Tăng thuế thuốc lá: Giảm thiểu tiêu thụ và tăng thu ngân sách nhà nước

Trong bối cảnh cuộc chiến chống thuốc lá ngày càng được đẩy mạnh, việc tăng thuế đối với sản phẩm này được xem là một trong những giải pháp hiệu quả để giảm thiểu tiêu thụ và tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, tại Hội thảo “Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá” mới đây, các chuyên gia đã đưa ra những cảnh báo về những hệ lụy tiềm ẩn của việc tăng thuế một cách đột ngột và quá cao.

Thuốc lá lậu: Kẻ hưởng lợi bất ngờ

Người bán thuốc lá lậu tại chỗ và trên mạng sẽ hoạt động càng mạnh mẽ hơn do thuốc lá lậu không bị ảnh hưởng bởi thuế, dẫn đến mặt trận chống thuốc lá lậu vốn đã phức tạp trở nên nhiều thử thách hơn và ngân sách Nhà nước sẽ tiếp tục thất thoát. Điều này đòi hỏi chính sách thuế đối với thuốc lá hợp pháp cần được nghiên cứu, điều chỉnh một cách khoa học, hợp lý để hạn chế buôn lậu, khuyến khích các doanh nghiệp nâng cao chất lượng sản phẩm nhưng vẫn bảo đảm mục tiêu chung là phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Theo Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA), phương án đề xuất của Bộ Tài chính về mức thuế tiêu thụ đặc biệt tuyệt đối cho mặt hàng thuốc lá điếu tăng một cách đột biến và lớn sẽ tác động sâu rộng đến ngành thuốc lá. Cụ thể, giá bán thuốc lá hợp pháp sẽ tăng vọt, khiến người tiêu dùng có thể chuyển sang sử dụng thuốc lá lậu với giá thành rẻ hơn. Điều này không chỉ làm giảm doanh thu của các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá trong nước mà còn khiến sản lượng tiêu thụ thuốc lá hợp pháp giảm mạnh.

Theo đó, trong dự thảo Luật Thuế tiêu thụ sửa đổi, Bộ Tài chính đề xuất hai phương án.

Phương án 1: năm 2026 vẫn giữ nguyên mức 75% và bổ sung 2.000 đồng/bao. Từ năm 2027 - 2030, mỗi năm thuế tăng thêm 2.000 đồng/bao. Đến năm 2030, mức thuế tuyệt đối là 10.000 đồng/bao.

Phương án 2: năm 2026 khi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi chính thức có hiệu lực, cùng với việc giữ nguyên tỉ lệ tính thuế 75% trên giá bán như hiện nay, mức thuế tuyệt đối với thuốc lá là 5.000 đồng/bao. Mỗi năm sau tăng thêm 1.000 đồng/bao. Đến năm 2030, thuế tăng lên 10.000 đồng/bao.

Việc giảm sút sản lượng thuốc lá hợp pháp sẽ kéo theo nhiều hệ lụy xã hội khác. Các doanh nghiệp sẽ phải cắt giảm sản xuất, gây thất nghiệp cho hàng nghìn lao động. Đồng thời, thu ngân sách nhà nước từ thuế thuốc lá cũng sẽ giảm đi đáng kể trong dài hạn.

Các chuyên gia cho rằng, việc tăng thuế thuốc lá là cần thiết nhưng cần được thực hiện một cách thận trọng và có lộ trình rõ ràng. Bên cạnh đó, cần có những giải pháp đồng bộ để chống buôn lậu thuốc lá, bảo vệ người tiêu dùng và đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước.

Tăng thuế thuốc lá: Liệu có thực sự làm tăng tình trạng buôn lậu?

Việc tăng thuế thuốc lá nhằm mục tiêu giảm tiêu thụ và tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước đã trở thành một chủ đề nóng trong những năm gần đây. Tuy nhiên, mối quan hệ giữa việc tăng thuế và tình trạng buôn lậu thuốc lá vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều.

Theo số liệu thống kê, mỗi khi thuế thuốc lá tăng, lượng thuốc lá lậu bị bắt giữ và tiêu hủy cũng tăng theo. Điều này dường như chứng minh mối liên hệ trực tiếp giữa hai yếu tố trên. Năm 2016 và 2019, khi thuế thuốc lá tăng, lượng thuốc lá lậu bị phát hiện cũng tăng đáng kể.

Tuy nhiên, có một khoảng thời gian ngoại lệ là giai đoạn 2018-2019, khi lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy giảm mạnh bất chấp việc tăng thuế năm 2019. Các chuyên gia giải thích rằng, sự sụt giảm này là do chính sách thí điểm bán đấu giá thuốc lá ngoại nhập lậu bị tịch thu để xuất khẩu. Khi chính sách này kết thúc, lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy lại tăng trở lại.

Mặc dù có mối liên hệ rõ ràng giữa việc tăng thuế và tăng buôn lậu, các chuyên gia khẳng định rằng tăng thuế chỉ là một trong những yếu tố tác động. Các yếu tố khác như sự chênh lệch giá giữa thuốc lá hợp pháp và thuốc lá lậu, sự lỏng lẻo trong công tác quản lý, và nhu cầu tiêu thụ thuốc lá vẫn còn lớn cũng góp phần thúc đẩy tình trạng buôn lậu.

Từ những phân tích ở trên, Tổng thư ký VTA Nguyễn Chí Nhân đề xuất nên có lộ trình tăng thuế phù hợp và khoa học, với mức thuế tuyệt đối 1.000 đồng/bao 20 điếu vào năm 2026 và tăng 500 đồng/năm, hoặc 1.000 đồng/bao mỗi 2 năm vào những năm tiếp theo và đến năm 2030 là 3.000 đồng/bao.

Phương án đề xuất này tạo ra mức tăng thuế hợp lý, hỗ trợ doanh nghiệp thuốc lá hợp pháp có thời gian thích nghi và ổn định sản xuất, từ đó giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực việc làm của người lao động, đảm bảo an sinh xã hội.