Hồng vành khuyên từ lâu đã được coi là “đặc sản vàng” của vùng đất Lạng Sơn. Với điều kiện khí hậu mát mẻ, thổ nhưỡng giàu dinh dưỡng, đặc biệt là những sườn đồi có độ cao trung bình, cây hồng sinh trưởng mạnh mẽ, cho quả tròn căng, có vòng tròn đậm nét quanh cuống - đặc điểm hình thái đặc trưng đã đặt tên cho giống “hồng vành khuyên”. Trái hồng khi chín có màu cam đỏ bắt mắt, vị ngọt thanh xen chút chát nhẹ, tạo nên dư vị khó quên. Chính sự khác biệt về hình dáng và hương vị đã giúp hồng vành khuyên khẳng định chỗ đứng trên thị trường nông sản Việt Nam.
Không chỉ có giá trị ẩm thực, hồng vành khuyên còn là sản phẩm mang tính kinh tế chủ lực cho nhiều hộ nông dân vùng cao Lạng Sơn. Mỗi năm, toàn tỉnh có hàng trăm héc-ta hồng cho thu hoạch, cung ứng hàng nghìn tấn quả tươi.
Hồng vành khuyên cũng đã trở thành sản phẩm OCOP tiêu biểu của Lạng Sơn, hiện diện trong nhiều hội chợ thương mại, lễ hội đặc sản vùng miền và trên các sàn thương mại điện tử. Không chỉ là món quà quê dân dã, hồng treo gió từ giống hồng vành khuyên còn được định vị như một sản phẩm quà tặng cao cấp, phù hợp với nhu cầu của người tiêu dùng thành thị. Nhờ vậy, hồng vành khuyên không chỉ khẳng định giá trị kinh tế mà còn góp phần quảng bá văn hóa ẩm thực đặc sắc của đồng bào các dân tộc xứ Lạng, trở thành một trong những sản phẩm thế mạnh, gắn liền với thương hiệu địa phương trên bản đồ nông sản Việt Nam.
Tuy nhiên, giống như vô vàn nông sản của Việt Nam, hồng vành khuyên cũng có mùa vụ tương đối ngắn. Do đó, ở vùng đất Văn Lãng, Lạng Sơn, cái tên Vương Thị Thương – người phụ nữ dân tộc Nùng đã trở thành biểu tượng cho sự dám nghĩ, dám làm. Từng là giáo viên, chị rời bục giảng để theo đuổi niềm đam mê với nông sản quê hương. Câu hỏi thôi thúc chị suốt những năm đầu khởi nghiệp thật giản dị mà đầy trăn trở: Làm sao để quả hồng bản địa, vốn chín rộ trong thời gian ngắn và khó bảo quản, có thể vươn xa hơn khỏi những khu chợ vùng cao?
Chị Thương cho hay: Văn Lãng quê tôi là vùng trồng rất nhiều hồng vành khuyên, quả đẹp thơm ngon nhưng trước đây có giá bán rất rẻ, đầu ra phụ thuộc hoàn toàn vào thương lái đến mua. Có những năm được mùa, hồng chín rụng đầy gốc mà không có người mua, khiến cho kinh tế nhiều gia đình gặp khó, việc đóng học phí cho các con đi học trở thành gánh nặng.
Nỗi xót xa cho nông sản quê hương và tương lai của các em học sinh đã thôi thúc cô giáo trẻ hành động. Ban đầu, chị Thương chỉ đơn giản là giúp các gia đình bán hồng bằng cách tích cực đăng bài trên mạng xã hội, kết nối người thân quen mua ủng hộ. Dần dần, nhà chị trở thành một "đầu mối" thu mua hồng đáng tin cậy trong vùng. Nhưng chị nhận ra, đây chỉ là giải pháp tình thế. Số lượng hồng mỗi năm còn lại vẫn rất lớn và điệp khúc "được mùa, mất giá" vẫn tiếp diễn.
Đó chính là khởi nguồn để chị bắt tay vào hành trình tìm tòi, thử nghiệm, thất bại rồi lại làm lại. Từ những lò sấy thủ công ban đầu cho đến việc học hỏi công nghệ chế biến hiện đại, Vương Thị Thương dần tìm được lời giải: kỹ thuật “treo gió” - bí quyết biến trái hồng tươi thành sản phẩm dẻo ngọt, có thể bảo quản và phân phối lâu dài.
Chị Thương kể, giai đoạn đầu, không ít lần mẻ hồng hỏng vì điều kiện thời tiết, kỹ thuật chưa chuẩn, thiệt hại cả trăm triệu đồng. Nhưng chính nghị lực và niềm tin vào giá trị nông sản dân tộc đã giúp chị vượt qua.
Hồng vành khuyên vốn là giống đặc sản của Lạng Sơn, được nhận diện bởi “vành” tròn ở cuống quả, tạo hình dáng duyên dáng như một chiếc nhẫn ôm quanh núm. Khi chín, quả hồng có vị ngọt thanh, thịt giòn, nhưng lại dễ bị dập nát và nhanh hỏng nếu chỉ tiêu thụ tươi.
Kỹ thuật “treo gió” mà chị Thương áp dụng đã khắc phục hạn chế này. Quả hồng được gọt vỏ, treo trong nhà kính thông thoáng, trải qua quá trình massage để thúc đẩy quá trình chuyển hóa đường, giảm chát, tăng độ dẻo. Sau nhiều tuần, hồng chín đều, thịt mềm dẻo, ngọt đậm và hương thơm tự nhiên.
Thành phẩm không chỉ là món ăn giàu giá trị dinh dưỡng mà còn là sản phẩm quà tặng cao cấp, có thể bảo quản lâu, vận chuyển xa và bán quanh năm. Từ chỗ mỗi kg hồng tươi chỉ có giá vài chục nghìn đồng, khi thành hồng treo gió, giá trị tăng gấp nhiều lần, mang lại nguồn thu bền vững cho bà con.
Chính sự độc đáo này đã giúp hồng vành khuyên treo gió trở thành sản phẩm OCOP tiêu biểu, được khách hàng trong và ngoài nước đón nhận. Không chỉ là quả ngọt của thiên nhiên, nó còn là kết tinh của trí tuệ và sự kiên trì của người phụ nữ Nùng tiên phong.
Không dừng ở sản xuất cá nhân, Vương Thị Thương đã tập hợp các hộ dân địa phương, thành lập Hợp tác xã Nông sản Toàn Thương. HTX hoạt động với phương châm: chuẩn hóa vùng trồng, áp dụng quy trình VietGAP, đầu tư xưởng sơ chế, nhà kính, kho lạnh và hệ thống đóng gói hiện đại. Tổng mức đầu tư ban đầu lên tới hàng tỷ đồng – một con số không nhỏ với một HTX ở vùng cao.
Mô hình này nhanh chóng chứng minh hiệu quả. Chỉ sau vài năm, HTX đã tiêu thụ hàng trăm tấn hồng tươi mỗi vụ, chế biến hàng chục tấn hồng treo gió, đưa doanh thu lên đến hàng tỷ đồng. Quan trọng hơn, hàng chục hộ dân đã có thêm nguồn thu nhập ổn định, không còn cảnh “được mùa mất giá”.
Song song với sản xuất, chị Thương còn chú trọng xây dựng thương hiệu và kênh phân phối. Bao bì được thiết kế mang bản sắc Lạng Sơn, sản phẩm được quảng bá tại các hội chợ, lễ hội và đặc biệt là trên các sàn thương mại điện tử, qua các buổi livestream bán hàng trực tuyến. Không chỉ bán hàng theo cách truyền thống, chị đã biến các nền tảng mạng xã hội như: Zalo, Facebook, YouTube và đặc biệt là TikTok thành những kênh quảng bá và bán hàng hiệu quả.
Hình ảnh người phụ nữ dân tộc Nùng trong trang phục truyền thống, tự tin livestream giới thiệu đặc sản xứ Lạng đã trở nên quen thuộc với hàng triệu người theo dõi.
Năm 2024, tại Hội chợ thương mại, du lịch quốc tế Việt-Trung, chị lần đầu tiên bán hàng trực tiếp trên TikTok và đạt được doanh số ấn tượng, đưa sản phẩm của Lạng Sơn đến với khách hàng quốc tế.
Thành quả của sự nỗ lực không ngừng nghỉ đó là những con số biết nói. Sản phẩm hồng vành khuyên treo gió đã nâng giá trị quả hồng tươi lên gấp 20 lần, từ 15.000-20.000 đồng/kg lên đến 300.000-400.000 đồng/kg thành phẩm.
Không chỉ dừng lại ở hồng treo gió, Hợp tác xã Toàn Thương còn đa dạng hóa sản phẩm với: Hồng sấy dẻo, trà hồng, dấm hồng, rượu hồng và nhiều nông sản khác của địa phương như khoai lang Lộc Bình sấy dẻo, mác mật sấy....
Nhờ đó, hồng treo gió không còn bó hẹp trong phạm vi địa phương mà đã hiện diện tại nhiều thành phố lớn, trở thành quà biếu được ưa chuộng, thậm chí có tiềm năng xuất khẩu.
Điều đáng quý ở hành trình của Vương Thị Thương không chỉ nằm ở giá trị kinh tế mà còn ở ý nghĩa xã hội và văn hóa. Hồng vành khuyên treo gió đã giúp bà con vùng dân tộc thiểu số Lạng Sơn gắn bó hơn với nông nghiệp bền vững, giảm nghèo, đồng thời quảng bá hình ảnh vùng đất và con người nơi biên cương.
Tại cuộc thi Phụ nữ khởi nghiệp, phát huy tài nguyên bản địa năm 2023 của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Vương Thi Thương đã vượt qua 33 ý tưởng/dự án của 31 tỉnh, thành phố được vào chung kết và cô đã xuất sắc giành giải Nhất với Dự án khởi nghiệp Phát triển chuỗi giá trị hồng vành khuyên treo gió hữu cơ nhằm tạo việc làm và sinh kế bền vững cho phụ nữ dân tộc Tày, Nùng vùng biên giới xứ Lạng.
Câu chuyện của chị Thương cũng là minh chứng rằng: nếu biết tổ chức sản xuất, áp dụng công nghệ và có chiến lược thị trường, thì sản phẩm vùng cao hoàn toàn có thể vươn xa. Đó là con đường mà nhiều địa phương miền núi có thể học tập – lấy sản phẩm bản địa làm nền tảng để phát triển kinh tế, bảo tồn văn hóa và nâng cao đời sống.
Từ một cô giáo vùng cao, Vương Thị Thương đã trở thành người tiên phong đưa quả hồng vành khuyên - sản phẩm gắn liền với đời sống đồng bào Nùng ra thị trường với hình hài mới: hồng treo gió. Câu chuyện của chị không chỉ truyền cảm hứng về sự bền bỉ và sáng tạo mà còn mở ra hướng đi mới cho nông sản đồng bào dân tộc thiểu số.
Chị Thương chia sẻ, với vai trò là một người con của dân tộc Nùng, tôi luôn mong muốn hỗ trợ phụ nữ dân tộc thiểu số. Hiện nay, 100% nhân lực của Hợp tác xã Toàn Thương là phụ nữ dân tộc, họ được tham gia trực tiếp vào quy trình sản xuất và đào tạo về kỹ năng quản lý và phát triển sản phẩm. Tôi nhận ra rằng, khi người phụ nữ có được công việc và thu nhập ổn định, họ sẽ có tiếng nói hơn trong gia đình và xã hội. Đây là tiền đề quan trọng để xây dựng một cộng đồng dân tộc thiểu số tự chủ, đoàn kết và phát triển bền vững
Hành trình ấy là minh chứng rõ ràng rằng, khi con người biết trân trọng và nâng tầm giá trị bản địa, thì ngay cả một trái hồng trên đồi gió cũng có thể trở thành “đặc sản ngàn vàng”, làm rạng danh quê hương và đổi thay đời sống đồng bào dân tộc thiểu số.
