Lúa gạo đang trở thành 'bài toán khó' của Đông Nam Á

Khủng hoảng lúa gạo: Không chỉ là vấn đề lương thực

Theo nhật báo SCMP News, khủng hoảng lúa gạo tại Đông Nam Á là một vấn đề phức tạp, xuất phát từ nhiều nguyên nhân và đòi hỏi các giải pháp đa dạng. Việc hiểu rõ các yếu tố gây ra khủng hoảng, cùng với những thách thức trong việc triển khai giải pháp đang là cơ sở để xây dựng chiến lược hiệu quả nhằm đảm bảo an ninh lương thực cho khu vực.

Gạo không chỉ là thực phẩm chủ yếu mà còn là nền tảng sinh kế của gần 700 triệu người ở Đông Nam Á. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu, áp lực kinh tế, đất canh tác và tài nguyên nước hạn chế, cùng các phương thức canh tác kém hiệu quả đang đe dọa đến sản xuất lúa gạo trong khu vực, khiến tương lai của hàng trăm triệu người trở nên bất ổn.

Một người nông dân trồng lúa trên cánh đồng lúa ở Pulilan, tỉnh Bulacan ở Philippines. Ảnh: SCMP News

Philippines, một trong những nước sản xuất gạo hàng đầu và cũng là nước nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới, đã phải đối mặt với tình trạng giá gạo trong nước tăng vọt. Vào ngày 3/2/2025, Manila đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp về an ninh lương thực để ứng phó với tình trạng này. Để ổn định giá, Cơ quan Lương thực Quốc gia Philippines đã quyết định giải phóng 300.000 tấn gạo từ kho dự trữ quốc gia.

Mặc dù là nước sản xuất gạo lớn, Philippines vẫn phụ thuộc vào nhập khẩu để đáp ứng nhu cầu trong nước. Năm 2023, hơn một phần năm nhu cầu gạo trong nước được đáp ứng thông qua nhập khẩu, chủ yếu từ Việt Nam. Nguyên nhân là do sản lượng trong nước không đủ đáp ứng nhu cầu, chi phí sản xuất tăng và thời tiết khắc nghiệt.

Cuộc khủng hoảng ở Philippines phản ánh những thách thức lớn hơn ở Đông Nam Á, nơi sản xuất gần 30% sản lượng gạo toàn cầu. Biến đổi khí hậu và các yếu tố khác đang đe dọa đến an ninh lương thực của khu vực, đòi hỏi các giải pháp bền vững và hợp tác chặt chẽ giữa các quốc gia để đảm bảo nguồn cung lương thực cho hàng triệu người dân.

Vì sao ngành lúa gạo lao đao?

Một trong những nguyên nhân đến từ nhiệt độ toàn cầu tăng đã được chứng minh là có ảnh hưởng tiêu cực đến năng suất lúa. Nghiên cứu cho thấy, nhiệt độ trung bình tăng 1°C có thể dẫn đến giảm 3,2% năng suất gạo toàn cầu. Tại Việt Nam, Viện Môi trường Nông nghiệp dự báo rằng, nếu nhiệt độ tăng 1°C, năng suất lúa có thể giảm tới 10%. Sự gia tăng nhiệt độ không chỉ ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng của cây lúa mà còn làm tăng nguy cơ nhiễm các chất độc hại như asen, gây hại cho cả cây trồng và sức khỏe con người.

Bên cạnh đó, sản xuất lúa gạo đòi hỏi lượng nước lớn. Tuy nhiên, tài nguyên nước trong khu vực đang dần cạn kiệt do khai thác quá mức và ô nhiễm. Việc thiếu nước tưới tiêu ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình sinh trưởng của cây lúa, dẫn đến giảm năng suất và chất lượng sản phẩm.

Biến đổi khí hậu tác động đến sản lượng lúa gạo, các cuộc khủng hoảng giá gạo là những thách thức mà ngành nông nghiệp Đông Nam Á đang đối mặt. Ảnh: SCMP News

Trước những biến động về giá và nguồn cung, nhiều quốc gia đã áp dụng các biện pháp hạn chế xuất khẩu để bảo vệ thị trường nội địa. Từ ngày 24/2, ít nhất 23 quốc gia đã áp đặt các biện pháp hạn chế xuất khẩu, ảnh hưởng tới 16% thương mại lương thực thế giới. Điều này dẫn đến sự thiếu hụt nguồn cung trên thị trường quốc tế, đẩy giá gạo lên cao và gây bất ổn cho các nước nhập khẩu.

Giá nhiên liệu tăng cao kéo theo chi phí vận chuyển và sản xuất tăng cũng đang là một trong những nỗi lo của nông dân, ảnh hưởng đến giá thành lúa gạo. Nông dân phải đối mặt với chi phí phân bón, thuốc trừ sâu và năng lượng cao hơn, trong khi giá bán không tương xứng, dẫn đến lợi nhuận giảm và động lực sản xuất bị suy giảm.

Đại dịch Covid-19 đã gây ra gián đoạn trong chuỗi cung ứng, từ sản xuất đến phân phối. Việc phong tỏa và hạn chế di chuyển làm giảm khả năng tiếp cận thị trường của nông dân, dẫn đến tồn kho tăng và thu nhập giảm. Đồng thời, nhu cầu tiêu thụ cũng biến động do thu nhập của người dân bị ảnh hưởng.

Những thách thức và giải pháp cho ngành lúa gạo

Có thể nói, sự thiếu hụt lúa gạo và giá tăng cao đặt ra thách thức lớn cho an ninh lương thực trong khu vực. Những người thu nhập thấp phải dành phần lớn ngân sách cho thực phẩm, dẫn đến giảm chi tiêu cho các nhu cầu thiết yếu khác và gia tăng tỷ lệ đói nghèo.

Giá lương thực tăng cao có thể dẫn đến các cuộc biểu tình và bạo loạn. Lịch sử đã chứng kiến nhiều trường hợp bất ổn xã hội xuất phát từ khủng hoảng lương thực, khi người dân không thể tiếp cận thực phẩm với giá hợp lý.

Ngành nông nghiệp đóng góp quan trọng vào GDP của nhiều quốc gia Đông Nam Á. Khủng hoảng lúa gạo ảnh hưởng đến thu nhập của nông dân, giảm nguồn thu từ xuất khẩu và gây áp lực lên ngân sách quốc gia trong việc hỗ trợ và bình ổn giá.

Một trong những giải pháp đề xuất là áp dụng công nghệ tiên tiến trong canh tác, như hệ thống tưới tiêu thông minh, máy móc hiện đại và kỹ thuật canh tác bền vững, có thể giúp tăng năng suất và giảm chi phí. Việc nghiên cứu và phát triển các giống lúa chịu hạn, chịu mặn và kháng sâu bệnh cũng đóng vai trò quan trọng.

Các quốc gia trong khu vực cần hợp tác chặt chẽ trong việc chia sẻ thông tin, công nghệ và nguồn lực. Việc thiết lập các kho dự trữ lương thực chung và cơ chế hỗ trợ lẫn nhau trong trường hợp khẩn cấp sẽ giúp đảm bảo an ninh lương thực cho toàn khu vực.

Bên cạnh đó, cần có sự giảm sự phụ thuộc vào một nguồn cung duy nhất bằng cách mở rộng quan hệ thương mại với nhiều quốc gia. Việc tận dụng các hiệp định thương mại tự do và tìm kiếm thị trường mới sẽ giúp giảm rủi ro từ biến động thị trường.

Các quốc gia cần có những chính sách đầu tư vào hạ tầng giao thông và hệ thống lưu trữ sẽ giúp giảm thất thoát sau thu hoạch và chi phí vận chuyển. Điều này không chỉ tăng hiệu quả kinh tế mà còn đảm bảo lúa gạo đến tay người tiêu dùng với chất lượng tốt và giá cả hợp lý.

Chính phủ cũng cần có các chính sách hỗ trợ về tài chính, đào tạo và tiếp cận thị trường cho nông dân. Việc cung cấp các khoản vay ưu đãi, chương trình đào tạo kỹ thuật và hỗ trợ tiếp cận thị trường sẽ giúp nông dân nâng cao năng lực sản xuất và cải thiện thu nhập. Một giải pháp thiết thực đó chính là tập trung phát triển các chương trình quản lý rủi ro thiên tai, bảo vệ môi trường và sử dụng bền vững tài nguyên nước. Việc áp dụng các biện pháp canh tác thân thiện với môi trường và xây dựng hệ thống cảnh báo sớm sẽ giúp giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu đến sản xuất lúa gạo.

Hướng đi nào cho ngành lúa gạo Đông Nam Á?

Việc áp dụng công nghệ tiên tiến trong canh tác lúa gạo tại Đông Nam Á được xem là giải pháp quan trọng nhằm tăng năng suất và đảm bảo an ninh lương thực. Tuy nhiên, quá trình triển khai này đang đối mặt với nhiều rủi ro đáng kể vì phần lớn nông dân trong khu vực là các hộ gia đình nhỏ lẻ, có nguồn lực tài chính hạn chế. Việc đầu tư vào máy móc hiện đại, hệ thống tưới tiêu thông minh và nghiên cứu phát triển giống lúa chịu hạn, mặn đòi hỏi chi phí lớn, vượt quá khả năng của nhiều nông hộ. Mặc dù có sự hỗ trợ từ chính phủ và các tổ chức quốc tế, việc tiếp cận các khoản vay ưu đãi hoặc nguồn vốn hỗ trợ vẫn còn nhiều rào cản.

Chính phủ Đông Nam Á nên áp dụng các công nghệ hiện đại trong sản xuất nông nghiệp để ứng phó với khủng hoảng lúa gạo trong thời gian tới. Ảnh: SCMP News

Cơ sở hạ tầng nông nghiệp ở nhiều quốc gia Đông Nam Á chưa phát triển đồng bộ. Hệ thống giao thông kém phát triển gây khó khăn trong việc vận chuyển máy móc, thiết bị và sản phẩm nông nghiệp. Ngoài ra, thiếu các dịch vụ bảo trì, sửa chữa và cung cấp phụ tùng cho máy móc hiện đại cũng làm giảm hiệu quả sử dụng và tăng chi phí cho nông dân. Bên cạnh đó, việc áp dụng công nghệ mới đòi hỏi nông dân phải có kiến thức và kỹ năng phù hợp. Tuy nhiên, nhiều nông dân trong khu vực chưa được đào tạo đầy đủ về việc sử dụng và bảo trì các thiết bị hiện đại, cũng như áp dụng các kỹ thuật canh tác bền vững. Điều này dẫn đến việc sử dụng không hiệu quả hoặc thậm chí bỏ phí các công nghệ được cung cấp.

Mặc dù hợp tác giữa các quốc gia trong khu vực là cần thiết để chia sẻ thông tin, công nghệ và nguồn lực, nhưng sự khác biệt về chính sách, quy định và lợi ích quốc gia có thể cản trở quá trình này. Việc thiết lập các kho dự trữ lương thực chung và cơ chế hỗ trợ lẫn nhau trong trường hợp khẩn cấp đòi hỏi sự tin tưởng và cam kết mạnh mẽ từ tất cả các bên liên quan.

Biến đổi khí hậu đang gây ra những thay đổi khó lường về thời tiết, ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất lúa gạo. Các hiện tượng như hạn hán, lũ lụt và xâm nhập mặn ngày càng gia tăng, đặt ra thách thức lớn cho việc áp dụng các kỹ thuật canh tác mới. Việc phát triển các giống lúa chịu hạn, chịu mặn và kháng sâu bệnh là cần thiết, nhưng quá trình này đòi hỏi thời gian và nguồn lực đáng kể. Chính vì vậy, chính phủ các quốc gia trong khu vực cần có các chính sách hỗ trợ về tài chính, đào tạo và tiếp cận thị trường cho nông dân. Tuy nhiên, việc triển khai các chính sách này đôi khi gặp khó khăn do hạn chế về ngân sách, cơ chế quản lý và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng. Việc cung cấp các khoản vay ưu đãi, chương trình đào tạo kỹ thuật và hỗ trợ tiếp cận thị trường cần được thực hiện một cách hiệu quả và đồng bộ để đạt được kết quả mong muốn.

Chính phủ các quốc gia trong khu vực cần có các chính sách hỗ trợ về tài chính, đào tạo và tiếp cận thị trường cho nông dân. Tuy nhiên, việc triển khai các chính sách này đôi khi gặp khó khăn do hạn chế về ngân sách, cơ chế quản lý và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng. Việc cung cấp các khoản vay ưu đãi, chương trình đào tạo kỹ thuật và hỗ trợ tiếp cận thị trường cần được thực hiện hiệu quả và đồng bộ để đạt được kết quả mong muốn.