Trên miền biên cương phía Bắc, Lạng Sơn từ lâu được mệnh danh là “cửa ngõ” giao thương quốc tế. Mỗi ngày, hàng nghìn lượt phương tiện nối đuôi nhau qua cửa khẩu Hữu Nghị, Tân Thanh, mang theo nhịp điệu sôi động của thương mại biên giới. Nhưng đằng sau những đoàn xe chở đầy hàng hóa ấy là khát vọng cháy bỏng: sản phẩm của bà con dân tộc thiểu số vốn gắn bó với núi rừng, chợ phiên làm sao có thể bước ra thị trường lớn, khẳng định giá trị và trở thành hàng hóa được quốc tế tin dùng?
Cơ hội ấy đang mở ra từ chính chiến lược phát triển mà tỉnh Lạng Sơn lựa chọn. Theo Quyết định số 236/QĐ-TTg ngày 19/3/2024, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Quy hoạch tỉnh Lạng Sơn thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến 2050, trong đó nêu rõ hai định hướng then chốt: xây dựng Lạng Sơn thành một cực tăng trưởng, trung tâm kinh tế của vùng trung du và miền núi phía Bắc; đồng thời phát triển Khu kinh tế cửa khẩu Đồng Đăng - Lạng Sơn thành trung tâm kinh tế cửa khẩu hiện đại, gắn với dịch vụ logistics quốc gia và quốc tế.
Chia sẻ về định hướng này, ông Dương Văn Huyên, Phó Chủ tịch thường trực UBND tỉnh Lạng Sơn nhấn mạnh, Quyết định 236 đã đặt Lạng Sơn vào vị thế mới: một cực tăng trưởng, đồng thời là cầu nối ngày càng quan trọng trong thương mại giữa Việt Nam, ASEAN, Trung Quốc và châu Âu. Đây chính là tầm nhìn chiến lược, mở ra cơ hội chưa từng có cho sản phẩm của đồng bào dân tộc thiểu số khi bước ra khỏi phạm vi làng bản, tiến vào dòng chảy thương mại khu vực và quốc tế.
Nếu như trước đây, sản phẩm của đồng bào dân tộc thiểu số chủ yếu tiêu thụ ở các phiên chợ vùng cao, thì nay câu chuyện đã khác. Bằng chuyển đổi số, sản phẩm bản địa đã hiện diện trên các sàn thương mại điện tử, tiếp cận người tiêu dùng ở khắp mọi miền đất nước.
Theo thống kê, tỉnh Lạng Sơn hiện có gần 21.000 lượt sản phẩm đưa lên sàn thương mại điện tử, đứng thứ 2 toàn quốc. Hơn 50.000 giao dịch thành công cho thấy người tiêu dùng ngày càng quan tâm và tin tưởng vào sản phẩm miền núi. Đặc biệt, 93% hộ sản xuất nông nghiệp đã được đào tạo kỹ năng số, một tỷ lệ ấn tượng, xếp thứ 3 cả nước.
Ông Dương Văn Huyên cho rằng, con số này không chỉ phản ánh sự chuyển mình trong tư duy sản xuất, mà còn là nền tảng quan trọng để nâng cao giá trị sản phẩm đồng bào dân tộc thiểu số, hướng tới xây dựng thương hiệu và xuất khẩu bền vững.
Song hành cùng kinh tế số là sự ra đời của cửa khẩu số, giải pháp then chốt để hàng hóa qua biên giới thuận lợi hơn. Từ năm 2022, 100% xe hàng xuất nhập khẩu qua cửa khẩu Hữu Nghị, Tân Thanh đều khai báo trực tuyến. Gần 2.000 doanh nghiệp đã tham gia hệ thống, giúp tiết kiệm thời gian, giảm chi phí và đảm bảo chất lượng nông sản.
Theo ông Nguyễn Đình Đại, đại diện Sở Công Thương tỉnh Lạng Sơn, việc triển khai cửa khẩu số đã tạo ra thay đổi rõ rệt. “Doanh nghiệp không còn cảnh phải xếp hàng nộp hồ sơ giấy. Tất cả thủ tục đều được số hóa, giúp năng lực thông quan tăng gấp 2-3 lần so với trước đây,” ông Đại phân tích.
Không dừng lại ở đó, Lạng Sơn đang triển khai cửa khẩu thông minh, mô hình đầu tiên tại Việt Nam. Đây là hệ thống khép kín, kết nối đồng bộ dữ liệu hai nước, ứng dụng công nghệ không người lái, cẩu container tự động, định vị vệ tinh và mạng 5G.
Về mục tiêu của đề án này, ông Dương Văn Huyên cho biết, tỉnh kỳ vọng đến năm 2027 năng lực thông quan sẽ tăng gấp 2-3 lần và đến năm 2030 đạt mức gấp 4-5 lần so với hiện nay. Điều này đồng nghĩa với việc sản phẩm nông sản của bà con dân tộc thiểu số sẽ có thêm cánh cửa rộng mở, dễ dàng tiếp cận thị trường quốc tế.
Dẫu vậy, để thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm dân tộc thiểu số, logistics vẫn là bài toán nan giải. Địa hình miền núi phức tạp, hạ tầng chưa đồng bộ, chi phí vận chuyển cao khiến nông sản Lạng Sơn khó cạnh tranh.
Ông Nguyễn Đình Đại thẳng thắn nhìn nhận, đây là rào cản lớn đối với năng lực cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu. “Lạng Sơn là tỉnh miền núi, cơ sở hạ tầng còn hạn chế. Chi phí vận chuyển cao, kho bãi thiếu khiến nông sản khó có lợi thế về giá”, ông nói.
Để tháo gỡ nút thắt này, tỉnh đã tập trung đầu tư mạnh vào hạ tầng: cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng, cao tốc Đồng Đăng - Trà Lĩnh, cải tạo quốc lộ 4B. Đây là những tuyến huyết mạch, gắn kết hành lang kinh tế Nam Ninh - Lạng Sơn - Hải Phòng - Quảng Ninh, mở ra hành lang thương mại xuyên Á.
Để tháo gỡ nút thắt này, tỉnh đã tập trung đầu tư mạnh vào hạ tầng: cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng, cao tốc Đồng Đăng - Trà Lĩnh, cải tạo quốc lộ 4B. Đây là những tuyến huyết mạch, gắn kết hành lang kinh tế Nam Ninh - Lạng Sơn - Hải Phòng - Quảng Ninh, mở ra hành lang thương mại xuyên Á.
Song song, tỉnh cũng thường xuyên tổ chức các hội nghị xúc tiến thương mại, tạo điều kiện để doanh nghiệp xuất khẩu kết nối trực tiếp với đơn vị logistics, hải quan, biên phòng. Theo ông Nguyễn Đình Đại cho biết: “Mục tiêu của chúng tôi là hình thành chuỗi cung ứng khép kín, giảm chi phí, tạo giá cạnh tranh cho nông sản và hàng hóa xuất khẩu Đó cũng chính là con đường giúp sản phẩm vùng cao không chỉ tiêu thụ nhanh hơn, xa hơn, mà còn vững vàng hơn trên thị trường".
Khi những hạt hồi thơm nồng, những quả quế cay ấm hay thảo quả đỏ rực vượt qua cột mốc biên giới để đến với bạn bè năm châu, đó không chỉ là hành trình của một loại nông sản. Đó là cả câu chuyện về khát vọng vươn lên của đồng bào dân tộc thiểu số, về sự đồng hành của chính quyền địa phương và quyết tâm của doanh nghiệp. Những sản vật giản dị của núi rừng, nhờ hạ tầng logistics hiện đại, nhờ cửa khẩu số, cửa khẩu thông minh, và nhờ dòng chảy thương mại điện tử, đang dần trở thành hàng hóa có thương hiệu, có vị thế.
Trong bức tranh phát triển ấy, kinh tế cửa khẩu giữ vai trò động lực, logistics hiện đại chính là “mạch máu” dẫn hàng hóa đi xa, còn chuyển đổi số là “cánh cửa” giúp kết nối trực tiếp giữa bà con với thị trường toàn cầu. Sự hội tụ của ba trụ cột này không chỉ tạo ra cơ hội tiêu thụ bền vững cho sản phẩm dân tộc thiểu số, mà còn góp phần định hình vị thế mới cho Lạng Sơn trên bản đồ kinh tế quốc gia.
Từ miền biên cương Tổ quốc, một vùng đất vốn quen với hình ảnh chợ phiên và những gùi hàng thổ cẩm, nay đã khoác lên mình tầm vóc mới: cửa ngõ giao thương của cả vùng trung du, miền núi phía Bắc. Khát vọng đó không chỉ nuôi dưỡng đời sống thường nhật của đồng bào, mà còn khẳng định bản lĩnh vươn lên của con người nơi đây, dám thay đổi, dám bước ra thế giới bằng chính sản vật của quê hương. Và khi mỗi sản phẩm vùng cao tìm được chỗ đứng xứng đáng, đó cũng là lúc giấc mơ về một nền kinh tế biên giới giàu bản sắc, hội nhập và phát triển bền vững, trở thành hiện thực.
