RCEP tạo 'làn gió mới' cho xuất khẩu cá tra Việt Nam

Thống kê của Cục Hải quan cho thấy, xuất khẩu cá tra của Việt Nam trong tháng 8/2025 đạt 200 triệu USD, tăng 5% so với cùng kỳ năm 2024. Tính chung 8 tháng đầu năm, kim ngạch xuất khẩu cá tra vượt 1,4 tỷ USD, cao hơn 10% so với cùng kỳ năm trước, phản ánh đà phục hồi tích cực của ngành dù thị trường thủy sản toàn cầu vẫn nhiều biến động.

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), một trong những yếu tố quan trọng hỗ trợ sự tăng trưởng này là hiệu lực của Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (Hiệp định RCEP). Các thị trường trong khối như Trung Quốc, Nhật Bản tiếp tục là điểm đến trọng yếu với nhu cầu đa dạng từ sản phẩm phi lê cá tra đông lạnh đến các mặt hàng chế biến sẵn.

Cùng với đó, thị trường ASEAN tiếp tục cho thấy vai trò ngày càng lớn trong bản đồ xuất khẩu cá tra. 8 tháng đầu năm nay, Thái Lan nhập khẩu 52 triệu USD, tăng 31% so với cùng kỳ năm ngoái, trong khi Philippines đạt 26 triệu USD, tăng 31%. Ngoài ra, Malaysia và Singapore cũng duy trì tăng trưởng ổn định.

Với lợi thế gần gũi về địa lý, chi phí logistics cạnh tranh và sự tương đồng trong khẩu vị tiêu dùng, khu vực ASEAN ngày càng khẳng định vai trò quan trọng cho xuất khẩu cá tra Việt Nam. Thị trường này giúp doanh nghiệp giảm bớt sự lệ thuộc vào các đối tác xa vốn thường gắn với nhiều rào cản kỹ thuật, đồng thời mở ra hướng đi ổn định hơn trong bối cảnh thương mại toàn cầu còn nhiều biến động.

Bà Lê Hằng, Phó Tổng Thư ký VASEP nhấn mạnh, sau hơn 3 năm có hiệu lực, Hiệp định RCEP đã trở thành động lực mới mở rộng không gian phát triển cho ngành thủy sản Việt Nam. Hiệp định này tạo điều kiện để doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào các chuỗi giá trị và sản xuất mới trong khu vực, giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của những sản phẩm xuất khẩu chủ lực, trong đó có cá tra.

Theo bà Hằng, nhu cầu nhập khẩu thủy sản tại hầu hết các nước thành viên RCEP đều ở mức cao, trong khi Việt Nam hiện đứng thứ 3 thế giới về xuất khẩu thủy sản với thị trường trải rộng trên 185 quốc gia và vùng lãnh thổ. Chính sự cộng hưởng này giúp thủy sản Việt Nam khi bước vào "sân chơi" RCEP như được "chắp thêm cánh", có cơ hội mở rộng thị phần, gia tăng xuất khẩu và khẳng định vị thế trên bản đồ thương mại toàn cầu.

Một lợi thế quan trọng khác là sự thay đổi trong quy tắc xuất xứ. Trước đây, nhiều hiệp định thương mại tự do yêu cầu hàng thủy sản phải có xuất xứ thuần túy tại Việt Nam mới được hưởng ưu đãi. Tuy nhiên, với RCEP những sản phẩm được nuôi trồng tại Việt Nam, kể cả khi sử dụng con giống nhập khẩu vẫn được công nhận để hưởng mức ưu đãi thuế quan. Quy định này đặc biệt có ý nghĩa đối với doanh nghiệp xuất khẩu sang các đối tác lớn trong khối như Nhật Bản, Hàn Quốc hay Trung Quốc.

Chiến lược mới cho cá tra Việt Nam

Theo VASEP, những tín hiệu khả quan từ đầu năm đang tạo điều kiện để ngành cá tra hướng tới mục tiêu tái lập kim ngạch xuất khẩu 2 tỷ USD trong năm 2025. Dù vậy, VASEP cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải duy trì sự thận trọng, bởi thị trường vẫn tiềm ẩn nhiều thách thức. Trong số đó có việc các nước nhập khẩu ngày càng siết chặt rào cản kỹ thuật, xu hướng bảo hộ thương mại gia tăng, cùng biến động khó lường của chi phí logistics toàn cầu.

Song song đó, chi phí sản xuất cũng chịu áp lực từ giá nguyên liệu đầu vào tăng cao, đặc biệt là nhiên liệu và thức ăn nuôi thủy sản. Cạnh tranh với các loài cá thịt trắng khác khiến doanh nghiệp Việt Nam buộc phải không ngừng nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng chuẩn mực quốc tế và tìm cách đa dạng hóa thị trường.

VASEP khuyến nghị các doanh nghiệp nên chủ động cân đối sản lượng phù hợp với nhu cầu tiêu thụ, đồng thời khai thác triệt để ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do để nâng cao sức cạnh tranh. Một hướng đi đầy tiềm năng khác là tận dụng phụ phẩm cá tra. Các sản phẩm như da cá chiên giòn, dầu cá, collagen, gelatin, bột cá hay thức ăn chăn nuôi đang dần trở thành xu hướng có giá trị gia tăng cao. Thực tế, một số doanh nghiệp Việt Nam đã xuất khẩu thành công da cá sang Nhật Bản thu về giá trị gấp nhiều lần so với cá nguyên liệu, cho thấy dư địa lớn để mở rộng lĩnh vực chế biến sâu và gia tăng hiệu quả kinh tế cho toàn ngành.

Đồng quan điểm, chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy cho rằng, để hướng tới phát triển bền vững, ngành cá tra Việt Nam cần tập trung nâng cao chuẩn mực nuôi trồng theo các tiêu chuẩn quốc tế như ASC, BAP, GlobalGAP, qua đó đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe từ các thị trường nhập khẩu lớn.

Bên cạnh đó, việc đẩy mạnh chế biến sâu là hướng đi cần thiết để tăng giá trị gia tăng cho sản phẩm, giảm phụ thuộc vào xuất khẩu thô vốn dễ chịu tác động từ biến động giá cả và rào cản kỹ thuật. Ông cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng thương hiệu cá tra Việt Nam gắn liền với các yếu tố chất lượng, dinh dưỡng và an toàn thực phẩm, tạo dựng hình ảnh uy tín trên thị trường quốc tế.

"Ngành cần chú trọng phát triển thị trường trong nước, biến cá tra thành sản phẩm quen thuộc trong bữa ăn của người Việt. Đây vừa là cách mở rộng đầu ra, vừa là nền tảng bền vững để khẳng định giá trị sản phẩm ngay tại quê hương trước khi vươn xa ra thế giới", vị chuyên gia cho hay.

RCEP - Thỏa thuận thương mại lớn giữa tất cả 10 quốc gia thành viên ASEAN và 5 đối tác là Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và New Zealand đã tạo ra một khu vực thương mại tự do bao trùm gần 1/3 dân số thế giới (2,3 tỷ người) và tổng GDP tích lũy tương đương khoảng 30% GDP toàn cầu và trở thành khu vực thương mại tự do lớn nhất trên thế giới xét về quy mô dân số.