Thị trường xăng dầu: Cần xác định rõ 'vai' nhà nước và doanh nghiệp

Đây là ý kiến được các chuyên gia đưa ra tại Tọa đàm: “Để thị trường xăng dầu phát triển ổn định, minh bạch và hiệu quả” do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức sáng 30/7, tại Hà Nội.

Thị trường xăng dầu tương đối ổn định từ đầu năm đến nay

Chia sẻ tại Tọa đàm, ông Phạm Văn Bình - Phó Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) – cho hay, hiện nay, việc kinh doanh xăng dầu, điều hành giá xăng dầu đang được thực hiện theo Nghị định 83 (năm 2014), Nghị định 95 (năm 2021) và Nghị định 80 (năm 2023).

Tọa đàm "Để thị trường xăng dầu phát triển ổn định, minh bạch và hiệu quả" - Ảnh VGP/Dương Tuấn

Mặc dù còn một số nội dung trong công tác quản lý, điều hành cần nghiên cứu để hoàn thiện hơn, tuy nhiên, về tổng quát trong việc điều hành hoạt động kinh doanh xăng dầu, nhất là điều hành giá đã được cơ quan quản lý thực hiện bám sát đúng quy định của các Nghị định và các văn bản pháp luật hiện nay cũng như theo giá thế giới.

Từ đầu năm 2024 đến nay, diễn biến giá xăng dầu có lúc tăng, giảm. Trong đó, 4 tháng đầu năm, giá xăng dầu có xu hướng tăng; từ cuối tháng 4 đến nửa đầu tháng 6, giá có chiều hướng giảm; từ nửa đầu tháng 6 đến đầu tháng 7 lại tăng liên tiếp 4 phiên; sau đó, 3 phiên gần đây, giá có xu hướng giảm. Đánh giá tổng quát và so sánh mặt bằng giá ở đầu tháng 1 với hiện nay thì không có nhiều biến động.

“Cụ thể, đầu tháng 1 (kỳ điều hành 4/1/2024), giá RON-95 III là 22.148 đồng/lít, cuối tháng 1 vào kỳ điều hành 25/1, giá RON-95 III là 23.680 đồng/lít. Gần đây nhất vào kỳ điều hành 25/7, giá mặt hàng này đang ở mức 22.884 đồng/lít. Chúng ta thấy, mặt bằng giá từ đầu năm 2024 tới thời điểm hiện nay tương đối ổn định, không có biến động lớn”, ông Phạm Văn Bình thông tin.

Mổ xẻ các yếu tố tác động đến giá xăng dầu trong nước, ông Bình thông tin, giá thế giới chiếm 65 - 77%, thuế chiếm 12 - 29% giá xăng dầu, chi phí kinh doanh chiếm 7,5 - 11% giá xăng dầu. Ngoài ra, còn 1 số yếu tố cầu thành giá khác như như lợi nhuận, trích chi Quỹ bình ổn giá xăng dầu.

“Bộ Công Thương đang được Chính phủ giao chủ trì xây dựng một Nghị định mới để thay thế cho các Nghị định xăng dầu hiện nay, nội dung đang nghiên cứu và chúng tôi hy vọng sẽ có những bước chuyển biến trong hoạt động kinh doanh xăng dầu, hướng tới hoạt động kinh doanh xăng dầu phù hợp điều kiện thực tế hiện nay”, ông Bình thông tin.

Thay đổi chính sách cần hướng đến cơ chế để thị trường điều tiết

Đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường - Ủy viên Ủy ban Tài chính - Ngân sách Quốc hội - nhận định, xăng dầu là mặt hàng mang tính chiến lược. Nếu giá xăng dầu tăng sẽ tác động đến chi phí vận chuyển, đầu vào sản xuất...

Xăng dầu là mặt hàng nhạy cảm do chịu tác động của nhiều yếu tố như chính trị, xung đột. Vậy đặt ra việc bình ổn giá như thế nào? Không riêng Việt Nam, mà các quốc gia trên thế giới cũng quan tâm.

Việt Nam bình ổn giá xăng dầu thông qua 3 công cụ: Điều hành thông qua giá cơ sở; công cụ thuế; trích Quỹ bình ổn giá xăng dầu. Như vậy, đứng về hình thức, ông Hoàng Văn Cường cho rằng, chúng ta đang sử dụng công cụ khá tổng hợp như nhiều quốc gia. Trong đó, nhà nước có vai trò lớn trong việc điều hành giá xăng dầu. Điều này thể hiện trong nhiều lần biến động lớn của giá xăng dầu trên thế giới, nhưng với các công cụ bình ổn, chúng ta đã không tạo ra cú sốc bất thường trên thị trường.

Chỉ ra những bất cấp trong công tác quản lý điều hành xăng dầu hiện nay, ông Hoàng Văn Cường cho rằng, mặc dù nhà nước kiểm soát giá, nhưng vẫn phải theo sự biến động bất thường của giá thị trường thế giới. Bên cạnh đó, vẫn dùng công cụ hành chính nhà nước áp đặt cho công ty kinh doanh xăng dầu. Việc này sẽ không đảm bảo lợi nhuận như doanh nghiệp tính toán.

Việc dùng công cụ thuế hay trích Quỹ bình ổn giá xăng dầu thực chất là chúng ta đang dùng sức mạnh về ngân sách, nguồn lực của người dân để bình ổn giá mà chưa dùng công cụ thị trường. Điều này dẫn đến chính sách hơi ''cào bằng'', doanh nghiệp kinh doanh tốt hay kém đều bán với giá như nhau. Việc này sẽ không tạo ra được giá bán cạnh tranh trên thị trường.

Nếu chúng ta để thị trường quyết định thì đương nhiên các doanh nghiệp đó sẽ cố gắng, nỗ lực làm sao tiết giảm chi phí đầu vào, thậm chí người ta có thể mua lúc rẻ và bán ra lúc đắt thì sẽ có giá hợp lý mà không chịu giá chung, sẽ khuyến khích các doanh nghiệp tạo ra tiềm lực tốt, tạo ra khả năng kinh doanh tốt. Đấy là những điều chúng ta cần phải khắc phục.

Do đó, ông Cường cho rằng, việc sửa đổi chính sách quản lý trong thời gian tới cần hướng đến thay đổi cơ chế, chuyển từ cơ chế hành chính áp đặt sang cơ chế thị trường điều tiết. Những lý do để có thể đưa ra sự chuyển đổi này mà không lo bị động được ông Cường đưa ra đó là chúng ta cũng đã chủ động được nguồn xăng dầu trong nước khá lớn, khoảng 70%.

Ông Cường cũng đề xuất, giá kinh doanh như thế nào để doanh nghiệp tự do xác định. Nhà nước không nên can thiệp nhưng Nhà nước cần có công cụ để điều tiết. Nếu như doanh nghiệp bán với giá phi thị trường hay trong một giai đoạn nào đó liên kết với nhau để bán với giá cao thì phải chịu sự điều tiết của Nhà nước.

"Muốn có được công cụ thị trường để cạnh tranh thì chúng ta phải có thị trường cạnh tranh; muốn có thị trường cạnh tranh thì việc mua bán để thị trường quyết định. Chúng ta cũng không thể thả nổi hoàn toàn. Chúng ta phải sử dụng các công cụ hiện đại để bình ổn giá xăng dầu. Điển hình là việc thế giới, các công ty lớn hay sử dụng các công cụ về phái sinh để bình ổn. Tôi cho rằng chúng ta cũng phải tiến tới việc tạo ra các cơ sở pháp lý và các điều kiện khuôn khổ cho các doanh nghiệp sử dụng công cụ phái sinh này để bình ổn. Bên cạnh đó phải có nguồn lực dự trữ quốc gia, phải có thị trường để làm sao cho mọi người có thể tham gia giao dịch tốt", ông Cường kiến nghị.

Gỡ nút thắt điều hành thị trường hiện nay

Về những “nút thắt” cần tập trung tháo gỡ đối với thị trường xăng dầu hiện nay, với tư cách là đại diện cho các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam Bùi Ngọc Bảo – cho hay, xăng dầu là mặt hàng liên thông nhiều mặt hàng khác, đặc biệt liên thông cả đến thị trường quốc tế. Trong cơ cấu giá xăng dầu trong nước, giá xăng dầu thế giới chiếm tới 64 - 72%, trong cơ cấu giá, rõ ràng chúng ta phụ thuộc hoàn toàn vào quốc tế.

Xăng dầu không hoàn toàn tuân thủ theo quy luật cung cầu thuần túy mà từ lâu đã thoát ly ra khỏi quy luật cung cầu mà phụ thuộc nhiều vào địa chính trị như: Chiến tranh, thiên tai, những sự đầu cơ quá lớn của các tổ chức tài chính bên ngoài; do đó chúng ta cũng chịu ảnh hưởng khi điều hành giá bán phụ thuộc vào giá xăng dầu. Như vậy, chúng ta không thể thoát ly được khỏi giá xăng dầu quốc tế.

Nút thắt trong tất cả các Nghị định trong thời gian vừa qua, ông Bảo cho rằng, cơ bản nhất vẫn là các cơ chế điều hành mang tính chất hành chính, đặc biệt là vấn đề giá. “Chúng ta quy định kỹ quá, rõ ràng những cơ quan quản lý Nhà nước như Nghị định 95, Nghị định 80 là vẫn 7 ngày phải xác định giá, như vậy cơ quan quản lý Nhà nước làm thay cho doanh nghiệp, kể cả những giai đoạn giá chỉ 15.000 đồng/lít cũng vận hành đúng như thế, chế tài cũng như thế đến khi giá giai đoạn lên đến 33.000 đồng/lít năm 2022 cũng chỉ có những cơ chế đó vận hành”, ông Bảo dẫn chứng và cho rằng nút thắt lớn nhất đó là phải có cơ chế xây dựng, đâu là quản lý Nhà nước, đâu là thị trường để doanh nghiệp quyết định.

“Quản lý Nhà nước với xăng dầu là đảm bảo an ninh năng lượng, đảm bảo lượng cung ứng cho nền kinh tế. Đảm bảo quản lý giá chung không có tác động mạnh. Nếu giá xăng tăng mạnh, nhà nước có thể sử dụng chính sách tài khoá thông qua thuế, bình ổn, còn lại để thị trường bình ổn. Quy định kèm theo như sử dụng công cụ phái sinh (nghiệp vụ phòng vệ, bảo hiểm giá xăng dầu)”, ông Bảo kiến nghị.