PGS.TS. Lâm Bá Nam: Đã đến lúc 'đánh thức' hệ giá trị văn hóa

Bảo tồn văn hóa gắn với phát triển du lịch

Sáng ngày 22/11, tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức Hội thảo khoa học “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”. Đây là một trong những hoạt động nằm trong khuôn khổ Tuần “Đại đoàn kết các dân tộc - Di sản Văn hóa Việt Nam” năm 2025 và Ngày hội Văn hóa Mường lần thứ II năm 2025.

Hội thảo tập trung thảo luận sâu về nhiều nội dung: xác định các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số cần được gìn giữ và phát huy; phân tích mối quan hệ giữa bảo tồn văn hóa và phát triển du lịch, kinh tế; đánh giá tác động của đổi mới, hội nhập, toàn cầu hóa và công nghệ số đối với công tác bảo tồn.

Đồng thời khẳng định vai trò của văn hóa truyền thống và chủ thể văn hóa trong đời sống đương đại; chia sẻ kinh nghiệm, cùng tìm ra hướng đi phù hợp nhằm bảo tồn bền vững các giá trị văn hóa đặc sắc của cộng đồng dân tộc thiểu số.

Tại hội thảo, các nhà nghiên cứu văn hóa, đại diện cơ quan quản lý cũng tập trung nêu đề xuất giải pháp gìn giữ, phát huy và khai thác hợp lý tài nguyên văn hóa gắn với phát triển du lịch bền vững; đưa ra mô hình, cơ chế và chính sách nhằm nâng cao vai trò chủ thể của đồng bào trong việc lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống; góp phần bổ sung cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác bảo tồn văn hóa của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch.

Phát biểu tại hội thảo, Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) Trịnh Ngọc Chung nhấn mạnh, công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm thông qua hệ thống chủ trương, chính sách và cơ chế cụ thể. Nhiều lễ hội, phong tục, tập quán đã được phục hồi và lan tỏa rộng rãi.

Nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới được đề ra đó là, bảo tồn văn hóa gắn với phát triển du lịch, đưa văn hóa của đồng bào trở thành sản phẩm có giá trị kinh tế, vừa cải thiện đời sống vừa góp phần lan tỏa bản sắc tới người dân và du khách. Do đó, những ý kiến tại hội thảo sẽ trở thành cơ sở quan trọng để cơ quan quản lý kiến nghị chính sách bền vững, góp phần gìn giữ bản sắc và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Tạo nguồn sinh kế bền vững

Định hướng kết hợp bảo tồn văn hóa với phát triển du lịch đã được thể chế hóa trong nhiều chính sách quan trọng như Nghị quyết số 08-NQ/TW năm 2017 về phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn và Dự án số 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030.

Theo Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam, hiện cả nước có 53 dân tộc thiểu số với hơn 14,1 triệu người, cư trú rộng khắp các tỉnh, thành phố. Vùng cư trú của đồng bào sở hữu cảnh quan thiên nhiên đẹp và gần như nguyên vẹn, lưu giữ nhiều giá trị văn hóa đặc sắc, cần được quan tâm bảo tồn. Đây là nguồn tài nguyên quý giá cho phát triển du lịch sinh thái, du lịch văn hóa và du lịch cộng đồng.

Tuy nhiên, du lịch tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Sản phẩm du lịch còn đơn điệu, thiếu điểm nhấn hấp dẫn; lượng khách quốc tế và nội địa đến các địa phương này vẫn thấp; một số điểm du lịch dù khai thác tốt giá trị tự nhiên và văn hóa bản địa nhưng lại đối mặt với nguy cơ mai một bản sắc do thiếu biện pháp bảo vệ môi trường và bảo tồn văn hóa phù hợp.

Việt Nam hiện vẫn chưa có một thương hiệu thống nhất cho du lịch văn hóa dân tộc thiểu số. Mỗi địa phương phát triển sản phẩm riêng lẻ, không có chiến lược thương hiệu tổng thể, dẫn đến phân tán và hạn chế về nhận diện. Dù các chiến lược quốc gia đã đề cập tới du lịch cộng đồng, du lịch văn hóa, song vẫn thiếu chiến lược chuyên biệt cho du lịch văn hóa dân tộc thiểu số, khiến nguồn tài nguyên này chưa phát huy hết giá trị.

Trong khi, các giá trị văn hóa nói chung và văn hóa dân tộc thiểu số nói riêng đóng vai trò quan trọng, tạo dựng sản phẩm đặc trưng, tạo nên thương hiệu điểm đến giữa các vùng miền trong nước và trên trường quốc tế. phần

Bởi vậy, khai thác hiệu quả các giá trị này được xem là phương thức bảo tồn bền vững nhất, giúp văn hóa hiện diện trong đời sống, lan tỏa mạnh mẽ thông qua hoạt động du lịch; quảng bá rộng rãi tới bạn bè quốc tế; nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cộng đồng trong việc gìn giữ các giá trị truyền thống.

Từ thực tiễn, PGS.TS. Lâm Bá Nam - Chủ tịch Hội Dân tộc học và Nhân học Việt Nam chỉ rõ, mỗi tộc người đều sở hữu kho tàng tri thức phong phú, tích lũy qua nhiều thế hệ và gắn liền với đời sống, sản xuất, cần được trân trọng, khai thác đúng cách để hướng tới phát triển bền vững. Đã đến lúc cần “đánh thức” hệ giá trị văn hóa của từng tộc người, bởi văn hóa chính là hồn cốt của phát triển du lịch bền vững.

Chia sẻ quan điểm về yêu cầu cân bằng giữa bảo tồn và phát triển, PGS.TS Nguyễn Duy Thiệu - Hội Dân tộc học và Nhân học Việt Nam nhấn mạnh, cần đặt nguyên tắc bảo tồn lên hàng đầu, không đánh đổi văn hóa vì lợi ích trước mắt. Việc phát huy giá trị văn hóa phải đảm bảo bền vững và mang lại lợi ích lâu dài cho cộng đồng.

Với tầm quan trọng của văn hóa đối với đời sống, sinh kế của đồng bào dân tộc thiểu số, PGS.TS Nguyễn Duy Thiệu đề xuất, xây dựng chiến lược phát triển du lịch bền vững, kiểm soát quy mô du lịch, đầu tư vào du lịch cộng đồng có trách nhiệm; đào tạo kỹ năng cho người dân địa phương để tham gia kinh doanh du lịch và nâng cao chất lượng dịch vụ trong khi vẫn giữ gìn bản sắc văn hóa; tăng cường ứng dụng công nghệ trong quản lý và quảng bá di sản.

Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam đề xuất một số giải pháp trọng tâm phát triển du lịch văn hóa dân tộc thiểu số, trong đó: Quy hoạch phát triển điểm đến, sản phẩm du lịch gắn với văn hóa dân tộc thiểu số; có cơ chế, chính sách hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số trong việc phát triển du lịch; ưu tiên đầu tư hạ tầng du lịch vùng dân tộc thiểu số.