Tiến trình tham gia, ký kết các FTA đã chứng tỏ vai trò của Việt Nam trong việc thúc đẩy thương mại tự do và hội nhập kinh tế. Vị thế của Việt Nam trên thế giới đã không ngừng được củng cố toàn diện.

-----

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế là một tất yếu khách quan. Vì vậy, ngay từ những năm đầu đổi mới, Việt Nam đã hướng đến xây dựng nền kinh tế mở theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Đại hội XI của Đảng đã khẳng định Việt Nam “là bạn, đối tác tin cậy và thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế” và chủ trương chuyển từ “chủ động, tích cực hội nhập kinh tế quốc tế, đồng thời mở rộng hợp tác quốc tế trên các lĩnh vực khác” sang “chủ động và tích cực hội nhập quốc tế”.

Nghị quyết số 22-NQ/TW của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế cũng đã xác định trong quá trình hội nhập quốc tế, hội nhập kinh tế là trọng tâm, hội nhập trong các lĩnh vực khác phải tạo thuận lợi cho hội nhập kinh tế và góp phần tích cực vào phát triển kinh tế.

Từ chủ trương này, Việt Nam đã có quan hệ chính thức với 189/193 quốc gia và vùng lãnh thổ (trong đó có 4 đối tác chiến lược toàn diện, 17 đối tác chiến lược, 13 đối tác toàn diện); có quan hệ thương mại với 224 đối tác và quan hệ hợp tác với hơn 300 tổ chức quốc tế.

Đến nay, Việt Nam đã ký hơn 90 hiệp định thương mại song phương, gần 60 hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư; đàm phán, ký kết và thực thi 19 Hiệp định thương mại tự do (FTA) song phương và đa phương với hầu hết các nền kinh tế lớn trên thế giới, trong đó 16 FTA đã có hiệu lực với hơn 60 đối tác, phủ rộng khắp các châu lục với tổng GDP chiếm gần 90% GDP toàn cầu, đưa Việt Nam trở thành một trong những nước dẫn đầu khu vực về tham gia các khuôn khổ hợp tác kinh tế song phương và đa phương.

Việc thực thi có hiệu quả các FTA thời gian qua đã giúp mở rộng, đa dạng thị trường, chuỗi cung ứng và sản phẩm xuất khẩu, tạo điều kiện cho hàng hóa Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu, nâng cao giá trị xuất khẩu các mặt hàng chủ lực.

Kim ngạch xuất nhập khẩu tăng trưởng mạnh và cán cân thương mại được cải thiện rõ rệt theo hướng chuyển từ thâm hụt sang thặng dư. Trong đó, năm 2022 là năm thứ 7 liên tiếp Việt Nam xuất siêu với mức thặng dư gần 12 tỷ USD; 9 tháng năm 2023 xuất siêu của Việt Nam đạt 21,68 tỷ USD, góp phần nâng cao dự trữ ngoại hối, ổn định tỷ giá và các chỉ số kinh tế vĩ mô khác của nền kinh tế.

Riêng với thị trường CPTPP, năm 2022 kim ngạch trao đổi thương mại giữa Việt Nam và các nước CPTPP đạt 104,5 tỷ USD, tăng 14,3% so với năm 2021, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang các nước CPTPP đạt 53,6 tỷ USD, tăng 17,3% so với năm 2021.

Còn kim ngạch trao đổi thương mại giữa Việt Nam và các nước thành viên Liên minh châu Âu (EU) năm 2022 đạt 62,24 tỷ USD, tăng 9,2% với năm 2021 kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang các nước EU đạt 46,8 tỷ USD, tăng 16,7% so với năm 2021.

Cũng trong năm 2022, kim ngạch trao đổi thương mại giữa Việt Nam và Vương quốc Anh đạt 6,8 tỷ USD, tăng 3,3% với năm 2021, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Vương quốc Anh đạt 6,1 tỷ USD, tăng 5,2% so với năm 2021.

Ông Ngô Chung Khanh – Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương nhận định, đến nay với 19 FTA, đang đem lại kết quả tích cực đối với hoạt động kinh tế, xã hội của Việt Nam. Về xuất nhập khẩu, đầu tư đều có sự khởi sắc rất rõ nét. Đặc biệt, tác động tích cực của các FTA đó là giúp trao đổi kinh tế giữa Việt Nam với các đối tác ngày càng phát triển.

Theo ông Ngô Chung Khanh, tác động của các FTA đã được thể hiện rõ nét qua những con số ấn tượng trong thời kỳ bùng phát dịch Covid-19 rất khó khăn, cũng như trước các biến động địa chính trị hiện nay. Các FTA cũng là cơ hội để Việt Nam hoàn thiện hơn hệ thống pháp luật, thể chế từ đó tạo điều kiện tốt hơn cho doanh nghiệp, các nhà đầu tư hoạt động kinh doanh, giúp các doanh nghiệp có điều kiện vươn xa hơn nữa trên thị trường khu vực và thế giới.

Thời gian qua, nông nghiệp Việt Nam được đánh giá là một trong những ngành được hưởng lợi lớn nhất từ FTA. Trong đó, nhiều mặt hàng nông sản chủ lực của Việt Nam như thủy sản, gạo, các sản phẩm trồng trọt, rau quả... đều được hưởng mức thuế suất ưu đãi ngay sau khi các FTA như EVFTA, UKVFTA, CPTPP có hiệu lực. Nhờ đó, đang không ngừng gia tăng sự hiện diện tại các thị trường quốc tế và nhận được sự quan tâm, tin dùng của người tiêu dùng nước sở tại.

Chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thuỷ chia sẻ, tác động tích cực của các FTA, cụ thể là các FTA thế hệ mới như EVFTA, UKVFTA, CPTPP đối với ngành nông nghiệp đó là đã tạo một sự chuyển dịch, cơ cấu lại nhóm sản phẩm thích ứng với thị trường, với từng nhóm thị trường, đảm bảo cho xuất khẩu ổn định.

"Đặc biệt, các FTA đã làm xoay trục xuất khẩu với nhóm mặt hàng như lúa gạo, thuỷ sản, trái cây cũng như làm thay đổi hệ thống tiêu chuẩn sản xuất của Việt Nam, qua đó đảm bảo chất lượng nông sản cao hơn, đáp ứng được các đòi hỏi của nhiều thị trường xuất khẩu khó tính"- ông Thủy chỉ rõ.

Bên cạnh đó, theo ông Hoàng Trọng Thuỷ, khi bước vào thực hiện các cam kết của các FTA với tiêu chuẩn rất cao, người sản xuất, khu vực sản xuất trong ngành nông nghiệp đã thay đổi hành vi, nhận thức để tiến tới xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại. Mặt khác, việc thực thi các FTA đã hối thúc doanh nghiệp đổi mới quản trị tài chính, đầu tư nguồn lực để gia tăng chất lượng hàng hóa.

Các tổ chức, doanh nghiệp xuất khẩu cũng đã tập trung đầu tư mạnh mẽ hơn vào công nghiệp chế biến, gia tăng nội địa hoá các mặt hàng sản xuất, tạo thêm gia trị cho sản phẩm trên thị trường. "Ngoài ra, khi thực thi các cam kết của FTA, doanh nghiệp đã có cơ hội hiểu thêm, nắm rõ hơn các chính sách về thương mại quốc tế, từ đó có được ý thức tuân thủ và áp dụng" - ông Thủy phân tích thêm.

Từ góc độ cơ quan quản lý thực thi FTA, ông Ngô Chung Khanh cũng cho rằng, nhờ các FTA mà hàng hoá trong lĩnh vực nông nghiệp nhiều hơn, đa dạng hơn, đối tượng sâu rộng hơn, nhiều mặt hàng thế mạnh đều ghi nhận tốc độ tích cực. Đáng tự hào, nhờ cơ hội từ các FTA, đến nay nhiều mặt hàng Việt Nam đã xây dựng được thương hiệu tại các thị trường FTA như gạo Lộc Trời, hồ tiêu Phúc Sinh; các doanh nghiệp cũng có thêm nguồn lực để tập trung nâng cao chất lượng sản phẩm, thay đổi tư duy, giá trị của mặt hàng.

Không chỉ về thương mại, nhờ các FTA, Việt Nam thu hút đầu tư của Việt Nam cũng đang khởi sắc trong bối cảnh khó khăn của nền kinh tế toàn cầu. Đơn cử với Hiệp định EVFTA, bà Nguyễn Thị Thu Trang - Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, qua quan sát cho thấy luồng đầu tư từ EU đang có sự chuyển hướng tích cực sang các ngành dịch vụ, năng lượng sạch, công nghiệp hỗ trợ, chế biến thực phẩm, nông nghiệp công nghệ cao… mà Việt Nam đang rất cần.

Ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng, Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương cũng chỉ rõ, tăng trưởng đầu tư dù có chậm lại nhưng vốn giải ngân vẫn rất đáng khích lệ, điều này cho thấy tác động không nhỏ của các FTA.

Theo lãnh đạo Vụ Chính sách thương mại đa biên, trong Hiệp định EVFTA, Việt Nam được hưởng lợi từ xu thế dịch chuyển đầu tư của EU bởi môi trường chính trị ổn định, môi trường kinh doanh, đầu tư thuận lợi và lợi thế tiếp cận các thị trường trên thế giới. "Việc tận dụng lợi thế của Hiệp định EVFTA để thu hút đầu tư và tham gia vào chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp EU đã giúp doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội nâng cao trình độ, công nghệ sản xuất và gia tăng giá trị sản phẩm, thương hiệu của mình"- ông Khanh đánh giá.

Hiện nay, ông Ngô Chung Khanh cho biết, đã có khá nhiều doanh nghiệp EU tích cực chia sẻ những công nghệ hay kỹ thuật sản xuất với các doanh nghiệp Việt Nam. Đơn cử, với Tập đoàn Piaggio (Italia), các sản phẩm xe máy thương hiệu Piaggio hay Liberty hiện có tỷ lệ nội địa hóa lên đến 80% - 90% và theo ước tính có khoảng gần 100 doanh nghiệp Việt Nam đang là nhà thầu phụ cung cấp cho Piaggio.

Những "trái ngọt" của hội nhập quốc tế và tham gia ký kết các FTA cho thấy Việt Nam đã gắn bó sâu vào nền kinh tế khu vực và thế giới. Đây là cũng là minh chứng cho đường lối, chủ trương chính sách hoàn toàn đúng đắn của Đảng và Nhà nước trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế.

Tuy nhiên, sau những tác động của đại dịch Covid-19 và bối cảnh khó khăn hiện nay khi tình hình thế giới diễn biến nhanh, phức tạp, khó lường, cuộc xung đột Nga - Ukraine làm cho chuỗi cung ứng, lao động, sản xuất đứt gãy cục bộ; giá cả nguyên vật liệu đầu vào và nông sản ở mức cao, lạm phát ở nhiều nước tăng cao của nền kinh tế toàn cầu dự báo sẽ tiếp tục tác động bất lợi đến các nền kinh tế có độ mở lớn như nước ta.

Do vậy, nhằm tăng cơ hội tận dụng các cam kết của FTA, theo chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thuỷ, cần sự liên kết giữa các Bộ ngành trong hỗ trợ các tổ chức, doanh nghiệp, nông dân sản xuất, kinh doanh, khai thác thị trường thông qua các việc kiểm soát chất lượng hàng hoá, ban bố các tiêu chuẩn đáp ứng đòi hỏi cao của thị trường xuất khẩu.

Bên cạnh đó, theo ông Hoàng Trọng Thuỷ, Việt Nam cần ổn định nguyên liệu đầu vào, nội địa hoá nông sản để tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm trên thị trường quốc tế; thiết lập bản đồ số về nông sản, về nông nghiệp, cũng như số hoá đất đai, sản lượng, chất lượng công khai minh bạch để các doanh nghiệp có định hướng sản xuất, kinh doanh phù hợp, hiệu quả.

Các tổ chức, doanh nghiệp cũng được khuyến nghị cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, phát triển hàng hoá theo tiêu chuẩn xanh, bền vững. "Cuối cùng là phải xây dựng tổ chức kinh tế của nông dân đủ mạnh để làm đầu mối liên kết với doanh nghiệp trong quá trình số hoá, đưa tiến bộ khoa học công nghệ vào sản xuất, kinh doanh"- ông Thủy khuyến nghị.

Đối với thu hút đầu tư, theo ông Nguyễn Văn Toàn - Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (VAFIE), Việt Nam cần tập trung cải thiện môi trường kinh doanh thuận lợi, chuẩn bị được nguồn nhân lực chất lượng.

Ngoài ra, đại diện Hiệp hội Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (VAFIE) cho rằng, chúng ta cần chuẩn bị tâm thế, năng lực cho các doanh nghiệp trong nước để hợp tác với doanh nghiệp nước ngoài, qua việc có thể đáp ứng đòi hỏi của những dự án có công nghệ cao, công nghệ tiên tiến ở những quốc gia phát triển hơn như châu Âu. Đặc biệt, phải nâng cấp một cách rất mạnh mẽ và phải tích cực thực hiện chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo…

Cùng với cộng đồng doanh nghiệp, để tiếp tục đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả công tác hội nhập kinh tế quốc tế, bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc trong mọi tình huống, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 93 về nâng cao hiệu quả hội nhập kinh tế quốc tế, thúc đẩy kinh tế phát triển nhanh và bền vững giai đoạn 2023-2030, trong đó đã đề ra các mục tiêu, phương hướng, giải pháp chủ yếu và phân công nhiệm vụ cụ thể cho các Bộ, ngành, địa phương.

Là cơ quan được giao chức năng quản lý nhà nước về hội nhập kinh tế quốc tế, Bộ Công Thương cũng xác định rõ đó là tiếp tục nâng cao chất lượng công tác thể chế, từng bước hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách, bảo đảm đồng bộ, khả thi để thực hiện đầy đủ, tương thích với các nghĩa vụ và cam kết hội nhập. Đồng thời, đẩy mạnh nghiên cứu, xây dựng Chiến lược mới về tham gia các hoạt động thương mại tự do theo hướng tham gia có chọn lọc và thực thi có hiệu quả các FTA, đặc biệt là các FTA thế hệ mới nhằm thúc đẩy các quan hệ kinh tế quốc tế theo chiều sâu, hiệu quả, thiết thực gắn với bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc.

Ông Ngô Chung Khanh nhận định, hiện dư địa khai thác các thị trường FTA, trong đó có 3 FTA thế hệ mới là EVFTA, CPTPP, UKVFTA còn rất lớn, vì vậy thời gian tới Bộ Công Thương sẽ tích cực phối hợp với các bộ ngành, hiệp hội làm sao hỗ trợ cho doanh nghiệp một cách tốt nhất, giúp doanh nghiệp tận dụng tốt hơn các FTA.

Với sự chủ động, quyết tâm đó, ông Ngô Chung Khanh cho rằng, chúng ta sẽ từng bước xây dựng được thương hiệu hàng hoá, nâng cao được giá trị xuất khẩu cho hàng hóa, sản phẩm của Việt Nam. Qua đó, chúng ta không chỉ nâng cao được sức cạnh tranh, khẳng định vị thế của các giá trị, thương hiệu Việt trên sân chơi kinh tế quốc tế mà còn góp phần vào sự phát triển chung của nền kinh tế đất nước.