Tạo khung khổ pháp lý thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ

Ba xu thế lớn chi phối hệ thống sở hữu trí tuệ

Hội thảo “Khung khổ pháp lý và chính sách thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ - Động lực tăng trưởng kinh tế mới” do Ban Chính sách, chiến lược Trung ương phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì tổ chức. 

Ông Phạm Đại Dương, Phó Trưởng Ban Chính sách, chiến lược Trung ương cho biết, Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia và đặc biệt là Kế hoạch số 01 về hành động chiến lược triển khai Nghị quyết 57 đã nhấn mạnh về vấn đề quyền sở hữu trí tuệ.

Sáng kiến đột phá số 7 nêu trong Kế hoạch số 01 liên quan trực tiếp đến hệ sinh thái sở hữu trí tuệ và chuyển giao tri thức và công nghệ đã khẳng định, cần tạo lập môi trường thuận lợi và cơ chế hiệu quả cho việc bảo hộ, khai thác, thương mại hóa tài sản trí tuệ và thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động chuyển giao công nghệ giữa các viện nghiên cứu, trường và doanh nghiệp.

Ngày 1/10 vừa qua, phát biểu chỉ đạo tại Ngày hội Đổi mới sáng tạo quốc gia 2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định: Quốc gia nào đi trước một bước về khoa học  công nghệ, đổi mới sáng tạo sẽ nắm lợi thế cạnh tranh chiến lược và tiến nhanh, tiến xa; ai chậm đổi mới sẽ bị bỏ lại phía sau. Không một quốc gia nào có thể “cất cánh” với nền khoa học - công nghệ thấp kém, hoạt động đổi mới sáng tạo chậm chạp.

"Trong đổi mới sáng tạo, vấn đề sở hữu trí tuệ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Không chỉ bảo hộ kết quả sáng tạo, tạo động lực đầu tư R&D, sở hữu trí tuệ còn tạo cầu nối để chuyển giao công nghệ từ phòng thí nghiệm ra thị trường, biến tri thức thành hàng hóa thông qua việc thương mại hóa tài sản trí tuệ" - ông Phạm Đại Dương nhấn mạnh. 

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh thông tin, thực hiện chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm tại Thông báo số 03-TB/BCĐTW ngày 6/3/2025 về việc sớm nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung một số quy định trong các luật trong đó có Luật Sở hữu trí tuệ, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 124/NQ-CP ngày 8/5/2025 giao Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì, khẩn trương rà soát các quy định về sở hữu trí tuệ, kịp thời nghiên cứu, đề xuất phương án sửa đổi, bổ sung quy định của Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành.

Trên cơ sở đó, Bộ Khoa học và Công nghệ đã phối hợp với các bộ, ngành triển khai Dự án xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Một trong các chính sách được đề xuất trong sửa đổi lần này là chính sách hỗ trợ tạo ra và khai thác thương mại các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Theo Thứ trưởng Hoàng Minh, trong bối cảnh quốc tế, có ba xu thế lớn chi phối trực tiếp đến sự phát triển của hệ thống sở hữu trí tuệ của chúng ta.

Thứ nhất, các quốc gia phát triển đều dịch chuyển mạnh trọng tâm từ bảo hộ sang khai thác và thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ và đóng góp đáng kể vào sự phát triển của các nền kinh tế lớn trên thế giới.

Tại EU, trong giai đoạn 2017 - 2019, các ngành thâm dụng sở hữu trí tuệ đã đóng góp 47% giá trị GDP, tại Mỹ chiếm 41% năm 2019 và Hàn Quốc là 43,1% năm 2015.

Thứ hai, hệ thống tài chính - tín dụng dựa trên quyền sở hữu trí tuệ ngày càng phổ biến. Trong đó, Trung Quốc là thị trường tài chính dựa trên tài sản trí tuệ lớn nhất thế giới, với hệ sinh thái tài chính sở hữu trí tuệ toàn diện, giúp khoảng 37.000 doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận vốn thông qua thế chấp bằng sáng chế và nhãn hiệu, với giá trị tài trợ đạt khoảng 854 tỷ nhân dân tệ năm 2023.

Thứ ba, xu hướng đầu tư vào tài sản vô hình ngày càng vượt trội so với tài sản hữu hình. Theo Báo cáo điểm nhấn về đầu tư tài sản vô hình toàn cầu năm 2024 của Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO), giai đoạn 2008-2023, đầu tư vào tài sản vô hình tăng gần 4 lần so với đầu tư vào tài sản hữu hình. Riêng tại Hoa Kỳ, giá trị đầu tư này đã tương đương khoảng 15% GDP trong năm 2024.

Những số liệu này cho thấy sở hữu trí tuệ và tài sản vô hình đang trở thành thành phần trọng yếu trong khối tài sản của các nền kinh tế cạnh tranh, đòi hỏi chúng ta phải có hệ thống pháp luật cùng cơ chế thực thi tương xứng.

Cần khẩn trương điều chỉnh khung pháp lý

Thứ trưởng Hoàng Minh cho hay, hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ của Việt Nam đã được xây dựng và phát triển liên tục trong gần hai thập kỷ qua, tạo khung pháp lý quan trọng cho hoạt động bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, thúc đẩy nghiên cứu và đổi mới sáng tạo.

Số lượng đơn sáng chế và giải pháp hữu ích của người Việt tăng trung bình 11,7% mỗi năm trong giai đoạn 2014-2024. Tuy nhiên, thực tế cho thấy hoạt động thương mại hóa còn rất hạn chế, lý do từ nhiều khía cạnh khác nhau, trong đó khung pháp lý hiện hành, dù đã tạo nền tảng bảo hộ, nhưng chưa đủ mạnh để thúc đẩy ứng dụng và khai thác thương mại.

"Bộ Khoa học và Công nghệ với vai trò cơ quan chủ trì đã phối hợp với các bộ, ngành, cơ quan hữu quan tiến hành rà soát các quy định pháp luật sở hữu trí tuệ. Qua rà soát cho thấy, nhiều quy định về xác lập, khai thác, định giá và chuyển giao tài sản trí tuệ chưa theo kịp yêu cầu của thực tiễn, còn phân tán và thiếu tính đồng bộ với các luật khác" - Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ nêu. 

Từ những bất cập này, Ban soạn thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ đã đề xuất các chính sách sửa đổi, bổ sung theo hướng mở rộng quyền định đoạt của chủ sở hữu tài sản trí tuệ, thiết lập cơ chế minh bạch cho hoạt động góp vốn, chuyển nhượng, định giá và thế chấp, đồng thời khuyến khích hình thành và phát triển các tổ chức trung gian như các sàn giao dịch, văn phòng chuyển giao công nghệ, tổ chức định giá tài sản trí tuệ.

Các điều khoản được đề xuất sửa đổi, bổ sung trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm quốc tế và phân tích các điều kiện thực tiễn của Việt Nam. Các điều khoản được thiết kế không chỉ nhằm giải quyết bất cập trước mắt, mà còn hướng đến việc tạo dựng một khung pháp lý có khả năng thích ứng trong dài hạn, nhất là trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng. Tính khả thi, tính đồng bộ và tính ổn định của pháp luật là các nguyên tắc được quán triệt trong quá trình soạn thảo.

Để bảo đảm dự thảo luật có cơ sở khoa học và căn cứ thực tiễn vững chắc, Bộ Khoa học và Công nghệ đã tổ chức nhiều hoạt động tham vấn các chủ thể liên quan đối với từng chính sách khác nhau.

Theo Thứ trưởng Hoàng Minh, chính sách về thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ là vấn đề khó và phức tạp vì liên quan đến nhiều yếu tố khác nhau: Quyền lợi của chủ sở hữu, yêu cầu phát triển của doanh nghiệp, điều kiện vận hành của thị trường, cũng như trách nhiệm của cơ quan quản lý.

Các vấn đề nổi bật cần được phân tích kỹ lưỡng bao gồm phạm vi quyền định đoạt của chủ sở hữu, cơ chế định giá và góp vốn, phương thức giao dịch và chuyển nhượng, vai trò của tổ chức trung gian, và các chính sách tài chính - thuế hỗ trợ.

"Việc thảo luận các vấn đề này không chỉ có ý nghĩa đối với việc hoàn thiện dự thảo luật, mà còn góp phần hình thành nhận thức chung và tạo sự đồng thuận xã hội về định hướng chính sách trong thời gian tới. Đặc biệt là những chính sách đặc thù, thử nghiệm cần áp dụng trong lĩnh vực tài chính" - Thứ trưởng Hoàng Minh nói. 

Thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ là khâu quyết định để chuyển hóa các kết quả sáng tạo thành giá trị kinh tế và lợi ích xã hội. Nếu khung pháp lý không đầy đủ, minh bạch và khả thi, toàn bộ quá trình từ nghiên cứu, sáng tạo đến ứng dụng sẽ bị gián đoạn, làm giảm hiệu quả đầu tư cho khoa học và công nghệ, đồng thời hạn chế động lực đổi mới sáng tạo. Do đó, việc thảo luận và hoàn thiện các quy định về thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ trong dự thảo sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ có ý nghĩa không chỉ đối với giới nghiên cứu và doanh nghiệp, mà xa hơn là đối với năng lực cạnh tranh và sự phát triển bền vững của nền kinh tế quốc gia.