Nâng tầm thủ công mỹ nghệ Hà Nội trên bản đồ xuất khẩu thế giới

Giữ hồn truyền thống, chinh phục thị trường quốc tế

Hiện toàn thành phố có 1.350 làng nghề, trong đó 268 làng nghề và 59 làng nghề truyền thống đã được công nhận. Xét về mô hình tổ chức sản xuất, các hộ gia đình chiếm tới 86,56%, trong khi doanh nghiệp chỉ chiếm khoảng 11%, còn lại 2,37% thuộc các cơ sở tổ hợp tác và hợp tác xã.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, PGS.TS Nguyễn Thừa Lộc, nguyên Giảng viên cao cấp Đại học Kinh tế Quốc dân, nhận định, thị trường tiêu thụ sản phẩm thủ công mỹ nghệ chính là “thước đo” phản ánh sự am hiểu, kinh nghiệm và độ từng trải của doanh nhân khi tham gia lĩnh vực này.

Về sản phẩm, sự đa dạng về kiểu dáng, mẫu mã xuất phát từ tinh thần sáng tạo và kỹ năng riêng của từng nghệ nhân, tạo nên tính độc bản, đây là yếu tố quý giá nhất. Bên cạnh đó, mỗi sản phẩm còn mang giá trị văn hóa, tinh thần sâu sắc, bởi nó kết tinh bản sắc, truyền thống lịch sử của một vùng đất, một địa phương.

Về nguyên liệu, nguồn cung phong phú nhưng lại chịu nhiều tác động của thời tiết. Do đó, khâu xử lý nguyên liệu trở thành yếu tố quyết định, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sản phẩm.

Về khách hàng, đây là nhóm tiêu dùng đặc biệt – họ mua để trải nghiệm, để cảm nhận, thường am hiểu và khắt khe trong đánh giá kỹ thuật chế tác. Họ sẵn sàng chi trả cao cho một món đồ không chỉ hữu dụng, mà còn thể hiện cá tính và gu thẩm mỹ riêng.

Về cung cầu, năng lực cung ứng còn hạn chế, thiếu ổn định do quá trình sản xuất phụ thuộc nhiều vào tay nghề cũng như thời gian chế tác thủ công, nhất là với các sản phẩm đòi hỏi kỹ thuật cao.

Về kênh phân phối và tiếp thị, hiện nay hình thức bán hàng chủ yếu vẫn qua cửa hàng thủ công mỹ nghệ tại làng nghề. Marketing của sản phẩm không chỉ nằm ở hình thức quảng bá, mà chính là ở “câu chuyện” được kể, câu chuyện về sự sáng tạo, về cảm xúc, giúp kết nối sản phẩm với khách hàng. Đây cũng là phương thức tiếp thị hiệu quả nhất của ngành hàng này.

Xây dựng thương hiệu trong cuộc cạnh tranh toàn cầu

Theo Sở Công Thương Hà Nội, mặc dù hàng thủ công mỹ nghệ của Hà Nội đang bị sụt giảm đơn hàng mạnh tại các thị trường như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, tuy nhiên, lượng xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ tại các nước mới nổi như Thái Lan, Philippines, Indonesia đang tăng 15%. Đây là thách thức lớn đối với các nhà quản lý và doanh nghiệp.

Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam ước đạt 4 tỷ USD. Quy mô thị trường thủ công mỹ nghệ Việt Nam được dự báo có tốc độ tăng trưởng 8,7% trong giai đoạn 2024-2025, thấp hơn mức tăng trưởng toàn cầu. Hiện, hàng thủ công mỹ nghệ của Việt Nam chưa tạo được sức cạnh tranh so với một số nước nư Trung Quốc và các nước trong khu vực.

Làng nghề thủ công mỹ nghệ Hà Nội từ lâu đã góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế, đồng thời tạo nên bản sắc văn hóa riêng có của Thủ đô. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, ngành nghề này đang đứng trước cả cơ hội lẫn thách thức lớn. Câu hỏi đặt ra là: Làm thế nào để bảo tồn những giá trị truyền thống? Và làm thế nào để nâng tầm thương hiệu sản phẩm thủ công mỹ nghệ Hà Nội trên thị trường trong nước và quốc tế?

Để phát triển thị trường thủ công mỹ nghệ một cách bài bản và bền vững, các chuyên gia trong ngành cho rằng, cần xác định rõ quan điểm và định hướng chiến lược. Đây chính là điểm tựa quan trọng để xây dựng các giải pháp phù hợp.

Thứ nhất, sự phát triển của thị trường thủ công mỹ nghệ đòi hỏi đầu tư mạnh mẽ, lâu dài và đồng bộ từ cả hệ thống: cơ quan quản lý nhà nước, hiệp hội làng nghề, doanh nghiệp và đội ngũ nghệ nhân.

Thứ hai, muốn thay đổi một lĩnh vực, phải bắt đầu từ tư duy và tầm nhìn. Khi nhận thức đổi mới thì hành động mới chuyển biến, từ đó tạo ra kết quả.

Thứ ba, khác với nhiều ngành kinh tế - xã hội đã có cơ quan chủ quản, làng nghề thủ công mỹ nghệ lại chưa tìm được một “người bảo trợ” thực sự. Chính sự thiếu vắng này khiến nhiều làng nghề khó khẳng định thương hiệu, thiếu chỗ dựa để mở rộng thị phần.

Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, quy luật phát triển đặt ra thách thức rõ rệt: muốn tăng tốc phải chuyển đổi số, muốn bền vững phải chuyển đổi xanh. Vì vậy, thủ công mỹ nghệ buộc phải tận dụng công nghệ số, thương mại điện tử, gắn với mục tiêu xanh để nâng cao năng lực cạnh tranh.

“Thị trường là mảnh đất tồn tại của doanh nghiệp, nơi cạnh tranh là quy luật tất yếu. Nếu không đổi mới, làng nghề sẽ bị loại khỏi cuộc chơi. Muốn đứng vững, Hà Nội phải cạnh tranh không chỉ trong nước với 33 tỉnh, thành khác có làng nghề, mà còn trên cả thị trường quốc tế”, PGS.TS Nguyễn Thừa Lộc nhấn mạnh.

Từ thực tiễn nghiên cứu, PGS.TS Nguyễn Thừa Lộc đề xuất 6 nhóm giải pháp cho làng nghề gồm: thứ nhất đổi mới nhận thức, nâng cao năng lực cạnh tranh; trên thị trường, ai yếu sẽ bị đào thải, chỉ người mạnh mới tồn tại.

Thứ hai, định vị sản phẩm, nâng cao chất lượng, cải tiến kỹ thuật để tăng giá trị sản xuất. Thứ ba, đầu tư thiết kế – sáng tạo, kết tinh văn hóa vào sản phẩm, biến hàng hóa thành biểu tượng văn hóa độc đáo. Thứ tư, đẩy mạnh xúc tiến thương mại, đa dạng kênh phân phối, đặc biệt là thương mại điện tử để tiếp cận thị trường toàn cầu.

Thứ năm, kết hợp sản xuất với du lịch, tạo trải nghiệm mua sắm gắn với văn hóa, tăng giá trị kinh tế lẫn quảng bá truyền thống. Thứ sáu, xây dựng thương hiệu thủ công mỹ nghệ, truy xuất nguồn gốc và kể câu chuyện cho từng sản phẩm, gia tăng cảm xúc và uy tín trên thị trường quốc tế.

Tuy nhiên, nỗ lực từ làng nghề và doanh nghiệp là chưa đủ. PGS.TS Nguyễn Thừa Lộc cho rằng, trong hành trình chinh phục thị trường thế giới cần sự đồng hành của Nhà nước và chính quyền các cấp thông qua 5 nhóm giải pháp then chốt: Hoàn thiện cơ chế, chính sách; hỗ trợ vốn, tín dụng, mặt bằng sản xuất; đào tạo nghề, xúc tiến thương mại; Phát triển nguồn nhân lực, truyền nghề; đãi ngộ nghệ nhân; hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng công nghệ, xây dựng tiêu chuẩn chất lượng;

Xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường; xây dựng thương hiệu, chỉ dẫn địa lý; gắn với du lịch để tăng sức lan tỏa; Bảo vệ môi trường, phát triển bền vững; quy hoạch sản xuất tập trung, nâng cao ý thức cộng đồng; Tăng cường liên kết, xây dựng hệ sinh thái “tám nhà” gồm nhà nước, nhà sản xuất, nhà khoa học, nhà kinh doanh, nhà văn hóa, nhà thiết kế, nhà du lịch và nhà băng. Đặc biệt, sự tham gia của ngân hàng sẽ giúp các dự án thoát khỏi “giấy tờ”, trở thành hiện thực.

Người tiêu dùng toàn cầu ngày càng ưu tiên sản phẩm xanh, sáng tạo và mang dấu ấn cá nhân. Đây là cơ hội lớn cho thủ công mỹ nghệ Việt Nam nói chung và Hà Nội nói riêng tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị xuất khẩu. Tuy nhiên, để tận dụng tốt xu thế này, sản phẩm cần cải thiện mạnh về mẫu mã, chất lượng và khả năng đáp ứng thị hiếu quốc tế.