà nước chuẩn hóa tem truy xuất quốc gia, đảm bảo mã QR hoạt động ổn định, tăng cường hậu kiểm và xử lý nghiêm hàng giả. Đồng thời, cần hỗ trợ tài chính và đào tạo kỹ thuật để các HTX nhỏ có thể đầu tư cho tem nhãn, bao bì, hệ thống quản lý dữ liệu mà không làm giá bán tăng quá cao.

Từ góc nhìn của người tiêu dùng, đại lý bán lẻ đến các chủ thể sản xuất, có thể thấy truy xuất nguồn gốc đã trở thành “thước đo niềm tin” của sản phẩm OCOP. Tem nhãn và mã QR không chỉ bảo đảm an toàn thực phẩm mà còn nâng tầm giá trị thương hiệu, mở rộng cơ hội phân phối trong và ngoài nước.

Để “tấm hộ chiếu” này phát huy hiệu quả, cần sự phối hợp đồng bộ từ cơ quan quản lý chuẩn hóa và kiểm soát chặt chẽ, các hợp tác xã kiên trì đầu tư, còn người tiêu dùng chủ động kiểm tra và phản hồi. Khi những mắt xích này vận hành nhịp nhàng, sản phẩm OCOP mới thật sự chinh phục thị trường bằng chất lượng và câu chuyện minh bạch của mình.