Những ngày này, trên khắp các vùng chuyên canh cà phê của tỉnh, nông dân tất bật thu hoạch cà phê chín. Sơn La là vùng chuyên canh cà phê Arabica lớn nhất nước, chiếm tới khoảng 41% tổng diện tích của cả nước. Hiện nay, cà phê Sơn La bắt đầu chín, các hộ đã tập trung thu hái.
Từ năm 2024, chị Tòng Thị Nhung, bản Buốt Văn, xã Mường Chanh và nhiều hộ trong bản đã ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm với Công ty CP Phúc Sinh Sơn La. Được cán bộ kỹ thuật xuống tận vườn hướng dẫn quy trình chăm sóc, từ bón phân, cắt tỉa, chăm sóc. Chị Nhung phấn khởi: Từ đầu vụ tới giờ, giá cà phê tươi bán được 21.000 - 23.000 đồng/kg. Chúng tôi rất vui, mong cà phê được giá để cuộc sống ngày càng no ấm hơn. Với 1 ha cà phê, vụ này gia đình ước thu trên 10 tấn quả tươi, tăng khoảng 30% so với vụ trước.
Cùng với cà phê, Sơn La là một trong những địa phương phát triển mạnh về nông sản. Những năm gần đây, đây là một trong những “vựa” nông sản của vùng Tây Bắc và cả nước.
Sơn La là tỉnh miền núi có trên 80% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số. Với lợi thế khí hậu, thổ nhưỡng đặc thù, Sơn La đã trở thành một “vựa trái cây” của miền Bắc, đồng thời nổi lên như điểm sáng trong phát triển nông nghiệp công nghệ cao.
Đến năm 2025, toàn tỉnh có hơn 80.000 ha cây ăn quả, trong đó 24.300 ha cà phê với sản lượng gần 38.000 tấn, trên 28.000 tấn được chứng nhận sản xuất bền vững theo tiêu chuẩn quốc tế. Bên cạnh đó, Sơn La còn gần 6.000 ha chè, 10.000 ha mía, 44.000 ha sắn và hàng nghìn ha xoài, nhãn, mận hậu, cam, bưởi, chanh leo. Đây là nền tảng để Sơn La khẳng định thương hiệu nông sản, tạo thu nhập ổn định cho đồng bào vùng cao.
Sau 10 năm thực hiện chủ trương đưa cây ăn quả lên đất dốc, nhiều vùng đất khô cằn đã biến thành vườn cây trĩu quả. Nông dân các dân tộc từng sống dựa vào cây ngô, cây sắn nay đã có nguồn thu cao hơn nhờ xoài, nhãn, mận hậu. Như ông Nguyễn Thành Công - Phó Chủ tịch UBND tỉnh nhấn mạnh tại Chương trình Cà phê Doanh nhân “Kết nối doanh nghiệp – hợp tác xã trong chuỗi giá trị nông sản” diễn ra ngày 4/10, tại Mộc Châu: “Nông sản chính là trụ cột của kinh tế Sơn La. Nhưng để phát triển bền vững, không thể chỉ dựa vào sản lượng mà phải hướng đến chế biến, xây dựng thương hiệu và kết nối thị trường”.
Hiện nay, tỉnh có 214 sản phẩm OCOP và 308 chuỗi nông sản an toàn. Nhiều sản phẩm như cà phê bột, chè Mộc Châu, xoài Yên Châu, nhãn Sông Mã, mận hậu Mộc Châu… đã khẳng định vị thế trên thị trường trong và ngoài nước.
Mặc dù nông sản Sơn La có thế mạnh vượt trội, nhưng việc tiêu thụ vẫn còn nhiều điểm nghẽn.
Theo ông Nguyễn Quốc Khánh – nguyên Phó Chủ tịch UBND tỉnh, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Sơn La: “Chúng ta có thể tự hào về thành quả hôm nay, nhưng cũng phải nhìn thẳng vào những hạn chế: liên kết sản xuất chưa bền vững, logistics còn thiếu, tỷ lệ chế biến sâu thấp, doanh nghiệp nhỏ và vừa gặp khó khăn về vốn và công nghệ. Nếu không tháo gỡ kịp thời, nông sản Sơn La sẽ khó cạnh tranh trên thị trường quốc tế.”
Thực tế cho thấy, vùng nguyên liệu ở nhiều nơi còn phân tán, chất lượng chưa đồng đều; hệ thống kho lạnh, bảo quản sau thu hoạch chưa đáp ứng yêu cầu; nhiều sản phẩm vẫn chủ yếu bán tươi, giá trị gia tăng thấp. Đặc biệt, việc ứng dụng thương mại điện tử và truy xuất nguồn gốc còn hạn chế, khiến nông sản Sơn La chưa khai thác hết tiềm năng của thị trường nội địa 100 triệu dân cũng như thị trường quốc tế.
Dưới góc độ địa phương, ông Nguyễn Thành Công cho hay, bên cạnh những kết quả đạt được, khu vực doanh nghiệp, HTX và hộ kinh doanh ở Sơn La còn bộc lộ nhiều hạn chế. Quy mô phần lớn còn nhỏ, năng lực quản trị và sức cạnh tranh chưa cao; ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số còn chậm. Hợp tác xã thiếu vốn, thiếu nhân lực chất lượng cao, nhiều nơi hoạt động còn hình thức, chưa thực sự là “bà đỡ” cho kinh tế hộ.
Song song với đó, dù có nhiều nỗ lực, nhưng nhìn chung, doanh nghiệp Sơn La gặp khó trong tiếp cận tín dụng, đất đai, thị trường; hộ kinh doanh chủ yếu manh mún, thiếu liên kết, chưa đăng ký pháp nhân để mở rộng sản xuất. Những khó khăn này làm hạn chế vai trò dẫn dắt, lan tỏa của khu vực kinh tế tư nhân trong thúc đẩy tăng trưởng và phát triển bền vững của tỉnh.
Để tháo gỡ khó khăn và thúc đẩy tiêu thụ nông sản địa phương, ông Nguyễn Thành Công giao nhiệm vụ, thứ nhất, Trung tâm Xúc tiến Đầu tư, Thương mại và Du lịch tỉnh Sơn La chủ trì phối hợp với Sở Tài chính, các sở, ngành liên quan, Hiệp hội doanh nghiệp, Liên minh HTX tỉnh liên tục đổi mới nội dung Chương trình Cà phê doanh nhân – chương trình trao đổi giữa lãnh đạo địa phương với các doanh nghiệp. Đây phải là nơi trao đổi, kết nối giao thương trong và ngoài tỉnh. Tham mưu tổng hợp ý kiến của doanh nghiệp, hợp tác xã, nhà đầu tư và ý kiến giải quyết của lãnh đạo UBND tỉnh nhanh nhất, hiệu quả nhất.
Thứ hai, các Sở, ban, ngành của tỉnh tiếp tục đẩy mạnh công tác cải cách hành chính, giải quyết nhanh, gọn, hiệu quả các hồ sơ, thủ tục liên quan để các doanh nghiệp, hợp tác xã, nhà đầu tư yên tâm sản xuất kinh doanh.
Thứ ba, các chuyên gia chia sẻ về giải pháp logistics hiệu quả, marketing và các xây dựng thương hiệu cho nông sản và sản phẩm OCOP; về sản thương mại điện tử, xu hướng và cơ hội bứt phá trong kỷ nguyên số.
Thứ tư, các doanh nghiệp, hợp tác xã, nhà đầu tư trên địa bàn tỉnh cần tập trung đối thoại thẳng thắn, chia sẻ thông tin, kinh nghiệm, những biện pháp, giải pháp có hiệu quả trong sản xuất, kinh doanh.
Ông Nguyễn Thành Công nhấn mạnh: “Tỉnh cam kết đồng hành cùng doanh nghiệp, HTX và nông dân để tháo gỡ khó khăn, đẩy mạnh xúc tiến thương mại và ứng dụng công nghệ số. Đây là con đường tất yếu để nông sản Sơn La không chỉ chinh phục thị trường trong nước mà còn vươn tầm quốc tế”.
Dưới góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Quốc Khánh kiến nghị, các sở, ban, ngành cần phối hợp triển khai hiệu quả các Nghị quyết của Trung ương và kế hoạch hành động của tỉnh, đồng thời ban hành chính sách đặc thù khuyến khích doanh nghiệp đầu tư mạnh mẽ vào nông nghiệp công nghệ cao, chế biến sâu và xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn quốc tế.
Bên cạnh đó, hỗ trợ doanh nghiệp, HTX đổi mới thiết bị, ứng dụng công nghệ hiện đại trong chế biến, bảo quản sau thu hoạch, đồng thời thúc đẩy ứng dụng công nghệ số trong quản lý sản xuất, thương mại điện tử, truy xuất nguồn gốc – chìa khóa để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.
Đồng thời, đầu tư đồng bộ hạ tầng logistics, hệ thống kho lạnh, trung tâm logistics chuyên biệt cho nông sản, trạm trung chuyển và sơ chế hiện đại ngay tại vùng nguyên liệu; nâng cấp hạ tầng giao thông huyết mạch kết nối với cảng biển, cửa khẩu và các trung tâm tiêu thụ lớn trong cả nước, nhằm giảm chi phí, hạn chế tổn thất sau thu hoạch và kéo dài thời gian bảo quản.
Thêm nữa, thúc đẩy liên kết doanh nghiệp – HTX – nông dân thông qua các hợp đồng sản xuất – tiêu thụ lâu dài, minh bạch; xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp đầu đàn với HTX, hộ nông dân để chia sẻ lợi ích và rủi ro, hướng tới phát triển bền vững, gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ.
Tăng cường xúc tiến thương mại, quảng bá, xây dựng thương hiệu, phát triển mạnh thương mại điện tử. Các sàn như Shopee, Lazada, TikTok Shop, Sendo cần trở thành kênh chủ lực để đưa nông sản Sơn La tiếp cận hàng triệu khách hàng trong và ngoài nước. Đồng thời, phát triển mô hình kết hợp nông nghiệp với du lịch sinh thái, du lịch nông nghiệp, tạo tour trải nghiệm tại vườn cây ăn quả, cà phê, chè… biến du khách thành khách hàng và người quảng bá cho sản phẩm.
Trong khi đó, ông Nguyễn Quốc Khánh khẳng định: “Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh sẽ là cầu nối, đồng hành cùng bà con nông dân và HTX, giúp xây dựng các chuỗi giá trị bền vững. Nông sản Sơn La phải gắn với thương hiệu chung ‘xanh – an toàn – chất lượng cao’, đó chính là chìa khóa để cạnh tranh lâu dài”.
Sơn La đã khẳng định vị thế trung tâm nông nghiệp của vùng Tây Bắc. Nhưng quan trọng hơn, tiêu thụ nông sản của đồng bào dân tộc thiểu số không chỉ là câu chuyện thị trường, mà còn là chiến lược phát triển bền vững gắn với sinh kế và văn hóa bản địa.
Khát vọng đặt ra là đến năm 2030, Sơn La trở thành trung tâm nông nghiệp xanh, công nghệ cao, gắn kết với du lịch sinh thái. Để hiện thực hóa điều đó, cần sự đồng hành của cả hệ thống: Nhà nước kiến tạo chính sách, doanh nghiệp dẫn dắt thị trường, HTX làm cầu nối, nông dân đổi mới tư duy sản xuất.
Tương lai của nông sản Sơn La nằm ở sự liên kết bền chặt, ở việc tận dụng công nghệ, thương mại điện tử và xây dựng thương hiệu. Khi đó, nông sản vùng cao không chỉ nuôi sống đồng bào mà còn trở thành niềm tự hào quốc gia, vươn tới thị trường toàn cầu.
