Phân loại rác tại nguồn vì sao khó thực thi?

Sự kiện thu hút sự tham gia của lãnh đạo thành phố, các chuyên gia môi trường, doanh nghiệp và đông đảo người dân trên địa bàn thành phố Hà Nội.

Thiếu cả công cụ lẫn quyết tâm

Phát biểu khai mạc, PGS.TS Nguyễn Thành Lợi – Tổng Biên tập Báo Kinh tế và Đô thị nhấn mạnh, Luật Bảo vệ Môi trường 2020 yêu cầu từ ngày 1/1/2025, các hộ gia đình phải phân loại rác. Đây là quy định tiến bộ, nhưng từ cam kết đến hành động thực tế vẫn là một quãng đường đầy thử thách.

“Nhiều nơi, người dân muốn làm nhưng thiếu hướng dẫn, chính quyền cơ sở thiếu cơ chế, trong khi hạ tầng thu gom, vận chuyển chưa đồng bộ. Buổi tọa đàm là diễn đàn mở để cùng tìm lời giải cho câu hỏi: làm sao để rác được phân loại thật sự, không chỉ trên giấy tờ?” – ông Lợi đặt vấn đề.

Ông Đặng Thành Vinh - Phó trưởng phòng Quản lý chất thải rắn, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội: Thực tế hiện nay cho thấy nguyên nhân không chỉ nằm ở “thiếu công cụ” hay “thiếu quyết tâm”, mà là sự kết hợp của cả hai, trong đó yếu tố điều kiện thực thi đóng vai trò chủ đạo. Luật đã có, chế tài đã ban hành, nhưng nếu hạ tầng và quy trình chưa hoàn thiện, cộng với sự quyết liệt chưa đủ mạnh, thì việc xử phạt gần như không thể triển khai thực chất. Việc cần làm lúc này là vừa hoàn thiện công cụ, vừa tăng cường tổ chức thực hiện và truyền thông để tạo nền tảng trước khi áp dụng chế tài nghiêm minh.

Liên quan đến vấn đề phân loại tại chung cư, TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam cho biết, hạ tầng chưa đáp ứng được. Kinh nghiệm nước ngoài là người ta bịt lại họng rác, ban quản lý xây nhà rác ở dưới, chỉ mở một số giờ nhất định, có cán bộ của công ty môi trường kiểm tra xem phân loại chưa. Thời gian đầu, người dân rất khó chịu nhưng về sau người dân dần hiểu có như vậy mới phân loại được rác và làm giảm lượng rác vì người ta phải mất công đi từ tầng cao xuống, giảm rác sẽ đỡ vất vả.

Ba thách thức cho phân loại rác tại nguồn

Là đơn vị trực tiếp thực thi, ông Bùi Ngọc Tú – Trưởng phòng Kỹ thuật Công nghệ, Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội (URENCO) cho biết, đơn vị đã sẵn sàng về mặt chủ trương và hành động. URENCO đã tiên phong thí điểm phân loại rác thành 4 nhóm (tái chế, cồng kềnh, nguy hại, còn lại) tại 5 khu vực trung tâm thành phố và đầu tư hơn 40 phương tiện hiện đại, đồng thời đào tạo nhân lực để đáp ứng quy trình mới.

Tuy nhiên, ông Tú cũng thẳng thắn chỉ ra ba khó khăn lớn đang là rào cản chính. Thứ nhất, hạ tầng tiếp nhận và xử lý không đồng bộ. Các điểm tập kết, trạm trung chuyển phù hợp cho từng loại rác sau phân loại còn thiếu, đặc biệt là tại các khu vực nội thành do hạn hẹp quỹ đất.

Thứ hai, nhận thức và thói quen của người dân chưa ổn định. Tình trạng bỏ rác sai giờ, sai nơi quy định vẫn còn phổ biến, khiến nỗ lực phân loại ở một số nơi trở nên vô nghĩa.

Thứ ba, đơn giá thu gom, vận chuyển chưa được điều chỉnh phù hợp. "Hiện nay, chưa có đơn giá mới áp dụng cho rác thải sau phân loại. Đơn giá duy trì vệ sinh môi trường đang áp dụng chưa được tính đúng, tính đủ, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc đầu tư, vận hành", ông Tú chia sẻ.

Đồng tình với các điểm nghẽn trên, các chuyên gia cho rằng điều kiện tiên quyết để phân loại rác thành công là phải đảm bảo rác phân loại ra không bị trộn lại.TS. Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, cho rằng hành động cần làm ngay là tổ chức lại hệ thống thu gom với xe, thùng và tuyến riêng cho từng loại rác. Chỉ khi hạ tầng đi trước, người dân đi sau thì chính sách mới thực sự đi vào đời sống.

Nhiều ý kiến tại tọa đàm đề xuất, Hà Nội cần có một "nhạc trưởng" là chính quyền thành phố để điều phối đồng bộ, đồng thời thí điểm các mô hình tại một số phường, khu dân cư trước khi nhân rộng. Bên cạnh đó, cần gắn việc phân loại với lợi ích kinh tế cụ thể như giảm phí vệ sinh, tích điểm thưởng để khuyến khích người dân tham gia một cách tự nguyện và bền vững.