Nhiều băn khoăn về Dự án Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư

Luật hoá hoạt động đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) là cần thiết

Trong phiên họp chiều nay, trình bày Tờ trình của Chính phủ, Bộ trưởng Bộ KH-ĐT Nguyễn Chí Dũng cho biết, mô hình đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) được thực hiện từ năm 1997 khi Chính phủ ban hành Nghị định 77-CP về quy chế đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT áp dụng cho đầu tư trong nước.

Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển: Đây là luật khó, phạm vi điều chỉnh rộng, tác động đến cả lĩnh vực kinh tế, xã hội và liên quan đến rất nhiều luật khác

“Qua nhiều lần bổ sung, sửa đổi để từng bước tiếp cận với thông lệ quốc tế, hiện hoạt động PPP được điều chỉnh bởi Luật Đấu thầu và 3 nghị định” – Ông Dũng nói và đưa số liệu: “Hiện cả nước có 336 dự án PPP đã ký kết hợp đồng, trong đó, 140 dự án áp dụng loại hợp đồng BOT; 188 dự án áp dụng loại hợp đồng BT và 08 dự án áp dụng các loại hợp đồng khác). Thông qua đó, huy động được khoảng 1.609.295 tỷ đồng vào đầu tư phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng quốc gia” và đánh giá, dù các dự án PPP (loại hợp đồng BOT, BT...) trong thời gian đầu triển khai còn có các hạn chế, tồn tại nhưng các công trình, dịch vụ có được từ các dự án PPP đã góp phần tích cực hoàn thiện số lượng, chất lượng hệ thống cơ sở hạ tầng giao thông, năng lượng, hạ tầng đô thị, xử lý nước thải, rác thải..., kịp thời giải quyết các nhu cầu bức xúc về dịch vụ công của người dân và nhu cầu cấp bách về cơ sở hạ tầng để phát triển kinh tế - xã hội đất nước, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, kích cầu đối với sản xuất trong nước.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy việc triển khai còn một số tồn tại, bất cập, cụ thể, đến thời điểm hiện nay, hầu hết các dự án BOT giao thông đang trong quá trình thực hiện hợp đồng (đã xong giai đoạn xây dựng, đang vận hành, kinh doanh) đều áp dụng hình thức chỉ định thầu để lựa chọn nhà đầu tư, tiềm ẩn rủi ro lãng phí, thất thoát và chọn nhà đầu tư không có đủ năng lực thực hiện dự án.

Cùng đó, công tác công bố dự án, danh mục dự án chưa được thực hiện nghiêm túc, công khai; Công tác giám sát trong quá trình thực hiện hợp đồng còn lỏng lẻo; Bất cập về mức phí, vị trí đặt trạm thu phí, thời gian thu phí; Người dân không có sự lựa chọn đối với các tuyến đường độc đạo, tuyến chỉ nâng cấp, cải tạo trong khi cơ chế giám sát đặc biệt là các cơ chế giám sát doanh thu của nhà đầu tư, chế tài xử lý vi phạm của nhà đầu tư cũng như cơ quan nhà nước có thẩm quyền còn thiếu, chưa chặt chẽ.

Bộ trưởng Bộ KH-ĐT Nguyễn Chí Dũng: Việc xây dựng Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) là cần thiết trong bối cảnh hiện nay

Hơn nữa, quy định về vai trò, trách nhiệm của cơ quan nhà nước có thẩm quyền và nhà đầu tư còn thiếu, cụ thể về cơ chế chính sách chia sẻ rủi ro, giải quyết tranh chấp giữa các bên tham gia thực hiện dự án. Thiếu quy định về trình tự, hình thức tham vấn của chính quyền địa phương với các đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp của dự án và thiếu quy định để người sử dụng dịch vụ phản hồi việc cung cấp dịch vụ đối với các cơ quan quản lý nhà nước.

Trong khi đó, các dự án BT thanh toán bằng quỹ đất cũng đã bộc lộ nhiều bất cập tương tự như các dự án BOT giao thông được nêu trên về công tác công bố dự án, chủ yếu áp dụng chỉ định thầu, bất cập trong công tác giám sát... Bên cạnh đó, công tác xác định giá trị quỹ đất để thanh toán còn nhiều hạn chế, dẫn đến sự chênh lệch lớn giữa giá trị công trình BT và giá trị quỹ đất thanh toán, gây bức xúc trong xã hội.

“Trên cơ sở các phân tích nêu trên, việc xây dựng Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) là cần thiết trong bối cảnh hiện nay” – Bộ trưởng Bộ KH-ĐT nhấn mạnh.

Những băn khoăn xác đáng

Trong Báo cáo thẩm tra dự án Luật do Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh trình bày, Cơ quan thẩm tra đề nghị Cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, quy định phạm vi điều chỉnh của dự án Luật một cách rõ ràng hơn về không gian áp dụng Luật, cụ thể việc điều chỉnh các hoạt động đầu tư PPP tại Việt Nam và rà soát, nghiên cứu, đề xuất một cách đầy đủ những quy định khác nhau giữa Luật này và các luật liên quan, từ đó làm cơ sở để Quốc hội xem xét, quyết định quy định những nội dung đặc thù đối với đầu tư PPP ngay tại dự thảo Luật hay sửa đổi, bổ sung các luật liên quan nhằm bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật.

Trong phần phát biểu định hướng nội dung thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển nêu rõ, hình thức đầu tư đối tác công – tư không phải là vấn đề mới, song lần này Chính phủ muốn đưa vào một luật riêng, bao hàm tất cả các nội dung trước đây quy định tại các luật khác, đồng thời bổ sung thêm một số cơ chế, chính sách mới. Tuy nhiên, đây là luật khó, phạm vi điều chỉnh rộng, tác động đến cả lĩnh vực kinh tế, xã hội và liên quan đến rất nhiều luật khác, do đó, đề nghị Thường vụ Quốc hội cho ý kiến chi tiết vào từng nội dung quy định để tiếp tục hoàn thiện sự án luật quan trọng này.

Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Lê Thị Nga góp ý cho cơ quan soạn thảo

Trong phần thảo luận, Chủ nhiệm Uỷ ban Đối ngoại Nguyễn Văn Giàu đề nghị, Chính phủ cần tiếp tục đánh giá kết quả 20 năm thực hiện hình thức đầu tư này, đặc biệt là trong vấn đề sử dụng đất, thu hồi đất trong các dự án BOT…. Đi vào nội dung dự thảo luật, ông Giầu băn khoăn về việc đảm bảo tính minh bạch, công khai bởi trong dự thảo luật có tới 12 điều giao Chính phủ hướng dẫn mà đây lại là những nội dung rất quan trọng. “Tôi mới chỉ xem lướt đến điều 50 thôi những còn thấy có 12 nội dung khác nhưng chưa rõ là nội dung gì” – ông Giầu nói.

Trong khi đó, Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Lê Thị Nga xin đặt vài câu hỏi với Ban soạn thảo, cụ thể: “Những bất cập trong thực hiện hình thức đầu tư BOT trong thời gian qua là gì và tương ứng với những hạn chế đó thì điểm nào có thể khắc phục được?”; “Tại sao vẫn với những cơ chế ấy nhưng chỉ thu hút được nhà đầu từ vào lĩnh vực giao thông?”;

Dẫn thực tiễn thời gian qua tại những dự án BOT giao thông, cả 3 bên (Nhà nước, nhà đầu tư và người dân) đều có những vướng mắc, trong khi nhà đầu tư kêu lỗ thì người dân không chịu còn Nhà nước cũng gặp khó khăn, bà Nga đề nghị “trả lời xem quốc tế họ làm BOT có rơi vào tình trạng này không?” và quan trong nhất, việc xây dựng luật có giải quyết được những gì cụ thể trong thời gian qua.

Liên quan đến quy định về “Cơ chế chia sẻ rủi ro về doanh thu” (Điều 76 trong dự thảo luật) với quy định nếu doanh thu của nhà đầu tư không đạt thì Nhà nước sẽ có cơ chế chia sẻ, vị Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp nêu băn khoăn, tại sao lại đưa vào dự thảo bởi, không chỉ hình thức đầu tư BOT mà các hình thức đầu tư tư nhân khác, hoặc các nhà đầu tư đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp cũng gặp rất nhiều rủi ro. “Vậy, vì sao lại đặt ra cơ chế này?” – Bà Nga nêu câu hỏi.

Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định: Thay vì xây dựng một luật có tính bao quát thì có thể thiết kế luật về ký hợp đồng BOT, còn các khâu khác thì thực hiện theo các luật hiện hành khác

Một ý kiến khác cũng rất đáng quan tâm đến từ ông Nguyễn Khắc Định – Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật - rằng, trước đây chúng ta mới chỉ tiếp cận hình thức này ở hình thức hợp đồng BOT, và với tất cả các hình thức đầu tư, cả thế giới chỉ áp dụng 4 giai đoạn, gồm: Chuẩn bị đầu tư; lựa chọn nhà đầu tư; thành lập doanh nghiệp và ký hợp đồng; và cuối cùng là thực hiện dự án.

Với hình thức đầu tư BOT thực hiện trong thời gian qua “cả 4 giai đoạn trên chúng ta đều thực hiện chưa tốt” và nếu bây giờ chúng ta tích hợp cả 4 giai đoạn nói trên vào trong một luật thì sẽ thành một luật rất lớn và sẽ xung đột với các luật khác.