OCOP Quảng Ninh: Dấu ấn bản địa trên hành trình hội nhập

OCOP: Cú hích tái cơ cấu nông nghiệp từ tư duy người dân

Từ năm 2013, Quảng Ninh là tỉnh đầu tiên trên cả nước triển khai thí điểm chương trình "Mỗi xã, phường một sản phẩm" (OCOP) - một sáng kiến đầy táo bạo, đặt người dân vào vị trí trung tâm của quá trình phát triển nông thôn. Khác với mô hình hỗ trợ truyền thống, Chương trình OCOP không phát quà, không bao cấp. Thay vào đó, tỉnh chủ động "trao cần câu", kiến tạo thể chế và thị trường, khuyến khích người dân tự tổ chức sản xuất, sáng tạo sản phẩm đặc trưng từ chính những gì thân thuộc nhất: quả cam, hạt gạo, ấm trà, tà áo...

Chỉ sau hơn một thập kỷ, OCOP đã làm thay đổi căn bản diện mạo sản xuất nông thôn ở Quảng Ninh. Từ 40 sản phẩm ban đầu, đến nay toàn tỉnh đã có 456 sản phẩm OCOP, với 252 sản phẩm đạt từ 3 sao trở lên, 11 sản phẩm đạt 5 sao cấp quốc gia. Tổng doanh thu OCOP năm 2023 đạt gần 500 tỷ đồng, tạo việc làm ổn định cho hơn 6.000 lao động địa phương, phần lớn là đồng bào dân tộc và phụ nữ nông thôn.

Tại các địa phương miền núi, chương trình OCOP đã khơi dậy nguồn lực nội sinh mạnh mẽ. Sản phẩm trà hoa vàng Ba Chẽ từ một loại cây rừng hoang dại đã được chế biến sâu bằng công nghệ sấy thăng hoa, đăng ký nhãn hiệu, có chỉ dẫn địa lý, vươn ra thị trường Nhật Bản, Hàn Quốc. Ở Bình Liêu, người Dao đỏ, người Sán Chỉ đã tổ chức sản xuất miến dong OCOP, hương hồi, bánh khảo… theo quy trình VietGAP, bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, từng bước chinh phục hệ thống siêu thị lớn trong nước.

Quan trọng hơn, người nông dân không còn đơn độc trong sản xuất nhỏ lẻ. Họ trở thành chủ thể liên kết chuỗi, kết nối với hợp tác xã, doanh nghiệp và chính quyền. Chính tư duy ấy mới là thành quả lâu dài nhất mà OCOP đem lại: một thế hệ nông dân mới - tự tin, làm chủ, sáng tạo, và đầy khát vọng.

Không chỉ đổi mới về tư duy, OCOP Quảng Ninh còn là điểm sáng của việc ứng dụng khoa học công nghệ trong sản xuất và thương mại hóa sản phẩm. Với khẩu hiệu “Mỗi sản phẩm là một hành trình sáng tạo”, các địa phương trong tỉnh đã không ngừng cập nhật công nghệ mới để nâng tầm sản phẩm truyền thống.

Các sản phẩm như trà hoa vàng, miến dong Bình Liêu, rượu mơ Yên Tử… đều được chế biến theo công nghệ hiện đại, sử dụng máy sấy thăng hoa, dây chuyền chiết rót tự động, bao bì đóng gói thông minh. Nhờ đó, sản phẩm không chỉ giữ được hương vị nguyên bản mà còn đáp ứng tiêu chuẩn cao của thị trường xuất khẩu như Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Âu.

Song song với đó, số hóa được đẩy mạnh trong truy xuất nguồn gốc, dán tem điện tử, mã QR, minh bạch thông tin sản phẩm, giúp người tiêu dùng dễ dàng tiếp cận và kiểm chứng chất lượng. Các nền tảng số như nongsan.buudien.vn, Sendo… đã trở thành kênh phân phối chính thức của nhiều sản phẩm OCOP. Tại một số địa phương, người dân còn livestream giới thiệu sản phẩm ngay từ xưởng sản xuất, vườn nguyên liệu - một hình thức kết nối rất “bản địa nhưng hiện đại”.

Quảng Ninh cũng là tỉnh đầu tiên xây dựng Trung tâm OCOP tại các huyện, giúp kết nối cung cầu, đào tạo thương mại điện tử cho hàng trăm hộ dân, đồng thời hỗ trợ quảng bá tại các hội chợ, festival trong nước và quốc tế. OCOP không còn chỉ là sản phẩm nông nghiệp, mà là một “nhãn hiệu vùng miền” có khả năng lan tỏa vượt khỏi địa giới hành chính.

Bản sắc: Yếu tố làm nên sự khác biệt của sản phẩm OCOP

Nếu công nghệ là “đòn bẩy”, thì bản sắc chính là “chìa khóa” để sản phẩm OCOP Quảng Ninh ghi dấu trên thị trường. Từ rất sớm, tỉnh đã chỉ đạo xây dựng sản phẩm gắn với văn hóa bản địa, gìn giữ tri thức truyền thống của các dân tộc như Dao, Sán Dìu, Sán Chỉ, Tày…

Mỗi sản phẩm OCOP Quảng Ninh đều mang theo một câu chuyện về vùng đất, con người, tập quán canh tác, nét văn hóa ẩm thực đặc trưng. Bánh chưng nếp cái hoa vàng Tiên Yên được gói bằng tay theo đúng phong tục người Tày, bánh gio Bình Liêu giữ nguyên cách luộc bằng tro cây rừng như xưa. Những sản phẩm tưởng như giản dị đó lại trở thành món quà “đặc sản có hồn” trên bàn tiệc lễ hội, hội nghị quốc tế, làm quà ngoại giao của tỉnh trong các chuyến công tác, đón tiếp đoàn nước ngoài.

Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Môi trường Quảng Ninh, trong số 175 chủ thể OCOP của tỉnh, có hơn 40% là phụ nữ, 17% là người dân tộc thiểu số. Điều này cho thấy rõ, chương trình không chỉ phát triển sản phẩm mà còn trao cơ hội công bằng cho các nhóm yếu thế, lan tỏa bình đẳng giới và thúc đẩy sinh kế tại chỗ.

OCOP Quảng Ninh không chỉ là một chương trình phát triển kinh tế mà là một hệ giá trị bền vững cho nông thôn mới: nơi người dân làm chủ, công nghệ làm cầu nối, và văn hóa bản địa là linh hồn sống động.

Với chiến lược bài bản, tư duy đổi mới và sự vào cuộc mạnh mẽ của cả hệ thống chính trị, Quảng Ninh đang dần khẳng định vai trò đầu tàu OCOP của cả nước, nơi mà từng quả cam, hạt gạo, giọt trà… không chỉ là sản vật mà còn là sứ giả văn hóa, là niềm tự hào của cả một vùng đất đổi mới.

Thời gian qua, hầu hết các sản phẩm OCOP Quảng Ninh đã được cấp sao tiếp tục phát triển, nâng cấp, duy trì được tiêu chuẩn chất lượng, an toàn thực phẩm; 100% sản phẩm OCOP đạt chuẩn (từ 3-5 sao) đã được đưa lên các sàn thương mại điện tử; bao bì, tem nhãn được cải tiến, nâng cấp, nhãn sản phẩm hàng hóa được ghi đầy đủ các nội dung bắt buộc theo quy định.