Những cú 'sảy chân' và chuyện dựng 'barie' cho nông sản Việt

Những câu chuyện thực tế đáng suy ngẫm

Một câu chuyện rất đáng suy ngẫm vừa được đưa ra tại Hội nghị “Triển khai cấp bách các biện pháp tăng cường tuân thủ quy định an toàn thực phẩm của thị trường EU” do Văn phòng Thông báo và Điểm hỏi đáp quốc gia về vệ sinh dịch tễ và kiểm dịch động, thực vật Việt Nam (Văn phòng SPS Việt Nam) phối hợp Báo Nông nghiệp Việt Nam tổ chức mới đây, đó là tại Đắk Lắk - thủ phủ cà phê, một số nơi vẫn đang diễn ra tình trạng pha trộn tạp chất vào cà phê để tăng lợi nhuận. Hành động này làm suy giảm nghiêm trọng uy tín của nông sản Việt Nam. Hiện chưa có tiêu chuẩn thống nhất về kiểm soát dư lượng hóa chất hay chế tài đủ mạnh để xử lý vi phạm. Nếu không có biện pháp chấn chỉnh, cà phê Việt Nam có thể mất dần thị phần vào tay Brazil hay Colombia - những đối thủ cạnh tranh mạnh mẽ với hệ thống kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt hơn.

Cũng tại khu vực Tây Nguyên, mới đây, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Gia Lai đã có công văn gửi đi các huyện, thị xã cảnh báo người dân về vấn đề an toàn thực phẩm trong xuất khẩu nông sản. Cụ thể, một số doanh nghiệp, hợp tác xã trên địa bàn tỉnh Gia Lai có hàng nông sản xuất khẩu ra thị trường như Nga, Đài Loan (Trung Quốc) bị cảnh báo vi phạm. Lý do là sản phẩm cà phê nhân xanh, chuối của doanh nghiệp có phát hiện dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, sản phẩm hồ tiêu phát hiện chất tạo màu Sudan...

Đối với hồ tiêu, chất tạo màu bị phát hiện do bao bì chứa nông sản bị nhiễm bẩn, nhuộm màu hóa chất. Khi người dân phơi, chứa đựng hồ tiêu thì bị phẩm màu bao bì bám dính vào hàng. Dù các lô hàng nông sản bị trả về mang tính chất nhỏ lẻ, cục bộ so với lượng hàng xuất khẩu trong năm, song cũng gây thiệt hại cho người dân, doanh nghiệp.

Mặc dù thừa nhận rằng xuất khẩu trái cây đã trở thành điểm sáng liên lục từ năm 2022 trở lại đây, song khi chia chia sẻ với phóng viên Báo Công Thương, ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit) vẫn thừa nhận thực trạng “đau đầu” của rau quả Việt khi bị “đánh cắp” mã chứng nhận xuất khẩu. Theo đó, thời gian qua, một số doanh nghiệp hội viên bị đánh cắp mã số GlobalGAP để xuất khẩu chanh dây và thanh long sang châu Âu, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế. Tình trạng này đã khiến Hiệp hội phải chuyển hồ sơ cho cơ quan công an kinh tế điều tra, xử lý.

Không chỉ mặt hàng thanh long mà đã không ít lần, mặt hàng sầu riêng cũng bị phanh phui tình trạng “mượn” mã số vùng trồng khi nhu cầu nhập khẩu tăng cao mà các vùng trồng được cấp mã số không thể đáp ứng đủ nhu cầu. Trong bối cảnh thương mại quốc tế ngày càng khó khăn và tiêu chuẩn nhập khẩu hàng hoá bị siết chặt, tình trạng “ăn xổi”, tự “lấy đá ghè chân mình” đó thực sự đáng báo động bởi sẽ ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến các vùng trồng đã được cấp mã số. Thậm chí, có thể khiến bạn hàng cấm nhập khẩu một mặt hàng từ Việt Nam.

Cà phê là một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam (Ảnh: TTXVN)

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, ước giá trị xuất khẩu nông - lâm - thuỷ sản tháng 1/2025 đạt 5,08 tỷ USD, giảm 4,9% so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó, nhiều mặt hàng chủ lực có sự suy giảm như gạo, sầu riêng, chè, sắn… Bên cạnh việc nhiều mặt hàng đối diện với sự giảm giá do nguồn cung tăng, cũng có những mặt hàng suy giảm kim ngạch xuất khẩu do bị phạm các quy định của thị trường.

“Chìa khoá” để xuất khẩu bền vững

Theo các chuyên gia kinh tế, Việt Nam đã và đang hội nhập sâu rộng với việc tham gia rất nhiều các Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới. Các FTA này đã và đang mở ra cơ hội cho sản phẩm, hàng hoá Việt, song cũng khiến nhiều quốc gia dựng lên hàng rào kỹ thuật để bảo vệ hàng hoá trong nước. Khi đã tham gia cuộc chơi toàn cầu, doanh nghiệp buộc phải đáp ứng được các yêu cầu của nước sở tại.

Thực tế, rất nhiều doanh nghiệp, địa phương đã chủ động nâng cấp công nghệ, đầu tư vùng trồng… để có được nguồn nông sản chất lượng, đáp ứng yêu cầu của các thị trường. Đơn cử, Công ty CP Phúc Sinh – “vua” hồ tiêu Việt Nam là đơn vị vô cùng chú trọng đến vùng nguyên liệu đạt chuẩn. Đến nay, Phúc Sinh đang sở hữu hơn 20.000 ha vùng trồng cà phê đạt chuẩn Rainforest Alliance, đáp ứng các yêu cầu khắt khe từ Mỹ và châu Âu; 100% hồ tiêu xuất khẩu đạt tiêu chuẩn quốc tế. Kiên định với mục tiêu phát triển bền vững, ngày 15/8/2024, Phúc Sinh đã trở thành doanh nghiệp Việt Nam đầu tiên nhận được 25 triệu USD từ Quỹ đầu tư &Green của Hà Lan để làm nông nghiệp bền vững.

Với sản lượng xuất khẩu hơn 60.000 tấn cà phê và 30.000 tấn tiêu mỗi năm, thay vì chỉ bán nguyên liệu thô, đơn vị này đã đẩy mạnh sản xuất chế biến sâu. Nhờ đó, giá trị xuất khẩu trong năm 2024 của Phúc Sinh đạt gần 320 triệu USD dù có nhiều biến động trên thị trường quốc tế.

Xuất khẩu dừa đạt giá trị cao (Ảnh: Nguyên Phương)

Hoặc với mặt hàng dừa tươi – mặt hàng cực “hot” khi được được 2 nền kinh tế lớn nhất thế giới là Mỹ, Trung Quốc chấp nhận nhập khẩu chính ngạch. Không “ăn xổi”, “thủ phủ dừa” Việt Nam là Bến Tre đã quyết tâm xuất khẩu dừa bền vững. Theo đó, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bến Tre đã xây dựng vùng nguyên liệu dừa hữu cơ đạt trên 20.700 ha, hình thành chuỗi giá trị liên kết chặt chẽ với 8 doanh nghiệp lớn, có công nghệ chế biến hiện đại, chế biến và xuất khẩu các sản phẩm dừa hữu cơ vào nhiều thị trường như: Mỹ, EU, Nhật, Trung Quốc, Canada, Hàn Quốc…

Đáng chú ý, để trồng dừa hữu cơ và quản lý hiệu quả việc cấp mã số vùng trồng, Bến Tre đã quyết liệt đưa việc phát triển dừa vào các Nghị quyết của Tỉnh ủy, kế hoạch của Ủy ban nhân dân tỉnh và lấy việc xây dựng chuỗi liên kết sản xuất làm nền tảng để phát triển cây dừa. Tỉnh Bến Tre cũng chú trọng việc tập huấn nâng cao năng lực về quy định cũng như các giải pháp kỹ thuật bảo đảm thực hiện đúng các quy định của nước nhập khẩu khi đăng ký xây dựng mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói; hướng dẫn người dân, doanh nghiệp sử dụng phần mềm "Nhật ký đồng ruộng," phần mềm "Quản lý cơ sở đóng gói" để cập nhật đầy đủ các thông tin theo yêu cầu của nước nhập khẩu.

Nhờ hàng loạt các giải pháp, xuất khẩu dừa và các sản phẩm từ dừa năm 2024 đã đạt gần 1,1 tỷ USD, tăng trên 20% so với năm 2023. Đây là lần đầu sau 14 năm, trái dừa đem lại kim ngạch tỷ USD cho Việt Nam.

Việt Nam quốc gia được xếp Top đầu về xuất khẩu rất nhiều mặt hàng nông sản chủ lực và nông sản cũng là niềm tự hào của Việt Nam trên thị trường thế giới. Việc tăng giảm kim ngạch với một mặt hàng bất kỳ là diễn biến bình thường trên thị trường, song nếu kiên định sản xuất, xuất khẩu nông sản một cách bền vững, đáp ứng các yêu cầu trên thị trường, chắc chắn, nông sản Việt sẽ không chỉ được biết đến nhờ số lượng mà sẽ còn định danh trên thị trường thế giới với một vị thế và giá trị cao hơn rất nhiều. Lúc đó, chắc chắn, nông sản Việt sẽ không còn lo sợ "barie".