Tăng cường sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả trong bối cảnh chuyển dịch xanh

Nhiều kết quả tích cực nhưng còn không ít thách thức

Chiều ngày 18/11/2025, tại TP. Hồ Chí Minh, Cục Đổi mới sáng tạo, chuyển đổi xanh và khuyến công phối hợp với Vụ Pháp chế (Bộ Công Thương) tổ chức lễ ra mắt Cộng đồng Hiệu quả năng lượng Việt Nam và “Hội nghị phổ biến chính sách, pháp luật về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, ứng phó biến đổi khí hậu”.

Tham dự sự kiện có đại diện lãnh đạo Bộ Công Thương, các ban, ngành liên quan, cùng các tổ chức quốc tế, hiệp hội nghề nghiệp, doanh nghiệp, các chuyên gia năng lượng, kiểm toán viên năng lượng, người quản lý năng lượng và các cơ quan báo chí, truyền hình.

Chia sẻ tại sự kiện, ông Phạm Thành Trung, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Công Thương) - nhấn mạnh: Biến đổi khí hậu đã và đang tác động sâu rộng đến phát triển kinh tế, xã hội, an ninh năng lượng và phúc lợi của người dân. Cam kết của Việt Nam tại COP26 về mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 khẳng định quyết tâm mạnh mẽ của Chính phủ trong tiến trình chuyển dịch năng lượng công bằng, bền vững.

Trong bối cảnh đó, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả không chỉ là một giải pháp kỹ thuật - quản trị, mà còn là “nguồn năng lượng thứ nhất”, chi phí thấp, phát huy ngay, giúp nâng cao năng lực cạnh tranh, giảm phát thải khí nhà kính và bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

Những năm qua, nhờ sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự nỗ lực của cộng đồng doanh nghiệp và người dân, công tác sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả đã đạt nhiều kết quả tích cực. Nhiều địa phương đã xây dựng kế hoạch hành động; nhiều doanh nghiệp triển khai quản trị năng lượng, thay thế thiết bị hiệu suất cao, tham gia kiểm toán năng lượng định kỳ; phong trào hộ gia đình, tòa nhà xanh, chiếu sáng hiệu quả tiếp tục lan tỏa.

Tuy nhiên, trước yêu cầu mới về tăng trưởng xanh, chuyển dịch năng lượng và thị trường carbon, vẫn còn không ít khó khăn như: Chi phí đầu tư ban đầu lớn, thiếu mô hình tài chính phù hợp; năng lực quản trị năng lượng chưa đồng đều; dữ liệu, đo lường - báo cáo - thẩm tra (MRV) cần được chuẩn hóa; nhận thức xã hội ở một số nơi còn hạn chế.

Hoàn thiện chính sách, thúc đẩy chuyển đổi số dữ liệu năng lượng

Ông Phạm Thành Trung nhấn mạnh, hội nghị hôm nay nhằm tập trung vào việc phổ biến cập nhật, quán triệt đầy đủ các chủ trương, chính sách và quy định pháp luật mới, nhất là các quy định về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả gắn với mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính và lộ trình chuyển dịch năng lượng.

Trên cơ sở đó, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế đề nghị các đại biểu tập trung, thảo luận bảy nội dung trọng tâm và triển khai sau hội nghị.

Thứ nhất, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý và hướng dẫn thực thi. Các bộ, ngành, địa phương cần rà soát, cập nhật kịp thời các chương trình, kế hoạch sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả; đồng bộ hóa với chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu, tăng trưởng xanh, quy hoạch năng lượng; quy định rõ tiêu chí, lộ trình thay thế thiết bị hiệu suất thấp, tăng cường kiểm tra, giám sát gắn với cơ chế khuyến khích, ràng buộc phù hợp.

Thứ hai, chuẩn hóa kiểm toán năng lượng và quản trị năng lượng doanh nghiệp theo chuẩn quốc tế như ISO 50001. Đề nghị các cơ sở trọng điểm thực hiện kiểm toán đúng kỳ hạn, dựa trên dữ liệu tin cậy, xây dựng kế hoạch tiết kiệm năng lượng khả thi, có mục tiêu và mốc kiểm chứng hàng năm.

Thứ ba, thúc đẩy quản lý nhu cầu điện và chuyển đổi số dữ liệu năng lượng. Trong đó, quản lý phụ tải (DSM/DR) sẽ là chìa khóa giúp tối ưu hệ thống điện trong bối cảnh gia tăng nguồn năng lượng tái tạo… Đồng thời, đẩy nhanh xây dựng cơ sở dữ liệu năng lượng dùng chung, kết nối từ địa phương, doanh nghiệp đến bộ, ngành để phục vụ quản lý, hoạch định chính sách và MRV phát thải.

Thứ tư, cập nhật tiêu chuẩn, quy chuẩn theo thông lệ quốc tế; nâng tỷ lệ sản phẩm dán nhãn; tăng cường công tác hậu kiểm thị trường; khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công nghệ, nội địa hóa thiết bị hiệu suất cao với chi phí hợp lý.

Thứ năm, huy động tài chính xanh và mô hình ESCO nhằm tháo gỡ rào cản chi phí đầu tư; đề nghị các định chế tài chính phối hợp cùng cơ quan quản lý, hiệp hội và doanh nghiệp xây dựng danh mục dự án mẫu, tiêu chí lựa chọn, tiêu chuẩn đo lường hiệu quả và cơ chế phân bổ rủi ro phù hợp.

Thứ sáu, lồng ghép sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả với lộ trình giảm phát thải và thị trường carbon. Doanh nghiệp cần chủ động kiểm kê khí nhà kính, xác định đường cơ sở và danh mục biện pháp giảm nhẹ chi phí thấp.

Thứ bảy, đẩy mạnh truyền thông, nâng cao nhận thức và đào tạo nguồn nhân lực. Đồng thời, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ quản lý nhà nước, cán bộ quản trị năng lượng tại doanh nghiệp, chuyên gia kiểm toán năng lượng và lực lượng thực thi tại cơ sở.

Luật sửa đổi thúc đẩy đầu tư mạnh mẽ vào tiết kiệm năng lượng

Trong khuôn khổ hội nghị, Vụ Pháp chế, các chuyên gia đã cập nhật tình hình sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả tại Việt Nam, dự báo tác động chính sách khi Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả có hiệu lực từ ngày 1/1/2026. Cùng với đó, phân tích thực trạng triển khai mô hình ESCO, nêu rõ khó khăn và đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế, chính sách theo hướng phù hợp, khả thi và hiệu quả hơn.

Trình bày tham luận tại Hội nghị về hoạt động sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, cũng như những cơ hội và thách thức khi Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả sửa đổi, bổ sung có hiệu lực, ông Mã Khai Hiền, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển về Tiết kiệm năng lượng, nhấn mạnh: Luật số 77/2025/QH15 được ban hành với mục tiêu cập nhật phương thức quản lý, bắt kịp xu thế chuyển dịch năng lượng và yêu cầu giảm phát thải trong giai đoạn mới. Luật sửa đổi, có hiệu lực từ ngày 1/1/2026, bổ sung nhiều quy định mới nhằm thúc đẩy đầu tư mạnh mẽ hơn vào hoạt động tiết kiệm năng lượng.

Một trong những điểm đáng chú ý là cơ chế hỗ trợ thành lập các Quỹ tiết kiệm năng lượng. Các quỹ này giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận nguồn tài chính, từ doanh nghiệp sản xuất đến các đơn vị tư vấn, qua đó thúc đẩy đầu tư, triển khai các dự án tiết kiệm năng lượng hiệu quả và bền vững.

Bên cạnh đó, Luật mới bổ sung quy định về dán nhãn năng lượng cho vật liệu xây dựng và thiết bị sử dụng trong công trình, nhà máy, tòa nhà. Điều này buộc doanh nghiệp phải lựa chọn vật liệu, công nghệ ngay từ đầu theo hướng tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải và bảo đảm tính bền vững. Đây được xem là giải pháp trọng tâm để nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng.

Ông Mã Khai Hiền nhấn mạnh, đầu tư sớm vào công nghệ tiết kiệm năng lượng không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu pháp lý, mà còn giảm chi phí vận hành, nâng cao năng lực cạnh tranh dài hạn, tạo nên “động lực kép” mà Luật mang lại. 

Về giải pháp thành lập Quỹ thúc đẩy hiệu quả năng lượng Việt Nam, ông Mã Khai Hiền đề nghị sớm ban hành Nghị định hướng dẫn Điều 41a, làm rõ mô hình tổ chức, nguồn vốn, hình thức hỗ trợ và cơ chế giám sát. Áp dụng mô hình quỹ phi ngân sách nhà nước hoạt động theo cơ chế PPP; thành lập cơ quan điều phối thuộc Bộ Công Thương phối hợp với Bộ Tài chính, các ngân hàng thương mại và tổ chức tài chính quốc tế; tích hợp Quỹ vào hệ sinh thái chính sách hiện có và xây dựng nền tảng theo dõi, đánh giá hiệu quả vốn.

Đối với phát triển mô hình ESCO (Công ty Dịch vụ Năng lượng), ông Mã Khai Hiền kiến nghị ban hành bộ hợp đồng EPC mẫu; hỗ trợ dự án ESCO điểm; tích hợp ESCO vào các cơ chế tài chính xanh; chuẩn hóa hệ thống M&V; tổ chức chương trình đào tạo năng lực chuyên sâu cho các doanh nghiệp ESCO và kỹ sư năng lượng…

Tại hội nghị, đại diện Bộ Công Thương khẳng định sẽ tiếp tục đồng hành cùng các địa phương và cộng đồng doanh nghiệp thông qua việc hoàn thiện văn bản hướng dẫn, xây dựng cẩm nang thực thi, thúc đẩy chuyển đổi số dữ liệu năng lượng. Đồng thời, huy động các chương trình hợp tác, nguồn lực quốc tế, nguồn lực tài chính, công nghệ để hỗ trợ các dự án sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả có tính lan tỏa cao.