Longform | Cà phê Tây Bắc chạm chuẩn OCOP 4 sao

Từ những triền đồi xanh thẳm của xã Chiềng Chung (huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La), những người phụ nữ Thái đã cùng nhau gây dựng nên một hợp tác xã cà phê mang cái tên rất riêng – Aratay. Bằng bàn tay tảo tần, trái tim yêu nông nghiệp và khát vọng đưa sản phẩm vươn xa, Aratay không chỉ trở thành sản phẩm OCOP 4 sao, mà còn là đại diện tiêu biểu của công nghiệp nông thôn miền núi phía Bắc – nơi giấc mơ kinh tế cộng đồng của phụ nữ Thái được ươm mầm từ hạt cà phê.

Chiềng Chung - xã vùng cao của huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La - nơi khí hậu ôn hòa, độ cao lý tưởng và đất bazan màu mỡ từ lâu được thiên nhiên ưu đãi cho giống cà phê arabica chất lượng cao. Thế nhưng, suốt nhiều năm, hạt cà phê nơi đây chủ yếu bán thô, giá rẻ, giá trị gia tăng thấp, người dân chưa thực sự sống được bằng cà phê.

Những năm gần đây, cùng với làn sóng tái cơ cấu ngành nông nghiệp và phát triển kinh tế hợp tác, những người dân bản địa như bà Cầm Thị Mòn - Giám đốc HTX Aratay Coffee đã mạnh dạn khởi nghiệp từ cây cà phê. Với tư duy mới, cách làm mới, họ không chỉ sản xuất cà phê sạch mà còn đầu tư chế biến sâu, xây dựng thương hiệu và kết nối thị trường.

Bà Cầm Thị Mòn, trên mảnh đất Sơn La nổi tiếng với hạt cà phê Arabica đã tồn tại gần trăm năm nay, bà con dân tộc bám cây cà phê để sống. Những năm trước đây, hạt cà phê giúp bà con có cái ăn, có tấm áo, nhưng không thể giàu. Chưa kể, giá cà phê nhân xô có những thời điểm bấp bênh, cuộc sống của bà con không ổn định theo sự bấp bênh ấy.

Là hợp tác xã với những người phụ nữ Thái cùng thành lập, “Aratay” là tên gọi rất ý nghĩa từ hạt cà phê vùng cao của phụ nữ Thái. Trong tiếng Thái, "Ara" là Arabica, "Tay" trong tiếng Thái có nghĩa là người Thái. Logo của hợp tác xã cũng được lấy cảm hứng từ hình ảnh con người và họa tiết từ chiếc khăn piêu đặc trưng, của người phụ nữ Thái và có màu đỏ chủ đạo dựa trên hình ảnh những quả cà phê đỏ tươi mỗi vụ mùa thu hoạch. Tên gọi Aratay, logo của hợp tác xã mang hàm ý chỉ bàn tay nâng niu, tận tụy của người phụ nữ Thái dành cho cây cà phê.

Cà phê Aratay cũng chinh phục người tiêu dùng khi được trồng theo hướng sạch, chất lượng cao, quyết tâm chỉ bán ra thị trường hạt cà phê sạch chứ không bán cà phê nhân xô. Giai đoạn đầu, không thể tránh khỏi khó khăn. Song rất may mọi người trong gia đình đều ủng hộ.

Bằng hạt cà phê chất lượng, bằng câu chuyện truyền cảm hứng về sự vươn lên, cuối năm 2024, sản phẩm cà phê rang xay Aratay của HTX Aratay Coffee vinh dự được UBND tỉnh Sơn La công nhận là sản phẩm OCOP 4 sao – một trong những danh hiệu uy tín nhất đối với hàng nông sản địa phương. Đồng thời, sản phẩm còn được chọn là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp tỉnh, mở ra cơ hội lớn để phát triển thị trường trong nước và hướng tới xuất khẩu.

Để đạt được chuẩn OCOP 4 sao, sản phẩm phải đáp ứng hàng loạt tiêu chí khắt khe: từ chất lượng, mẫu mã bao bì, truy xuất nguồn gốc, câu chuyện sản phẩm đến năng lực sản xuất và tác động cộng đồng. Aratay Coffee không chỉ đáp ứng những tiêu chí này mà còn nổi bật ở yếu tố bền vững, khi toàn bộ quy trình sản xuất đều theo hướng hữu cơ, cà phê được sơ chế khô tự nhiên, giữ nguyên hương vị đặc trưng của arabica vùng cao.

Không dừng lại ở việc sản xuất cà phê nhân và cà phê rang xay, HTX Aratay còn mạnh dạn đầu tư vào thiết kế bao bì, chỉ dẫn địa lý và xây dựng thương hiệu bài bản. Các sản phẩm của HTX đã có mặt tại nhiều hội chợ, triển lãm trong và ngoài tỉnh, được người tiêu dùng đánh giá cao cả về chất lượng lẫn mẫu mã.

Sự ghi nhận bằng chứng nhận OCOP 4 sao và danh hiệu sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu không chỉ là phần thưởng, mà còn là cú hích giúp Aratay bước ra khỏi bản làng. Các kênh bán hàng online cũng dần được khai thác, giúp cà phê Aratay có mặt ở nhiều thành phố lớn và tiến tới mục tiêu xuất khẩu trong tương lai gần.

Được khách hàng ưa chuộng, hiện nay, mỗi năm HTX xuất bán ra thị trường từ 8 - 10 tấn nhân, xay; cung ứng, tạo nên dòng sản phẩm đặc trưng cho các cửa hàng cà-phê ở Hà Nội và các tỉnh, thành phố trên cả nước, được người tiêu dùng đón nhận. Doanh thu hằng năm của HTX đạt khoảng 1,6 tỷ đồng.

Sự vươn lên của HTX Aratay cũng cho thấy tiềm năng lớn của các mô hình hợp tác xã do phụ nữ làm chủ, nơi tính kiên trì, sự kết nối cộng đồng và nhạy cảm thị trường trở thành lợi thế cạnh tranh.

HTX Aratay Coffee hiện có vùng nguyên liệu khoảng 50 ha tại Chiềng Chung và các bản lân cận. Thành viên HTX chủ yếu là đồng bào dân tộc Thái - những người đã gắn bó với cây cà phê qua nhiều thế hệ. Nhờ mô hình liên kết chặt chẽ giữa người dân - HTX - doanh nghiệp, cà phê được thu mua ổn định, giá tốt, người trồng cà phê yên tâm sản xuất theo hướng sạch, hữu cơ.

Không chỉ phát triển sản phẩm, HTX còn xây dựng chuỗi giá trị cà phê gắn với trải nghiệm du lịch nông nghiệp. Năm 2023, Aratay Coffee ra mắt không gian trải nghiệm tại xã Chiềng Chung - nơi du khách có thể tham quan đồi cà phê, học cách rang xay, pha chế và thưởng thức cà phê tươi giữa núi rừng Tây Bắc. Đây là hướng đi giàu tiềm năng, góp phần nâng cao giá trị sản phẩm, tạo việc làm cho người dân và giữ gìn bản sắc văn hóa địa phương.

“Chúng tôi muốn cà phê không chỉ là sản phẩm nông nghiệp, mà còn là đại diện văn hóa vùng miền. Mỗi tách cà phê là một mảnh hồn của đất, của người Sơn La”, bà Cầm Thị Mòn chia sẻ.

Không chạy theo số lượng hay đại trà, Aratay lựa chọn con đường phát triển chất lượng, nâng cao giá trị thay vì mở rộng quy mô ồ ạt. Mỗi bước đi đều gắn liền với cam kết giữ gìn nguyên bản hương vị arabica Sơn La - hương thơm thanh nhẹ, chua dịu và hậu ngọt kéo dài. Đây là thứ hương vị chỉ có ở vùng đất độ cao trên 1.000m này.

Điều đặc biệt ở Aratay không chỉ là chất lượng sản phẩm, mà còn là cách HTX chọn phát triển mà không đánh mất bản sắc. Trong mỗi túi cà phê là hình ảnh người phụ nữ Thái, là hoa văn thổ cẩm, là tiếng khèn, tiếng suối và mùi hương mộc mạc của núi đồi.

Với họ, làm kinh tế không chỉ để thoát nghèo mà còn để giữ đất, giữ rừng, giữ người. Aratay là một minh chứng sống động cho thấy khi cộng đồng được trao quyền, khi người phụ nữ vùng cao được tôn trọng và đồng hành, họ sẽ làm nên điều kỳ diệu là vừa phát triển kinh tế, vừa giữ hồn văn hóa cà phê địa phương.

HTX Aratay Coffee không chỉ là một thương hiệu cà phê, mà còn là một biểu tượng của khát vọng vươn lên từ núi rừng Tây Bắc. Đó là khát vọng của những người phụ nữ Thái - những người âm thầm nhưng mãnh liệt, đang góp phần tạo nên những chương mới cho câu chuyện nông nghiệp bản địa, bằng chính những giọt cà phê thơm đượm đất, đượm người.

Cà phê Aratay không chỉ là thức uống, mà là kết tinh của nỗ lực, của khát vọng và của tình yêu bản địa. OCOP 4 sao là một dấu mốc quan trọng, nhưng hành trình chinh phục của HTX Aratay Coffee còn dài và rộng mở phía trước, nơi cà phê không chỉ vươn cao trên những triền đồi Tây Bắc, mà còn vươn xa đến từng tách cà phê trên khắp đất nước và thế giới.