Quan hệ chiến lược Việt Nam - Nhật Bản: Tiếp tục duy trì, củng cố

Thủ tướng Nhật Bản Suga đã mô tả ASEAN là chìa khóa cho một khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở. Nhật Bản sẽ đi đầu trong việc thúc đẩy hòa bình, thịnh vượng trong khu vực. Bộ trưởng Ngoại giao Nhật Bản Toshimitsu Motegi cho biết, chuyến thăm của Tân Thủ tướng Nhật Bản có vai trò quan trọng trong việc thực hiện tầm nhìn về một khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở. Nhật Bản mong muốn các nước ủng hộ tầm nhìn và nhấn mạnh vai trò của Nhật Bản trong thảo luận các vấn đề khu vực, quốc tế cũng như các vấn đề hậu đại dịch với Việt Nam và Indonesia.

Việt Nam là một trong những điểm đến hấp dẫn đối với các công ty Nhật Bản

Việt Nam đang đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2020, trong khi Indonesia là quốc gia lớn trong khối ASEAN. Việt Nam và Indonesia cũng là những điểm đến nước ngoài đầu tiên của cựu Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo sau khi ông đảm nhận chức vụ thủ tướng lần thứ hai vào tháng 12/2012. Là thủ tướng tại vị lâu nhất của Nhật Bản, ông Shinzo Abe đã để lại những di sản ngoại giao to lớn. Một trong những di sản đáng chú ý nhất là quan hệ chiến lược song phương giữa Nhật Bản và Việt Nam. Với những gì hai bên đã đạt được cho đến nay, lợi ích chung và cục diện địa chính trị khu vực, về cơ bản, quan hệ Đối tác chiến lược Việt Nam - Nhật Bản vẫn sẽ bền chặt. Trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Abe, Việt Nam và Nhật Bản đã tuyên bố vào năm 2006 sẽ cùng hướng tới quan hệ Đối tác Chiến lược vì Hòa bình và Thịnh vượng ở châu Á, đây là dấu ấn lịch sử của quan hệ ngoại giao Việt Nam - Nhật Bản.

Sau đó vào năm 2014, trong nhiệm kỳ thứ hai của ông Abe, nhờ sự ủng hộ nhất quán đối với quan hệ quốc phòng và an ninh với Việt Nam trước đó, trong chuyến thăm Tokyo của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang, hai bên đã nâng cấp quan hệ đối tác lên "Đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và Thịnh vượng châu Á", mở ra kỷ nguyên mới trong quan hệ Việt Nam - Nhật Bản. Bên cạnh đó, Nhật Bản đã ủng hộ Việt Nam làm Chủ tịch ASEAN và thành viên không thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc. Về những khía cạnh này, sau khi ông Abe từ chức và Tân Thủ tướng Suga mới nhậm chức đang tiếp tục đặt ra những định hướng mới cho tương lai của quan hệ đối tác chiến lược Việt Nam - Nhật Bản, đặc biệt trong lĩnh vực an ninh và kinh tế. Nhật Bản sẽ duy trì động lực của quan hệ chiến lược với Việt Nam cả về an ninh và kinh tế.

Nhờ vị trí trung tâm của Đông Nam Á và khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, Việt Nam là trung tâm của chiến lược "Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và cởi mở" (FOIP) do Nhật Bản đề xuất. Quan trọng hơn, với tư cách Chủ tịch ASEAN năm 2020 và có khả năng là nhà lãnh đạo thực tế mới nổi của ASEAN, Việt Nam có thể có ảnh hưởng lớn hơn đến chương trình nghị sự về an ninh của khối Đông Nam Á. Điều này ngụ ý, Việt Nam sẽ đóng vai trò quan trọng trong chiến lược FOIP của Nhật Bản và Nhật Bản cần Việt Nam tăng cường quan hệ an ninh với ASEAN. Về vấn đề này, Chính phủ Nhật Bản sẽ tiếp tục thắt chặt quan hệ an ninh với Việt Nam.

Riêng về quan hệ kinh tế, sự thay đổi nhà lãnh đạo trong Chính phủ Nhật Bản không phải là trở ngại đối với tương lai của quan hệ kinh tế Việt Nam - Nhật Bản, bởi Tokyo có những động lực cả bên ngoài và bên trong để thúc đẩy quan hệ kinh tế với Việt Nam. Ở bên ngoài, căng thẳng Mỹ - Trung ngày càng gia tăng và đại dịch Covid-19 tạo thuận lợi cho quan hệ kinh tế Việt - Nhật chặt chẽ hơn. Cụ thể, Nhật Bản đang từng bước đa dạng chuỗi sản xuất bằng cách chuyển đầu tư sang các nước khác, bao gồm cả Đông Nam Á, để giảm sự phụ thuộc vào ở Trung Quốc trong và sau đại dịch. Về mặt này, Việt Nam là một trong những điểm đến hấp dẫn nhất đối với các công ty Nhật Bản, nhờ hiệu quả kiểm soát dịch Covid-19 cho đến nay, và tốc độ tăng trưởng GDP tương đối cao so với các nền kinh tế Đông Nam Á khác trong bối cảnh đại dịch. Theo khảo sát trực tuyến được thực hiện vào năm 2019 bởi NNA Japan Co, một công ty thuộc Tập đoàn Kyodo News, Việt Nam là điểm đến đầu tư triển vọng nhất ở châu Á đối với các doanh nghiệp Nhật Bản. Sự gia tăng các hoạt động kinh doanh của Nhật Bản tại Việt Nam được coi là nền tảng để duy trì đà phát triển của quan hệ kinh tế Việt Nam - Nhật Bản. Vì lý do này, sức hấp dẫn ngày càng tăng của Việt Nam đối với các doanh nghiệp Nhật Bản là tín hiệu tích cực cho mối quan hệ kinh tế khởi sắc giữa hai nước.

Cũng cần lưu ý, Việt Nam và Nhật Bản đã có quan hệ đối tác kinh tế mạnh mẽ trong một thời gian dài. Nhật Bản là một trong những nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Việt Nam. Năm 2019, Nhật Bản là nhà đầu tư lớn thứ ba tại Việt Nam, sau Singapore và Thái Lan. Vào tháng 7 năm nay, Chính phủ Nhật Bản đã trợ cấp 15 công ty chuyển nhà máy sang Việt Nam, mở đường cho làn sóng đầu tư mới của Nhật Bản. Về đối nội, Nhật Bản có động cơ chiến lược mạnh mẽ để tăng cường các hoạt động kinh tế với Việt Nam. Nhật Bản và Trung Quốc đã cạnh tranh vị trí lãnh đạo kinh tế ở Đông Nam Á từ lâu. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu của Trường Nghiên cứu Quốc tế S Rajaratnam, Đại học Công nghệ Nanyang, Singapore đã phân tích, so với Trung Quốc, ảnh hưởng kinh tế của Nhật Bản ở các nước Đông Nam Á yếu hơn. Trung Quốc vẫn là đối tác kinh tế lớn nhất với các nước ASEAN, trở thành tác nhân có ảnh hưởng kinh tế lớn nhất trong khu vực. Do đó, việc tăng cường quan hệ kinh tế với các nước ASEAN rất quan trọng đối với Nhật Bản trong tương lai dài hạn. Hiện nay, sự chuyển hướng của các nền kinh tế lớn khỏi Trung Quốc tạo điều kiện thuận lợi cho Nhật Bản mở rộng ảnh hưởng kinh tế ở Đông Nam Á, bao gồm cả việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng, lĩnh vực mà Nhật Bản có lợi thế hơn Trung Quốc.

Ở vị trí cửa ngõ Đông Nam Á, Việt Nam là ưu tiên hàng đầu trong đầu tư cơ sở hạ tầng của Nhật Bản. Những năm gần đây, các dự án cơ sở hạ tầng của Trung Quốc ở Việt Nam đã bị ảnh hưởng bởi chi phí quá cao, công nghệ thấp hoặc hậu quả môi trường. Những điều này đã tạo ra môi trường thuận lợi hơn để Nhật Bản cạnh tranh với Trung Quốc. Thực tế cho thấy, Nhật Bản đã vượt qua Trung Quốc về đầu tư cơ sở hạ tầng ở Việt Nam, với tổng giá trị 208 tỷ USD so với 69 tỷ USD của Trung Quốc. Do đó, Nhật Bản dưới sự lãnh đạo của Tân Thủ tướng Suga có thể sẽ tiếp tục đầu tư vào các dự án cơ sở hạ tầng ở Việt Nam. Với nền tảng vững chắc như vậy, quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng của Việt Nam và Nhật Bản sẽ vẫn phát triển mạnh trong tương lai.