Lan tỏa văn hóa tiết kiệm năng lượng từ chính sách đến hành động

Từ chính sách đến thay đổi hành vi

Từ khi được ban hành năm 2010 và có hiệu lực từ 2011, Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đã tạo bước ngoặt trong tư duy quản lý năng lượng quốc gia; định hình một chiến lược tổng thể hướng tới nền kinh tế xanh, tiết kiệm, và phát thải thấp.

Sau hơn 15 năm triển khai, Việt Nam đã hình thành một hành lang pháp lý tương đối đồng bộ, gắn kết giữa mục tiêu tiết kiệm năng lượng với chiến lược tăng trưởng xanh, chuyển đổi năng lượng công bằng và cam kết Net Zero năm 2050.

Tuy nhiên, thách thức mới đã xuất hiện khi nhu cầu điện năng tiếp tục tăng nhanh, trong khi nguồn cung chịu sức ép từ chuyển dịch cơ cấu năng lượng. Luật sửa đổi 2025 vì thế mang theo kỳ vọng mới, không chỉ siết chặt quản lý mà còn hướng đến việc xây dựng văn hóa năng lượng bền vững, lấy con người làm trung tâm và hành vi tiết kiệm làm tiêu chí phát triển.

Tại Hội nghị tập huấn “Nâng cao năng lực truyền thông về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả” do Bộ Công Thương tổ chức tại TP. Hồ Chí Minh ngày 17/10, ông Trần Đình Hoàng - Phó Trưởng ban Truyền thông Tổng công ty Điện lực miền Nam (EVN SPC) chia sẻ, với ngành điện, việc thực thi chính sách không thể tách rời yếu tố truyền thông, bởi nhận thức của người tiêu dùng chính là thước đo thành công của mọi chương trình tiết kiệm năng lượng.

“Tiết kiệm điện chỉ thực sự hiệu quả khi nó trở thành thói quen và là lựa chọn tự nguyện của người dân và doanh nghiệp,” ông Hoàng khẳng định.

EVN SPC hiện quản lý 8 tỉnh, thành khu vực phía Nam, nơi nhu cầu điện luôn ở mức cao nhất cả nước. Trong hai năm gần đây, đơn vị đã triển khai đồng loạt các chương trình trọng tâm như: Điều chỉnh phụ tải điện (DR), chuyển đổi số trong quản lý dữ liệu tiêu thụ và phong trào “Gia đình tiết kiệm điện”.

Chỉ tính riêng năm 2024, khu vực phía Nam đã tiết kiệm được hơn 2,2 tỷ kWh điện, tương đương 2,4% sản lượng điện thương phẩm. Mức tiết kiệm này đã giúp giảm hàng triệu tấn CO₂ phát thải, góp phần bảo đảm cung ứng điện ổn định trong mùa cao điểm.

EVN SPC không coi tiết kiệm điện là một “chiến dịch”, mà là văn hóa ứng xử với năng lượng. Hàng trăm phóng sự, video, cuộc thi, tọa đàm và chương trình phát thanh cộng đồng được tổ chức thường xuyên nhằm lan tỏa thông điệp “tiết kiệm là trách nhiệm, hiệu quả là lợi ích chung”.

Nhiều địa phương đã hình thành mô hình điển hình như Long An, Cà Mau, Tiền Giang,… nơi chính quyền, doanh nghiệp và Nhân dân cùng ký cam kết tiết kiệm điện, giám sát lẫn nhau qua các nền tảng số của ngành điện.

“Chúng tôi xác định truyền thông là một phần trong quản trị doanh nghiệp để năng lượng tiết kiệm trở thành giá trị cốt lõi,” ông Hoàng nói.

Khi truyền thông trở thành công cụ quản trị phát triển

Nếu doanh nghiệp là “người thực thi”, thì báo chí chính là “người khai sáng” trong hành trình thay đổi nhận thức cộng đồng về năng lượng, TS. Trần Bá Dung - nguyên Trưởng Ban Nghiệp vụ, Hội Nhà báo Việt Nam nhấn mạnh, truyền thông năng lượng là một dạng truyền thông thay đổi hành vi, đòi hỏi nhà báo phải hiểu sâu về kỹ thuật, pháp lý và tâm lý xã hội.

“Báo chí ngoài chức năng truyền tải thông tin, còn có nhiệm vụ ‘phiên dịch chính sách’, giúp người dân hiểu đúng và hành động đúng,” TS. Dung nói.

Theo ông, việc đưa tin về năng lượng tiết kiệm hiệu quả không thể dừng ở các con số khô cứng, mà phải kể được câu chuyện con người, công nghệ và trách nhiệm xã hội. Cách viết hiện đại phải chuyển từ “tuyên truyền” sang “thuyết phục”, từ “phản ánh” sang “dẫn dắt”.

Đặc biệt, phóng viên cần cân bằng giữa lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng, tránh cực đoan hoặc thương mại hóa thông tin.

TS. Trần Bá Dung cũng cho rằng, trong thời đại của mạng xã hội, báo chí không còn độc quyền về truyền thông, nhưng lại có vai trò định hướng niềm tin. Bởi chỉ báo chí mới có thể đưa thông tin chính xác, kiểm chứng và mang tính nhân văn, điều mà không một thuật toán nào thay thế được. Theo ông, một bài báo tốt về năng lượng sẽ giúp người dân tiết kiệm điện, củng cố niềm tin vào chính sách và khơi dậy tinh thần trách nhiệm công dân.

Truyền thông về năng lượng hiện nay đã vượt ra khỏi phạm vi tuyên truyền cổ động, trở thành một trụ cột trong quản trị phát triển. Với sự đồng hành của Bộ Công Thương, báo chí, doanh nghiệp và chính quyền địa phương đang cùng kiến tạo một mạng lưới truyền thông xanh, nơi mọi thông tin, chiến dịch, mô hình được kết nối, chia sẻ và lan tỏa.

Sự kiện tập huấn tại TP. Hồ Chí Minh là minh chứng cho cách làm mới: Thay vì chỉ phổ biến chính sách, diễn đàn còn trở thành nơi đối thoại ba bên giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp ngành điện và giới báo chí. Các tham luận đã nêu rõ thực trạng, đi sâu vào giải pháp: Từ hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực truyền thông, đến việc ứng dụng công nghệ số, hợp tác với người có ảnh hưởng (KOL/KOC) để lan tỏa thông điệp tiết kiệm năng lượng một cách sáng tạo.

Ở chiều ngược lại, báo chí cũng đang chuyển mình. Thay vì viết những bài khô cứng, các phóng viên bắt đầu sử dụng infographic, podcast, video ngắn, dữ liệu tương tác để minh họa các khái niệm chuyên ngành như KTOE, phụ tải, hiệu suất năng lượng. Chính sự đổi mới về hình thức này đã giúp thông tin chính sách trở nên sống động và dễ tiếp cận hơn với công chúng.

Hành trình tiết kiệm năng lượng, suy cho cùng, là hành trình xây dựng văn hóa ứng xử mới với tự nhiên và tài nguyên quốc gia. Văn hóa ấy bắt đầu từ những hành động nhỏ: Tắt đèn khi ra khỏi phòng, điều chỉnh thời gian giặt đồ, sử dụng thiết bị hiệu suất cao, hay đơn giản là thay đổi thói quen tiêu dùng.

Theo Phó Trưởng ban Truyền thông Tổng công ty Điện lực miền Nam, hiệu quả sẽ bền vững khi các hành vi này trở thành tự giác. Ở nơi nào chính quyền địa phương đồng hành, báo chí lan tỏa mạnh và doanh nghiệp vào cuộc quyết liệt, ở đó phong trào tiết kiệm năng lượng phát triển thực chất và bền vững hơn.

TS. Trần Bá Dung nhận định: “Mỗi bài báo, mỗi chương trình truyền thông về năng lượng nếu được thực hiện đúng đắn, đều là một hành động chính trị - xã hội có ý nghĩa, góp phần thay đổi nhận thức, hình thành niềm tin, khơi dậy sức mạnh tự thân của toàn xã hội.”