Những giống gạo mang hồn quê Việt

Sóc Trăng: Gạo ST25 và hành trình đưa hạt gạo Việt lên đỉnh thế giới

Câu chuyện của ST25 bắt đầu từ vùng đất Sóc Trăng nơi sông rạch đan xen, phù sa bồi đắp quanh năm. Giống gạo này là kết tinh hơn 20 năm nghiên cứu của kỹ sư Hồ Quang Cua cùng cộng sự. Họ đã lai tạo, chọn lọc từng hạt lúa để cho ra đời một giống gạo vừa dẻo, vừa thơm, lại có khả năng chống chịu mặn và sâu bệnh.

Năm 2019, ST25 vinh dự được vinh danh “Gạo ngon nhất thế giới” tại cuộc thi quốc tế ở Philippines. Hạt gạo trắng trong, thon dài, tỏa hương nhẹ như lá dứa, khi nấu chín dẻo vừa và có vị ngọt thanh. Thành công ấy không chỉ là niềm tự hào của Sóc Trăng mà còn đưa Việt Nam lên bản đồ gạo cao cấp toàn cầu.

“Sự phát hiện này tình cờ nhưng rất có ý nghĩa đối với công tác lai tạo, nhân giống lúa thơm của Sóc Trăng. Có khoảng 1.050 cá thể đột biến đầu tiên được chúng tôi thu thập và sau đó tiến hành trồng thử nghiệm rồi cho lai tạo theo nhiều cách khác nhau để chọn những cá thể vượt trội nhất” kỹ sư Hồ Quang Cua chia sẻ.

Nam Định: Hương xưa còn đọng trong từng hạt Tám Xoan Hải Hậu

Nếu Sóc Trăng là biểu tượng của đổi mới, thì Nam Định lại là nơi lưu giữ tinh hoa truyền thống với giống Tám Xoan Hải Hậu. Gạo tám xoan hay còn được gọi với cái tên uy quyền khác là gạo tiến vua. Thân cao, hạt nhỏ nhưng hương vị rất ngọt dịu cùng với mùi thơm nồng nạt khó tả. Trong thành phần hạt gạo có chứa vitamin, khoáng chất vi lượng, nước, protein và cung cấp năng lượng tốt cho cơ thể con người. Hạt gạo sẽ ngon và ngọt nhất lúc mới gặt, khi bóc hạt thóc ra cắn vẫn còn sữa. Đồng thời hạt gạo khi xát ra có dáng thuôn dài, trong suốt. Cơm ngày xưa được nấu bằng xoong gang, bếp củi là ngon nhất. Hạt gạo khi đã ngâm đủ nước sẽ nở căng xòe ra, trắng như bông tuyết. Nhựa từ hạt gạo tuông ra, quyện chặt vào nhau, khiến hạt cơm mềm óng ả trông rất ngon cơm, gạo vẫn còn nguyên màu xanh ngọc thì mới ngon.

Người dân Hải Hậu vẫn luôn tự hào nói: “Hạt gạo Tám chỉ ngon khi được trồng trên đất quê này.” Bởi chỉ vùng đồng bằng ven biển với gió nồm, nước lợ và phù sa mặn ngọt giao hòa mới tạo nên hương vị đặc biệt của Tám Xoan.

Vào mùa gặt, khắp cánh đồng Hải Hậu vàng rực, hương lúa chín quyện cùng mùi nắng mới, thứ mùi khiến ai từng xa quê cũng phải nhớ. Năm 2020, gạo Tám Xoan được cấp chỉ dẫn địa lý, trở thành biểu tượng cho nông sản chất lượng cao của đồng bằng Bắc Bộ.

Điện Biên: Séng Cù, hạt ngọc của trời mây Tây Bắc

Gạo Séng Cù là giống gạo đặc sản nổi tiếng của đồng bào dân tộc vùng Tây Bắc, được trồng chủ yếu ở Lào Cai, Yên Bái, Điện Biên… với thổ nhưỡng và khí hậu mát lành quanh năm. Đây là loại gạo quý hiếm, giàu giá trị dinh dưỡng và thường được chọn làm quà biếu trong các dịp quan trọng.

Séng Cù hạt tròn, trắng sữa, khi nấu lên dẻo thơm, có vị ngọt tự nhiên. Giống lúa này chỉ trồng được một vụ, trong điều kiện khí hậu mát mẻ, nước nguồn tinh khiết từ khe suối. Cũng chính vì thế, mỗi mùa gặt Séng Cù đều quý như “vàng trắng” của vùng cao.

Hiện nay, Séng Cù đã có chứng nhận chỉ dẫn địa lý Điện Biên, được nhiều doanh nghiệp bao tiêu để đưa vào chuỗi cung ứng gạo sạch. Với người dân vùng cao, hạt gạo không chỉ là lương thực mà còn là linh hồn văn hóa gắn liền với lễ hội, Tết bản và những mùa cơm mới.

Long An: Nàng Thơm Chợ Đào, mùi hương níu chân người xa xứ

Xuôi về miền Tây, nhắc đến Long An là nhắc đến Nàng Thơm Chợ Đào giống gạo được ví như “hương sắc của miền sông nước”. Lúa Nàng Thơm Chợ Đào là "hoa hậu chân dài" nhất trong các giống lúa ở Việt Nam, cây cao nhất đến 1,8 m, nên dễ bị ngã khi gặp mưa gió. Hạt lúa thon dài, trong một bông sẽ có những hạt đuôi dài. Phía ngoài hạt gạo có một lớp cám mỏng rất thơm, chính giữa hạt có màu hồng.

Từ xưa, người dân trồng lúa tự nhiên, chỉ rải giống rồi đến khi chín thu hoạch, dùng trâu đạp, hoặc đập bồ bằng tay, lớp cám vẫn còn nên gạo đem nấu cơm, lúc sôi thơm nức mũi. Cơm chín dẻo, để qua đêm cũng không bị thiu. Giống lúa này chỉ trồng được một vụ duy nhất mỗi năm, chủ yếu ở xã Mỹ Lệ (huyện Cần Đước), nơi đất phù sa của sông Vàm Cỏ tạo nên vị ngọt dịu khó lẫn. Gạo có hạt mảnh, trắng trong, khi nấu dẻo vừa, tỏa mùi thơm nhẹ đặc trưng.

Dù năng suất không cao, nhưng người dân nơi đây vẫn kiên trì giữ giống. Với họ, Nàng Thơm Chợ Đào là niềm tự hào, là “đứa con tinh thần” của đất Long An. Từ năm 2013, giống gạo này được công nhận chỉ dẫn địa lý quốc gia, trở thành thương hiệu được bảo hộ trên thị trường trong và ngoài nước.

An Giang: Gạo Nàng Nhen tím than, niềm tự hào của vùng Bảy Núi

Ở vùng Bảy Núi An Giang, có một giống gạo “độc lạ” mang màu tím tự nhiên, Nàng Nhen. Loại gạo này không chỉ đẹp mà còn có hàm lượng anthocyanin cao, tốt cho sức khỏe và được ví như “gạo dược liệu” của miền Tây. Gạo Nàng Nhen được đồng bào Khmer trồng theo phương pháp thủ công ở vùng Bảy Núi (An Giang), bao gồm hai huyện Tri Tôn và Tịnh Biên nằm giáp biên với nước bạn Campuchia. Đây là nơi duy nhất có đồng bằng trên cao ở khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long nên đặc điểm thổ nhưỡng rất đặc biệt. Nguồn nước sử dụng chủ yếu là nước mưa và phân hữu cơ, ít sử dụng phân hóa học và thuốc bảo vệ thực vật nên lúa cho chất lượng tốt, thơm ngon và được đánh giá là "siêu sạch".

Lúa chỉ gieo cấy vào mùa mưa, hoàn toàn không dùng phân bón hóa học. Khi nấu, cơm có màu tím sẫm, dẻo dẻo, vị bùi và hương thơm thoang thoảng mùi nếp xưa. Nhờ sự độc đáo ấy, Nàng Nhen được xuất khẩu sang nhiều nước, là niềm tự hào của vùng đất An Giang hiền hòa, giàu bản sắc.

Mỗi địa phương có một hạt gạo, mỗi hạt gạo lại có một câu chuyện. Từ ST25 của Sóc Trăng đến Nàng Nhen của An Giang, từ Tám Xoan Hải Hậu tới Séng Cù Điện Biên tất cả đều thể hiện sự khéo léo, kiên trì và lòng tự tôn của người nông dân Việt.

Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu, những giống gạo đặc sản mang chỉ dẫn địa lý không chỉ là niềm tự hào, mà còn là hướng đi giúp Việt Nam nâng cao giá trị nông sản, phát triển thương hiệu gạo quốc gia bền vững vừa đậm hồn quê, vừa chinh phục thế giới.