Việt Nam đang bước vào giai đoạn tăng tốc quyết liệt của công nghiệp hoá, hiện đại hoá với ba trụ cột mới: kinh tế xanh, kinh tế số và hội nhập sâu rộng. Trong bối cảnh đó, năng lực cạnh tranh quốc gia không còn được đo bằng tài nguyên, vốn hay thị trường, mà được quyết định bởi chất lượng nguồn nhân lực. Không một nhà máy thông minh, không một chuỗi cung ứng toàn cầu, không một nền tảng số nào có thể vận hành nếu thiếu đội ngũ lao động kỹ thuật cao, thành thạo công nghệ, hiểu chuẩn quốc tế và thích ứng nhanh.
Giáo dục nghề nghiệp vì thế đã chính thức rời khỏi vị trí “lựa chọn thứ hai”, để trở thành trụ cột chiến lược của hệ thống giáo dục quốc dân, là nền tảng quan trọng nhất đưa Việt Nam thực hiện khát vọng quốc gia phát triển, thu nhập cao năm 2045.
Từ sản xuất chế biến, năng lượng tái tạo, logistics thông minh, thương mại điện tử, tự động hoá, trí tuệ nhân tạo đến công nghiệp bán dẫn, tất cả đều đang “khát” lao động kỹ thuật chất lượng cao. Tỷ lệ có việc làm ngay sau tốt nghiệp của các ngành kỹ thuật dao động 85–97%, nhiều ngành đạt 100%.
Thế nhưng tỷ trọng lao động đã qua đào tạo có bằng cấp, chứng chỉ toàn quốc mới chỉ khoảng 28% (2024). Khoảng trống này không chỉ làm chậm chuyển dịch cơ cấu kinh tế mà còn đẩy hàng nghìn doanh nghiệp, đặc biệt doanh nghiệp FDI công nghệ cao vào tình trạng thiếu hụt nhân lực trầm trọng.
Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Lê Quân nhấn mạnh: yêu cầu nguồn nhân lực kỷ nguyên số, trước tác động mạnh mẽ của công nghệ số và trí tuệ nhân tạo, đặt ra bài toán cấp bách về quy mô, cơ cấu và chất lượng đào tạo. Việt Nam đang đứng trước vận hội lịch sử để bứt phá, thực hiện thắng lợi hai mục tiêu 100 năm. Muốn vậy, giáo dục đào tạo nói chung, giáo dục nghề nghiệp và giáo dục thường xuyên nói riêng phải được đổi mới mạnh mẽ, gắn chặt với yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội và hội nhập quốc tế.
Trong bối cảnh đó, quan niệm “đại học là con đường duy nhất” đang dần thay đổi. Giáo dục đại học cung cấp nền tảng lý thuyết sâu sắc, nhưng giáo dục nghề nghiệp mới là chìa khoá vận hành thực tiễn, biến ý tưởng thành sản phẩm và dịch vụ cạnh tranh toàn cầu. Không phải ngẫu nhiên mà Đức, Thụy Sĩ, Hàn Quốc, Singapore coi giáo dục nghề nghiệp là “xương sống” kinh tế, với tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề 60–70%.
Tại Việt Nam, việc khẳng định giáo dục nghề nghiệp không phải lựa chọn thứ hai chính là bước đi chiến lược giải phóng tiềm năng hàng triệu bạn trẻ, giúp họ nhanh chóng tiếp cận thị trường lao động với kỹ năng thực tiễn, thu nhập ổn định và lộ trình thăng tiến rõ ràng.
Ông Tô Xuân Giao - Phó Chủ tịch Hiệp hội các trường cao đẳng nghề nghiệp ngoài công lập Việt Nam nhận định: “Giáo dục đại học cung cấp năng lực phân tích, tư duy hệ thống và nghiên cứu. Còn giáo dục nghề nghiệp chính là lực lượng vận hành trực tiếp nền kinh tế thực. Không có đội ngũ kỹ thuật viên, công nhân lành nghề ‘thạo nghề’, mọi chiến lược chuyển đổi số, sản xuất thông minh, tăng trưởng xanh đều chỉ nằm trên giấy".
Thực tế, trong nhiều năm, phụ huynh và học sinh mặc định đại học là lựa chọn gần như duy nhất để có tương lai ổn định. Nhưng thực tiễn chuyển dịch lao động và nhu cầu nhân lực kỹ thuật chất lượng cao đã chứng minh điều ngược lại: học nghề đang trở thành con đường ngắn hơn, thực chất hơn, thậm chí vượt trội so với nhiều chương trình đại học truyền thống.
Động lực thay đổi đến từ hệ sinh thái giáo dục nghề nghiệp ngày càng hoàn chỉnh. Các trường nghề không còn thụ động “đào tạo theo khả năng” mà đã chuyển sang giai đoạn tự chủ, liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp, chủ động tham gia thị trường lao động. Mô hình hợp tác sâu rộng, cập nhật công nghệ liên tục và triết lý đào tạo gắn thực tiễn đang biến nhiều trường nghề nói chung, trường nghề ngành Công Thương thành “điểm đến” của học sinh muốn tiếp cận thị trường lao động chất lượng cao.
Tại Trường Cao đẳng Công nghệ và Kinh tế Công nghiệp (Bộ Công Thương) với cơ hội việc làm rộng mở nhờ bằng cách đưa công nghệ vào tận trường phổ thông. Theo đại diện nhà trường: “Nhà trường muốn học sinh nhìn thấy học nghề không phải làm việc chân tay cực khổ, mà là làm chủ công nghệ cao, vận hành thiết bị hiện đại, làm việc trong nhà xưởng thông minh, sạch, tự động hóa".
Với vai trò then chốt trong chiến lược phát triển đất nước, giáo dục nghề nghiệp không chỉ là nơi đào tạo kỹ năng nghề cho người học, mà sẽ là “xương sống” của hệ thống phát triển nhân lực quốc gia, góp phần trực tiếp làm tăng năng suất lao động, năng lực cạnh tranh và sức sáng tạo của nền kinh tế.
Trong gần một thập kỷ qua, Đảng và Nhà nước đã triển khai hàng loạt cơ chế chính sách quyết liệt để nâng tầm giáo dục nghề nghiệp, từ Chỉ thị 37-CT/TW (2021) về đổi mới giáo dục nghề nghiệp, Luật Giáo dục nghề nghiệp sửa đổi (2019) trao quyền tự chủ cho cơ sở đào tạo, đến các chương trình quốc gia về phát triển kỹ năng nghề và hỗ trợ doanh nghiệp liên kết đào tạo. Những chính sách này không chỉ tháo gỡ nút thắt về thể chế mà còn đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng, công nghệ và truyền thông, nhằm đưa giáo dục nghề nghiệp từ “lựa chọn thứ yếu” thành “khâu đột phá chiến lược” nâng cao năng suất lao động và cạnh tranh quốc gia.
Đặc biệt, theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, năm học 2025–2026 diễn ra trong bối cảnh đặc biệt quan trọng, khi Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Đây là kim chỉ nam chiến lược, coi giáo dục nghề nghiệp, giáo dục thường xuyên là một trong những trụ cột then chốt để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu tăng trưởng nhanh, bền vững và hội nhập quốc tế trong giai đoạn mới.
Nghị quyết 71 xuất hiện đúng lúc Việt Nam chuyển dịch mạnh mẽ sang kinh tế xanh số, nhu cầu nhân lực bán dẫn, năng lượng tái tạo, logistics thông minh, AI tăng vọt trong khi tỷ lệ lao động đáp ứng nhu cầu còn rất thấp. Nghị quyết trở thành “cú huých” mạnh mẽ, với bốn định hướng lớn: Quy hoạch mạng lưới theo 6 vùng kinh tế trọng điểm và cực tăng trưởng mới; Chuẩn hoá, số hoá, hiện đại hoá chương trình theo chuẩn quốc tế; Đưa doanh nghiệp thành chủ thể đồng hành thực sự trong mọi khâu; Đổi mới tuyển sinh, truyền thông, nâng vị thế xã hội lao động kỹ năng cao.
Đẩy mạnh đào tạo giáo dục nghề nghiệp và giáo dục thường xuyên trong năm học 2025-2026 đặt ra trong bối cảnh toàn ngành giáo dục tích cực triển khai Nghị quyết số 71-NQ/TW, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Lê Quân nhấn mạnh, Bộ đang tích cực triển khai các kế hoạch thực hiện Nghị quyết 71 và nhiều nghị quyết quan trọng của Trung ương về phát triển giáo dục, nhất là giáo dục nghề nghiệp, giáo dục thường xuyên. Đây là cơ hội vàng để hệ thống giáo dục nghề nghiệp, giáo dục thường xuyên phát triển mạnh mẽ, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao về nguồn nhân lực chất lượng cao trong thời kì mới của đất nước.
Xác định tầm quan trọng của trong cấu trúc giáo dục quốc dân, tại Hội nghị Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên năm 2025 mới đây, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn khẳng định: “Giáo dục nghề nghiệp là trụ cột trong cấu trúc giáo dục mới, yêu cầu tái cấu trúc hệ thống theo hướng tinh gọn, chất lượng cao, tránh sáp nhập cơ học; đồng thời đẩy mạnh liên kết trường, doanh nghiệp, người học. Ưu tiên tập trung đào tạo, đầu tư các ngành nghề mũi nhọn, có nhu cầu nhân lực cao như công nghệ cao, kinh tế số, kinh tế xanh, năng lượng tái tạo, logistics; đổi mới công tác tuyển sinh; ưu tiền đầu tư cho các ngành nghề mũi nhọn, có nhu cầu nhân lực cao".
Theo Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn, từ ngày 1/1/2026, toàn bộ hệ thống giáo dục sẽ vận hành theo bốn đạo luật mới cùng các nghị định, thông tư hướng dẫn. Trong đó, cơ chế tự chủ mới sẽ được thiết kế không chỉ dựa trên yếu tố tài chính mà hướng đến phát huy sáng tạo, năng lực của từng cơ sở đào tạo.
Về phía Bộ Công Thương, ông Trần Quang Huy, Vụ trưởng Vụ Tổ chức Cán bộ, cho biết: Để đáp ứng lượng lớn nguồn nhân lực cho các ngành công nghiệp và thương mại hiện đại, hội nhập quốc tế, Bộ Công Thương đang tập trung vào ba giải pháp cốt lõi, một là, xây dựng đồng bộ các giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo từ đổi mới đồng bộ chương trình và phương thức đào tạo theo hướng hiện đại, hội nhập quốc tế hướng tới đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.
Hai là, cải thiện chất lượng đội ngũ giáo viên, giảng viên và cán bộ quản lý bằng nhiều biện pháp như: Xây dựng chỉ số đánh giá hiệu quả công việc; Kết quả nghiên cứu khoa học, hướng dẫn sinh viên khởi nghiệp, thực hành tại doanh nghiệp là một trong số các chỉ tiêu xếp loại giảng viên; Thông qua hợp tác doanh nghiệp, hợp tác quốc tế để học tập, nâng cao trình độ, kinh nghiệm,... cho đội ngũ nhà giáo, đặc biệt là giảng viên chương trình chất lượng cao.
Ba là, tăng cường nguồn lực đầu tư và sử dụng có hiệu quả nguồn lực có sẵn. Bên cạnh các nguồn lực đầu tư từ ngân sách nhà nước, Bộ Công Thương cũng chỉ đạo các cơ sở đào tạo trực thuộc chủ động tăng cường các nguồn lực đầu tư cho giáo dục và nghiên cứu khoa học thông qua huy động tài trợ, đầu tư của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước; Tập trung đầu tư, trang bị một số ngành, nghề trọng tâm, trọng điểm phù hợp với định hướng đào tạo, chiến lược phát triển của trường.
Với Nghị quyết 71 và sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ của toàn hệ thống chính trị, giáo dục nghề nghiệp Việt Nam chính thức bước vào thời kỳ hoàng kim. Ba nút thắt lớn nhất, nhận thức xã hội, liên kết doanh nghiệp, thể chế chính sách đang được tháo gỡ đồng thời. Theo đó, đại học không còn là con đường duy nhất. Học nghề là một trong những lựa chọn thông minh, thực chất, hiệu quả để tiếp cận công nghệ cao, thu nhập cao và cơ hội nghề nghiệp rộng mở. Đây chính là nền tảng để Việt Nam hiện thực hoá khát vọng trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao năm 2045.
Giáo dục nghề nghiệp không chỉ là câu chuyện đào tạo kỹ năng mà chính là câu chuyện kiến tạo tương lai đất nước. Tương lai ấy chỉ có thể được xây dựng bằng chính đôi tay, trí tuệ và trái tim của những người lao động Việt Nam được rèn giũa một cách bài bản, hiện đại trong một nền giáo dục nghề nghiệp hội nhập, nhân văn và lấy con người làm trọng tâm trong kiến tạo tương lại đất nước.
